Een novelle met perspectief
Recensie
Zal het gaan gebeuren?
Prijs: € 18,95
Op een dag schrijft een ambtenaar een nota die zal dienen als oorlogsverklaring van Hongarije aan de SU. Het boek waarin dit gebeuren aan de orde is, heeft ondanks het massieve de beperkingen van de klassieke novelle: twee personen die gedurende een korte periode een heftige confrontatie beleven. Beide figuren handelen in dezelfde mate naar eigen inzicht, zodat de novelle voor de auteur een veeleisend genre is, zodat, als het goed is, de novelle de lezer aangrijpt. De novelle biedt veel mogelijkheden, maar vergt ook een grote consistentie. De reden voor de confrontatie vormt verder een eigen element, die we plot plegen te noemen, maar net voor de novelle is die plot blijkbaar hoogstens een aanleiding.
In deze novelle dient een dame zich aan ten kantore van de hoge ambtenaar, die net de tekst heeft afgewerkt en voor tikken aan zijn secretaresse heeft bezorgd. Hij neemt de voorzorgen opdat de tekst op het afgesproken uur bij de bestemmeling komt. Dan houdt het voor hem op. Maar in zoveel betekenissen, waarvan hij zich bewust is: hij verleent zijn medewerking aan het ten onder gaan van de wereld die hem vertrouwd is; hij kan er verder niets aan kan doen, wat hem zeer beroert.
Men zou kunnen beweren dat De Meeuw niet zo sterk is als Gloed of bekentenissen van een burger, maar in wezen valt dat, behalve dat het kwestie van leeservaring is, moeilijk te staven. Gloed kreeg als goed bewaard geheim van de Hongaarse letteren een onvoorstelbare ontvangst, maar het is ook een bijzonder sterk verhaal over het leven van twee oude mannen die met elkaar openstaande rekeningen vereffenen. De Meeuw gaat over het onverwachte weerzien, voor de ambtenaar en het onverwachte ervaren een dubbelganger te hebben vanwege zijn gaste. Het onherroepelijke van de dingen draagt bij tot een sfeer van ongewenste kennis bij de lezer, maar ook bij de twee mensen die het beleven. Er is kennis, laat Sandor Marai zien, die we vanzelf kunnen bedenken, maar er ontgaat ons meer dan ons lief is. Net zo goed menen we te weten wat we willen, maar zelden kunnen we het onverwachte voldoende inschatten.
De oorlog die in Europa woedt en Hongarije nog even lijkt te sparen, komt eraan. De Hongaren, zelfs de overtuigde medestanders van de Nazi’s lijken de deelname aan de oorlog niet echt te willen. Het blijft immers gevaarlijk de eigen onafhankelijkheid, verworven na WO I op het spel te zetten. Pas met het lezen van dit boek, werd ons duidelijk hoe een politicus, een hoge ambtenaar tot stappen over moet gaan, die hij, zij niet wensen, maar waaraan niet te ontkomen valt.
Wie in Marai een tragisch auteur wil zien, vindt ook in dit boek vele redenen. Het tragische heeft alles te maken met het onvermijdelijke dat ons plots in en bepaalde zone brengt, waar we geen uitweg meer uit vinden. Maar het tragische in deze novelle komt aan het begin, want geleidelijk lijken de gebeurtenissen niet meer zo onoverkomelijk, maar we weten dat de oorlog komt. Hongarije heeft aan de oorlog deelgenomen, aan de verkeerde kant, maar ja, dat lag er ook aan dat de oorlog een ideologische oorlog was, in hoofde van Hitler, van Horthy, maar ook voor De Gaulle en Churchill. Andere oorlogen waren veroveringsoorlogen, maar deze ging over het herinrichten van de samenleving. We hebben de indruk dat Marai zich hier zeer van bewust is. Toch weten we niet welke tekst de ambtenaar heeft geschreven, dat lijkt al te evident. Het doel van de oorlog lijkt hem niet te deren, maar geleidelijk gaat hij de macht, die hij kreeg en die hij gebruikte om deze tekst te schrijven, niet meer zo waarderen.
En dan komt dus een vrouw langs die Fins is, maar blijkbaar Hongaars kent, helemaal correct, maar toch iets trager, dan men gewoon is. Het andere verhaal dat hier aan bod komt, heeft te maken met zijn verleden, zijn goede vriendin, die hij had maar die na zijn weigering haar ten huwelijk te vragen met blauwzuur zelfmoord pleegde. Hij zit ermee, zonder dat het zijn functioneren aantast. Het zijn deze elementen die de ontmoeting met de Finse tot een confrontatie met zichzelf maken.
De vraag die we ons stellen is of de auteur bij zijn keuzes gestuurd werd door het uitwerken van de afwikkeling, of dat de afwikkeling hem van begin af uit de verschillende elementen die hem ter beschikking stonden net die elementen samen brengt, die op zich niet of nauwelijks van gewicht lijken, maar in hun samenhang een grote invloed lijken te hebben op wat er gaande is in de wereld. Het verhaal gaat zijn eigen gang, maar tegelijk, zonder ons duidelijk te maken waarheen naar een punt waar we geen weet van hebben. Aan het einde lijkt er ogenschijnlijk niet gebeurd en toch, de wereld is niet meer hetzelfde.
We besluiten met de gedachte dat gigantische gebeurtenissen ons vaak stap voor stap overvallen Het dagelijkse leven is van die aard dat we onze dingen kunnen doen, zonder dat we ons kunnen afvragen of wij ook dat bereiken, wat ons voor ogen staat. En dan komt er nog eens bij dat we, onwetend, anderen iets aandoen, goed of slecht, dat ook weer bij ons terecht komt. Het boek “De Meeuw” maakt niet enkel een grote indruk, het wekt ook op beter te gaan toezien op hoe gebeurtenissen zich ontwikkelen. Maar bij nader toezien, maakt dit boek ook iets anders los: we weten nooit waarover mensen aan het tafeltje naast ons in het restaurant spreken of in de opera de rij voor ons vullen, wat hen beroert. Dan, zo menen we, komt Marai met het inzicht dat de macht die iemand lijkt te hebben andere werelden verbergt. Het is een prachtige introductie in het leven. De vertaling kon ons overtuigen, al weten we niet hoe Hongaren zelf over deze schrijver oordelen. Maar dat we hier een authentieke stem uit de oorlogstijd horen, die niet direct over de heldenmoed van de oorlog, of de wreedheid spreekt, geeft het lezen des te meer betekenis.
Bart Haers
Zaterdag 3 oktober 2009
Reacties
Een reactie posten