Welke opdracht voor VRT

Dezer Dagen

De vinger aan de pols bij de VRT

Vrije nieuwsgaring voor burgers?

Het verhaal van deze verdedigingswerken behelst meer dan alleen
het aantal kubieke meters beton of de vergeefsheid ervan. Operation
Todt was een industriële onderneming van ongezien formaat, waarvoor
mensen ingezet werden die hun rechten op waardigheid verloren waren.
Die aspecten komen niet altijd aan bod, net zo min als het lot van de
Weggevoerden of de onderduikers. 

Het nieuws op radio van de VRT kan de aandacht blijven trekken, ook al ging men tijdens de aanloop naar de verkiezingen ook daar uit de bocht. Het journaal op televisie roept veel meer vragen op, hoor ik om me heen, want men heeft de indruk dat het nergens over gaat of propaganda lijkt voor de levensstijl van de BCBG, de Bourgeois-Bohémiens en dergelijke, waarbij men niet nalaat de arme erop te wijzen dat hij of zij het trieste lot over zichzelf afroepen – met enige nuance natuurlijk. Waarom onderzoeken journalisten niet wat er gaande is?  

Al jaren her, sinds de eerste zwarte zondag in 1991 hoorde men dat de mensen de nieuwsberichten niet begrijpen en vooral niet begrijpen wat goed is voor hen, terwijl die mensen wij, niet voor een gat te vangen zijn. Sinds men begon met de millenniumdoelen en vooral de strijd tegen armoede op de voorgrond plaatste, werd dat bij het publiek na verloop van tijd even storend ervaren als de wekelijkse nieuwsactie van de minister van dierenwelzijn en verkeerswezen, Ben Weyts. Het is niet omdat een minister een persbericht uitstuurt over de levenskwaliteit van koala’s dat de media dat ook moeten overnemen. Echter, als de minister van volksgezondheid zwijgt over de praktijken rond patenten en verkooprechten van medicijnen die tot  2% van de mensen ten goede komen, maar waarvan op enkele maanden tijd de prijs voor een verpakking van 4 € tot meer dan 28 € stijgt per verpakking en waarbij alle concurrentie is afgeblokt, dan zou dat toch wel eens een nieuwsfeit mogen zijn. Het gaat er niet om dat dan meteen die stoute meneren van big farma gestraft moeten worden, want het gaat om een relatief bescheiden onderneming. Maar ja, psychisch welbevinden is ook alleen maar in de week van de GGZ van belang. Hier zou men dus beter moeten toekijken op marktmacht[i]

Benaderend wat er gaande is

Er zijn voldoende andere feiten, die we zouden kunnen aanhalen, zoals het verhaal van Kleine-Brogel, waar zoals men al tijden weet, maar niet bevestigd wordt, wapens opgeslagen liggen in het kader van de Koude Oorlog en wat zich nu geopolitiek voordoet. Persoonlijk dacht ik altijd al dat een land zich moet kunnen verdedigen maar omdat nieuwe wapensystemen nogal duur uitvallen en complex van aard zijn, kan samenwerking met bondgenoten altijd verkieselijker blijken dan een dure neutraliteit voorstaan. Overigens, hoe kwam de NATO tot stand? In dit 70^ste jaar sinds de oprichting had men er wel eens wat gedegen documentair werk over kunnen brengen. Want het valt me op dat men niet meer lijkt te weten waartoe men die Verdragsorganisatie heeft opgezet.

De VRT heeft als openbare omroep een belangrijke rol te vervullen, waarbij er voldoende mensen rondlopen die menen dat men de hele onderneming mag privatiseren. Flaters zoals de promotie van het groene programma rond salariswagens hebben niet alleen groen stemmen gekost, het heeft de geloofwaardigheid van de Openbare omroep geschaad. Ook het verlenen van air play aan John Crombez over het aankoopdossier van de F-35 heeft nogal wat schaafwonden veroorzaakt en zelfs, met diezelfde Crombez de scène over de pensioenleeftijd, waarbij de voorzitter van de N-VA voor de voeten werd geworpen dat hij de pensioenleeftijd wilde verhogen in functie van de verhoging van de levensverwachting, pakte niet goed uit, want het waren de Belangers die met de oogst van de twijfel gingen lopen.

Over het pensioen, de leeftijd, de levensverwachting en de hoogte van het pensioen valt veel te zeggen, maar men vindt bij de VRT meer animo om een obscure beweging in beeld te brengen, Schild & Vrienden, dan aandacht voor een complex dossier als pensioenen. Het zal wel niet sexy zijn, maar het is nodig voor u en mij om ons een idee te kunnen vormen van de situatie nu en de toekomstverwachtingen. Natuurlijk moeten weten wat er roert in het struikgewas en het verborgene, voor zover het schadelijk zou kunnen zijn, maar tegelijk kan men zo een monster creëren, omdat men wat zich afspeelt in een kleine kring plots op het grote podium van de media aan de orde komt. Nu goed, als men het niet eens is met wat een Dries Van Langenhove te melden heeft, maar de pogingen van de VRT om de geest terug in de fles te krijgen, viel hard tegen, omdat ze hem te kijk wilden zetten, wat hem toeliet zich van valse argumenten te bedienen zoals “ik heb dat niet (zo) gezegd”… De kern van ’s mans betoog, dat refereert aan Thierry Baudet, gaat over het gevaar dat ons bedreigt, dat we verdrongen worden. Het weerwoord is dan dat er maar zoveel % immigranten zouden zijn, terwijl wie de verdringing vreest het heeft over het feit dat we ons zouden moeten aanpassen, inzake voeding, inzake het openbare leven, waar alle vrouwen zich ‘zedig’ moeten kleden. Het is een dovemansdiscussie omdat men de tegenstander teniet wil doen, wat de uitdager, zoals DVL er een is, juist sterker maakt.

Het priegelen met “precieze” informatie

Door voortdurend te doen alsof informatie precies moet zijn, wat vaak maar lang niet altijd mogelijk is, kan men ook informatie verdrinken. Men zegt terecht dat de lucht in de steden beter kan, maar wat betekent fijn stof en hoe is de situatie geëvolueerd? Zelfs een diesel ruikt niet meer naar diesel wanneer die langs rijdt wanneer men flaneert over de Dijver. Tegelijk, vernam ik, weigert groen en zelfs von der Leyen de uitgebreide toepassing van ggo’s in de landbouw. Vreemd, wanneer men bedenkt dat sinds de jaren 1980 onder meer Plant Genitic Systems streefde naar gewassen die niet langer pesticiden of herbiciden behoeven om optimaal te floreren. Het afwijzen van GGO gebeurt op basis van aannames die men niet kan argumenteren, alleen op een acte van geloof in het voorzorgsprincipe.  Natuurlijk is er sinds de aanvang van de Industriële era, zo rond 1750 en vooral vanaf ongeveer 1850 serieus veel gerommeld met grondstoffen en rest- respectievelijk afvalproducten van de exploitatie van grondstoffen en de verwerking tot afgewerkte producten. Men kan bezwaarlijk betogen dat de industriële revolutie alleen maar schadelijk is geweest, want precies de levenskwaliteit van miljoenen is er stevig op vooruit gegaan, zoals men evenmin kan staande houden dat het allemaal geen nadelige gevolgen heeft gehad. Er waren medicijnen met nare bijwerkingen, er waren de vele dagen van smog in Londen en elders en er was het volbouwen van bijvoorbeeld kustplaatsen ten behoeve van het toerisme. In die zin kan men het voorzorgsprincipe wel degelijk laten meewegen bij keuzes, maar men kan dan toch niet voorbij aan de wenselijkheid van bepaalde oplossingen voor problemen. Na de tijd van onbezorgde en ongeremde dynamiek, zal men nu toch niet in een kramp schieten en dat vergt dan weer afdoende informatie, die niet zomaar begrijpelijk is. Dat komt mij voor de rol te zijn van de media, sine ira et studio dat te berde te brengen wat nodig is om tot betere inzichten te komen. Zoiets kan men niet bereiken zonder gedegen studiewerk en grondige reflectie, waarbij men inderdaad niet altijd exhaustief kan zijn. Dan pas zou men een grotere mate van preciesheid bereiken, wat in een nieuwsuitzending niet goed mogelijk is.

Het hanteren van waarden

De vraag is dan natuurlijk of mensen naar zo een programma’s zouden kijken, als ze evengoed een inquisitoriaal onderhoud kunnen bieden met den politicus v/m die zich niet aan de regels hield, eenmalig dan wel veelvoudig, van de politieke correctheid, of die een scheve schaats heeft gereden, terwijl iedereen toch wel het recht heeft met een andere partner iets te ondernemen, zonder dat dit wereldnieuws moet worden. Men heeft het huwelijksrecht – en de vormvereisten voor een schuldeloze scheiding nagestreefd en gerealiseerd, - maar nog steeds roepen journalisten schande als een politicus van de verkeerde partij betrapt wordt op misplaatst gedrag. Hoezo, misplaatst? Die grondeloze hypocrisie, die in het UK en de VS nog veel intenser aan de dag wordt gelegd, maakt het mogelijk om intussen belangwekkende informatie te verdrinken. Het genoegen dat men zou beleven aan nieuws over bekende Vlamingen en de zogenaamde jetset, begrijp ik niet goed, maar ja, schadenfreude is een universele deugt. Alleen blijkt elk overlijden van een eertijds bekende en ook al eens verdienstelijke persoon een groot verlies voor de samenleving, met veel sentimentele toeters en bellen. Een verdienstelijk persoon als Vaclav Havel stierf op zijn beurt, enfin, dat weten we niet, maar in tegenstelling tot het Nederlandse omroepbestel, met de NOS en andere omroepen hebben er wel een bijzonder programma aan gewijd, bij VRT duurde het item 2 minuten.

De opdracht van de Openbare omroep

Het gaat erom dat men niet enkel informatie van de dag mag verwachten, maar, wanneer men oreert over levenslang leren, dan kan men de media en zeker de openbare omroep niet buiten beeld houden, meer nog, men zou verwachten dat men als openbare omroep op een doordachte wijze, zonder belerend over te komen, een eigen aanbod te ontwikkelen. Er is zoiets als een nood aan meer uitgewerkte informatie, zoals bijvoorbeeld over de financiële crisis van 2008, terwijl men er hoogst in slaagde te vertellen dat teveel huizen verkochten werden aan mensen die geen kredietwaardigheid in de weegschaal konden leggen. Die kredieten werden dan verpakt in CDO’s, die onder meer door Fortis werden aangekocht, zonder dat ze het doorhadden dat er geen waarborgen onder deze effecten lagen tenzij de AAA-rating van de krediet-beoordeelaars, die wel wisten hoe het systeem werkte. Het gebeuren was bijzonder interessant, omdat die hele toestand  mogelijk was geweest door het feit dat de staat, onder impuls van Ronald Reagan en co, zich terugtrok als borgende partij en de banken, het financiewezen in brede zin dereguleerde. Ook de besparingen overigens konden de staat in de onmogelijkheid brengen om een minstens arbitrerende rol op te nemen. Spreken over financieel analfabetisme kan altijd, maar net de openbare omroep en de bladen, de brede media hebben hier toch een rol te vervullen, al blijft het moeilijk de inzichten van Milton Friedman uit te leggen.

Het blijft uiteraard een ideologisch twistgebied, de rol van de overheid, waarover men kan en moet soebatten, want de ene vindt rechtvaardigheid belangrijk, wanneer de arme een goed leven heeft, terwijl anderen rechtvaardigheid vinden in loon naar werken en ook wijzen op de verantwoordelijkheid die elkeen toch ook heeft en dat de overheid niet alle individuele accidenten kan oplossen. Dat de overheid, zoals gebleken is in de discussies over neoliberalisme, haar rol als arbiter in de machtsverhoudingen heeft nagelaten, maar tegelijk, om bijvoorbeeld jobs in het klein- en middenbedrijf te ondersteunen, tegemoetkomingen heeft voorzien zonder in een moeite door met de andere hand meer aan belastingen te innen. Rechtvaardigheid nastreven kan men niet min vinden, maar tegelijk is het altijd moeilijk zomaar op principiële gronden alleen vast te leggen wat rechtvaardig is, voor eens en altijd. Hoe kan de openbare omroep ertoe bijdragen dat deze debatten gevoerd worden?

Feiten nagaan volstaat niet

Men grijpt graag terug op het begrip “fact check” maar in wezen is dat een onvolkomen instrument, omdat politici wel eens bewust een voorstelling van zaken geven die de toets der kritiek niet kunnen doorstaan. Ik vrees dat alleen de fact check volstaat om de ernst van een manipulerende uitspraak te wegen, maar zelden legt men uit waarom iemand een uitspraak doet die niet strookt met de waarheid, de observeerbare waarheid. Het blijft van belang, zoals bleek bij de berichtgeving van de mislukte staatsgreep in Turkije te weten wat er werkelijk gebeurd is en dat blijkt altijd nog bijzonder moeilijk, als men informatie achter zou houden. Was er werkelijk sprake van een staatsgreep of was het een oefening van het leger met het doel de mogelijke vijanden van het bestel te kunnen uitroeien. Vergeten we niet dat Hitler kort na de machtsgreep zijn eigen stoottroepen heeft gedecimeerd, de S.A. omdat hij de macht vreesde van de S.A. en de leiding van de straatvechters. Dat ze zich bezondigden aan sodomie zal wel kloppen, maar was niet echt de grond van de zaak.

In de vele documentaires over het nazisme is niet altijd duidelijk hoe de beeldvorming zich verhoudt tot de werkelijkheid toen of de herinnering eraan, in Frankrijk, Duitsland of België, zoals Géraldine Schwartz dat heeft uitgetekend in haar werk, de Geheugenlozen. Laat de openbare omroep Geschiedenis dan indikken tot de oorlogshandelingen alleen, dan nog is duidelijk dat onder andere aspecten de financiering van de Britse en Russische bewapening altijd weer onbesproken blijft. De keuze mee te gaan met het regime is natuurlijk niet moedig, vinden wij, die nooit zo een existentiële keuze te maken hebben gehad en daar mogen we ons gelukkig om prijzen. Het gaat om feiten, zegt men dan en als die juist zijn, is het al lang in orde, maar feiten alleen vertellen niet wat er gaande is of geweest is. De feiten alleen vanuit een ex post standpunt bekijken, kan het verhaal eenvoudig te vertellen maken, maar dan negeert men het probleem van de voorkennis bij het handelen, want men kan niet weten wat er zal gebeuren, hoe anderen die betrokken zullen handelen. Er is de afgelopen jaren geen uitzending over het einde van WO II in Europa is geweest waar men zegde dat Stalin de oorlog in het Oosten wel won, maar dat hij zonder de financiële en materiële steun van de Amerikanen niet had kunnen klaarspelen. De openbare omroep koopt documentaires en daar is niets tegen, maar het blijft maar de vraag waarom men de opbouw van de Russische militaire macht niet ook verklaard. Waren de belangrijkste topofficieren niet weggezuiverd in 1937? Dat is toch ook een feit.

Daarom ook is het zo betreurenswaardig dat de Openbare Omroep, VRT weinig of geen aandacht besteedt aan de geschiedenis van het Interbellum, de negentiende of achttiende eeuw. Maar ook de periode na de oorlog valt al niet meer zo gauw in enkele feitjes te recapituleren, want er zijn meerdere verhalen, die onze aandacht vergen, verhalen over hoe tegengestelde inzichten tegelijk opgeld doen, zoals de strijd tegen atoomwapens en de lange inspanning om kerncentrales te bouwen en onderzoek te doen, in Mol. Dat bracht dan weer vooruitgang in de geneeskunde,  tegelijk op het vlak van diagnose, via radiologie als therapeutisch, wat toch wel een indrukwekkende evolutie moet heten. Dat dit gevolgen heeft voor onze manier van leven, waar we wel even over kunnen nadenken, zou dus ook aandacht verdienen, maar vinden we het allemaal niet al te vanzelfsprekend? Net dit voorbeeld laat ook zien dat een ontwikkeling in een bepaald domein, denk aan de financiële sector, waar de bankrekening het cash innen van lonen en wedden ging vervangen en het beleggen binnen bereik bracht van grote groepen in de samenleving, net als de uitbreiding van het particulier huizenbezit. Ook dat heeft voor de historicus betekenis, al kan men er misschien niet direct grote conclusies aan hechten. Dat huizenbezit eigenaren niet bepaald revolutionair gezind maakt, zal men wel niet moeten verklaren, maar evengoed bestaat er een radicaal rechts dat evengoed de samenleving wil herordenen en daarbij dus de gevolgen van ontwikkelingen zoals arbeidsmigraties van het verleden afwijzen, hoewel die niet meer terug te draaien vallen.

Over de aard der dingen

De media moeten natuurlijk het zout op de patatten verdienen, dat wil zeggen een voldoende groot publiek bereiken, winst maken natuurlijk ook, maar het blijft dan verbazing wekken dat men meer tijd laat voor uitzendingen over dieren en de natuur, maar zelden gaat het dan om de complexe mechanismen van samenwerking tussen verschillende soorten, zoals bacteriën en andere.  Het gaat over praatjes bij plaatjes, niet over hoe de natuur in elkaar zit, voor zover wetenschappers er iets over weten en dat is al heel wat. Ook over de mensengaarde valt ook veel te vertellen, inderdaad over het vermogen oud te worden, maar ook over andere facetten van het bestaan als individu en als samenleving valt heel wat te vertellen, nu en dan zal dat wel ideologisch gekleurd zijn, maar informatie ten gronde is wel net zo onontbeerlijk voor wie zich een idee wil vormen van deze tijd. Niemand kan ontkennen dat het niet altijd eenvoudig is dat over te brengen naar een breed publiek, maar dat brede publiek is wel behoorlijk geschoold en wil wel eens wat meer dan een quiz of een deurenkomedie. Dat publiek is geen homogene eenheid, maar uitermate divers en waarbij modes en trends de smaak al eens beïnvloeden.

Hoe belangrijk het ook mag zijn het publiek kond te doen dat politici op de een of andere manier bij de neus genomen wordt door politici, die allerlei spelletjes spelen om hun aperte en andere doelen te bereiken, toch kan een nieuwsredactie daar niet mee volstaan, net omdat het publiek ook wel lezen kan en luisteren, al merkt men dezer dagen vaak genoeg dat we ons graag met letterlijke interpretaties van uitspraken inlaten – dus in feite weigeren we te interpreteren en de metafoor te vatten. Politici die gebruik maken van metaforen worden overigens niet altijd ernstig genomen, worden ervan verdacht iets achter de hand te houden, maar politici kunnen niet overtuigend spreken zonder zich te bedienen van understatements, hyperbolen of metaforen en wij, het publiek smullen ervan, tenzij de beeldspraak van de pot gerukt blijk. In duidingsprogramma’s doet men zelden aan relativerende humor en al zeker niet aan exegese of semantische analyse van termen en gedachten – zegt men telkens weer; iemand als Ivan de Vadder doet niet aan semantiek.

Wanneer er tijdens een dienst op televisie en de radio van een katholieke misviering een lezing van Paulus komt over de ondergeschiktheid der vrouw, wordt er heel wat spel gemaakt van deze lezing, die alleen voor gelovigen bestemd is, maar wanneer men de hele tekst erbij neemt, dan blijkt dat Paulus, zonder dat men hem op zijn woord hoeft te geloven, veel meer te vertellen, namelijk dat als de vrouw onderdanig moet zijn aan de man – wat steeds moeilijker wordt aangezien vrouwen minstens evengoed zijn opgeleid als mannen en minstens even bereid zijn hun plaats in het gezin en de samenleving te veroveren – dan moet de man toch wel minstens respect opbrengen voor de vrouw en haar lief hebben. Dat kan nog paternalistisch geïnterpreteerd worden, ten gronde vertelt Paulus wat de stoa en ook Aristoteles al hadden bedacht, nauwelijks bijgestuurd. Toch bood de openbare omroep met genoegen air play aan mannen en vrouwen die de tekst niet meer van de tijd vinden. Nogal logisch, een tekst van nagenoeg 2000 jaar heeft zo enkele beperkingen, maar de tekst zelf laat, zoals vele andere ook ruimte voor een grondige cultuurpsychologische analyse. Die gelegenheid werd niet aangegrepen. Men hoeft niet in God en de heilige Drievuldigheid, noch de Gemeenschap der Heiligen te geloven om de funderende betekenis van onder meer Paulus voor onze cultuur te begrijpen. Nu goed, daar schuilt nu net de val waarin de media en ook de Vlaamse Openbare omroep steeds weer in vallen: pleiten voor de waarden van de Verlichting en tegelijk geen enkele noemenswaardige poging ondernemen om uit te leggen hoe die westerse cultuur vorm heeft gekregen.

Jaren geleden slaagde de vertaaldienst er niet in de naam van Alexis de Tocqueville nauwkeurig te spellen, noch zijn boodschap naar behoren te resumeren, wat ook niet gemakkelijk kan zijn gezien alleen al de omvang van zijn werk “De la démocratie en Amérique”, maar ook de inzichten van de aristocraat die toch wel twijfels had bij het bewind van Charles X, kan men niet vatten zonder enige context. Toch laat men graag politici zeggen dat ze hechten aan die vaak niet verder omschreven waarden van de Verlichting, door Kant samengevat in het bekende devies: “Sapere Aude” – durf en beproef te denken zonder autoriteiten die het voorkauwen.

Iemand als Vesalius wordt al eens ten tonele gevoerd, met diens prachtig uitgegeven “De humani corporis fabrica libri septem” waarbij we in het beste geval een paar gravures te zien krijgen van de quadriceps of de aderen op de onderarm, maar de grote stoutmoedigheid van de man, die inging tegen de autoriteiten van de Sorbonne en Leuven, die nog steeds aannamen en geloofden dat Galenus voor eens en altijd had beschreven hoe de mens er fysiek en vooral onderhuids uit moet zien, terwijl Andreas Vesalius uit eigen waarneming wist dat de beschrijvingen van Galenus te wensen overlieten. Behalve dat dit een intellectuele revolte van betekenis was, moet men dan nog altijd zien hoe hij de bestaande inzichten grondig in vraag stelde, met nauwkeurige beschrijvingen van het (mannelijke?) lichaam. Ondanks zijn kritiek op Leuven en de Sorbonne werd Vesalius wel de lijfarts van Karel V. Waarom komen er geen programma’s waarin de vooruitgang inzake wetenschappelijke inzichten afdoende verklaard wordt, zonder daarom altijd teleologisch te werk te gaan, waarbij we ons lekker superieur kunnen wanen, omdat we nu eenmaal beter weten dan die voorzaten.

Envooi

Er valt veel te zeggen voor een opgeven van de openbare omroep als die alleen maar denkt aan de concurrentie met de commerciële omroepbedrijven, maar dan zou men een groot terrein van kennis en documentatie braak laten liggen en mensen hebben recht op behoorlijke informatie, maar men moet dan wel een en ander in de aanbieding hebben. De televisie als venster op de wereld, het ligt al lang achter ons, klinkt behoorlijke bezopen, maar in tijden van fake news kan men maar proberen – zonder hoop op succes – om de omgang met informatie en de overdracht van kennis hoog op de agenda te houden of terug te brengen. Ontspanning mag zeker, maar het is minstens evengoed van belang er aandacht aan te besteden, als een vorm van volksverheffing. Het is niet anders.

Nieuws brengen is een zaak, nieuwe kennis aandragen kan men ook ter harte nemen, al vond Siegfried Bracke dat niet meer zo cruciaal. Twintig jaar “De Kampioenen” mag, maar niet als men geen goed boekenprogramma in de aanbieding heeft of een uurtje per week aan reflectie durft te besteden. De keuze van de feiten die men ons onder de aandacht brengt, c.q. de festivalcultuur, laat onverlet dat men bij gebeurtenissen, zoals die in de straat van Hormus, ondanks de onzekerheid over de toedracht, toch een poging onderneemt om de spanningen in de regio en de geopolitieke lijnen aanbrengt, wat op de radio doorgaans wel gebeurt en ook in de bladen, maar wat beter kan in de bijdragen van de VRT-nieuwsdienst op televisie. De moeilijkste kwestie blijft hoe Europa, de Buitenlandcommissaris moet reageren op de drijverijen uit Washington, al is dat meteen een positiebepaling mijnerzijds, die een redactie moet vermijden.

Bart Haers

---

[i] Het is de bedoeling dat ik hierna over marktmacht in de medische sector verder onderzoek doe en u de resultaten daarvan laat toekomen.