beroepstrots versus schoolmoeheid

Dezer Dagen

Beroepsonderwijs herwaarderen

 vakkennis en vreugde in de arbeid

Nicola Tesla, (Smiljan, 10 juli 1856 – New York,  7 januari 1943); was een
concurrent van Thomas Edison, maar
slaagde er niet in zijn vindingen ook
te verzilveren. 

De weg naar een goed leven begint niet met een onbeschreven blad, maar de mogelijkheden om het er beter of minder goed af te brengen, liggen niet besloten in wat men doorgaans sociale omstandigheden noemt. Die zijn er wel, moet men niet negeren, maar zijn, in tegenstelling tot wat men wenst voor te houden, niet alles bepalend. Terwijl de kapper mijn baard serieus korter knipte en ook mijn haar in een enigszins acceptabele coupe vorm gaf, spraken we over het feit dat zo een kapper toch wel heel wat vakkennis van node heeft. Aan vaardigheid ontbrak het de man niet, aan inzicht evenmin. Om dus te vermijden ook in een paternalistisch discours te vervallen, zo eigen aan intellectuelen, gooi ik graag een paar reflecties over de paradoxale neiging van intellectuelen: zij ijveren voor gelijkheid, maar erkennen de waardigheid van mensen nauwelijks, ook al oefenen ze een zogenaamd nederig beroep uit. Toch zijn het vaker toppers dan we zouden denken.  

Si on me laisse faire

Men zal dit citaat niet zo gauw verwachten, omdat de uitspraak gebonden is aan een magistraat die de indruk had dat zijn onderzoek eerder gedwarsboomd werd, in verband met de verdwenen meisjes, Dutroux en het falen van politie en gerecht. In het onderwijsbeleid zijn er nu partijen, zijn er groepen in het middenveld die helemaal om zijn en de zogenaamde schotten tussen opleidingen willen afbreken. Op zich kan men dat toejuichen, maar sinds de affaire Dutroux, maar nog meer de reflectie die het werk van Richard Sennett op gang bracht, ben ik tot het inzicht gekomen dat de benadering van het vakonderricht, het BSO echt wel beter afgestemd kan worden op het beroep, maar ook op de vingervaardigheid en op de vraag hoe leerlingen kunnen ervaren of het iets voor hen is of niet.

Toch zeggen politici en onderwijshervormers zonder ophouden dat ze voor gelijke kansen zijn, maar vergeten ze dat zij misschien helemaal geen goed idee hebben van wat het beroepsleven van een garagist, een plaatslager of een houtbewerker inhoudt, laat staan van een kapper of visagiste.

PAV

Wie durft te tornen aan het aanbod algemene vakken in het beroepsonderwijs, lijkt zich schuldig te maken aan een gebrek aan respect voor de jongeren in het BSO, maar hoewel we de opzet begrijpen, namelijk vakken niet als afzonderlijke, saaie stukken te brengen, lijkt het toch problematisch dat leerlingen door niet met samenhangende pakketten kennis geconfronteerd te worden in feite ook niet het wondere, maar ook het complexe ervan te vatten.

Men heeft de mond vol en schrijft boeken vol over vaardigheden, maar als jongelui in het BSO de kans niet krijgen ook te begrijpen dat wat men hen vertelt niet zomaar aangenomen moet worden, dan krijgen ze mee dociliteit ingepeperd. Dat gaat des te moeilijker omdat ze zonder ondersteuning niet zo direct met algemene kennis aan de slag zullen gaan. En toch zijn er die wel eens een quiz willen spelen, zelfs op televisie en vaak brengen ze het er goed vanaf, omdat ze die vragen wel willen studeren.

Een zwaluw maakt de zomer niet, maar als men alleen op grond van statistisch onderzoek naar de werkelijkheid kijkt, zal men doorgaans niet zien hoe jongeren evolueren in het onderwijssysteem. Ik schrijf over PAV omdat het toelaat na te denken over hoe men vakkennis kan bijbrengen en dat is een hele uitdaging. Wie al eens spreekt met vakmensen, echte loodgieters dus, maar ook kappers en zo, die van tijd ook jongelui opleiden, dan merken die mensen op hoe die leerlingen in de dagschool, het reguliere BSO onvoldoende aandacht besteden aan basiselementen van het beroep: een kapper staat een hele dag recht en die leerlingen lijken zich daar, tot zo een praktijkman in de klas komt, geenszins van bewust te zijn omdat ze hebben ze daar domweg geen zicht op hebben. Uiteraard zijn er die wel hun beroep willen leren.

Achting en Verachting

Cruciaal in het debat dat ook in het Vlaams Parlement werd gevoerd over een rapport in verband met het teruglopende succes van het leercontract, blijkt dat we ons, als "geleerde mensen" geen rekenschap meer geven van wat het is te werken in een atelier, in een patisserie, in een restaurant. Oh ja, er zijn veel mannen die zeggen in hun vrije tijd graag te koken en dat ongetwijfeld behoorlijk doen, maar ik zie Yves Desmet nog niet jarenlang van hulpje via souschef op te klimmen tot een topchef; hij werd journalist en doet dan vervolgens alsof hij de ervaring van een meesterkok m/v in de vingers heeft.

Tegelijk speelt de aperte minachting voor handwerk. Hendrik de Man, die in zijn eerste carrière in Duitsland werkte als socioloog - voor 1914 - zou zich buigen over de vraag hoe men vreugde kan puren uit de werkzaamheid in het atelier. Voor sociologen zijn "lagere" beroepen riskant voor het verzeilen in de armoede, maar zij zijn vaak, buiten hun onderzoek zeer geneigd om politiek mee campagne te voeren tegen de middenstanders met een eigen zaak en vergeten dat ze daarmee ook de medewerkers van die ondernemers te kijk zetten.

Achting voor een gewone beenhouwer, oftewel slager, voor de loodgieter die het sanitair komt installeren of herstellen? De man die de domotica op punt komt stellen, jawel? Voor de designer of de kunstenaar, maar zo een bekrompen middenstander, dat gaat toch niet. Die ontduiken belastingen, werken tegen te hoge prijzen en laten hun reistijden goed vergoeden, maar geen van die hautaine lui  kunnen zelf hun sanitair herstellen of dag na dag een brood bakken dat het eten waard is. Arbeidsdeling en specialisatie maken deel uit van onze cultuur, waar Adam Smith ook op attendeerde. De stad, zoals die in de 12de eeuw in Vlaanderen en Noord-Italië, het Rijnland en de omgeving van Parijs tot ontwikkeling kwamen, was maar mogelijk omdat mensen zich in een bepaald domein konden specialiseren en excelleren. Dat er zich later in de stad ook machtsconflicten hebben voorgedaan, dat de ambachten en gilden finaal ook corporatistisch bleken, doet niets af aan het belang van de vaststelling dat die specialisatie vele uren oefening, vele uren disciplinering vergen, of men nu gouden eieren à la Fabergé schept, dan wel cordouaans leder maakt; maar van mijn vader leerde ik dat een tandarts ook een vakman is in de mate dat hij of zij zich met conserverende tandheelkunde inlaat.

Bureauratten, sociologen, historici maar ook journalisten komen er vaak niet meer toe zich rekenschap te geven van wat arbeid is, zoals Hannah Arendt dat formuleerde, dat wil zeggen het produceren van voorwerpen die een zekere duurzaamheid hebben, van meubels, maar ook van meer nederige gebruiksvoorwerpen.

Het afgebroken debat

In het Vlaams Parlement had op 6 oktober 2011 een debat plaats naar aanleiding van de vaststelling dat het aantal leercontracten daalde. Syntra, vroeger noemde dat anders, de middenstandsopleiding, klaagt hierover maar noch de CLB's en al zeker niet het reguliere onderwijs geven thuis: zij menen dat kinderen het best in hun scholen beperkte kennis van een beroep, vooral beperkt vaardigheden opdoen.

Dat klinkt wat overtrokken, maar het land dat altijd weer ook voor het handwerk en de productie goede krachten wist op te leiden, Duitsland, heeft altijd weer een grote aandacht gehad voor het opleiden op de werkvloer. Het blijkt opvallend moeilijk aan te geven dat niet iedereen een topeconoom of een topchirurg kan worden, maar dat dit ook niet hoeft: het maximale willen bereiken kan voor sommige mensen betekenen dat ze een mercedes goed onderhouden of eventueel zelf motortuigen bouwen in hun garage.

Het hele eiereneten zit in de paradox dat we gek zijn op nieuwe gadgets, maar de hele ingenieurswerkzaamheid erachter nauwelijks het overwegen waard achten, maar dus ook de kennis die nodig is om de zaak te begrijpen, aan ons voorbij laten gaan. Het programma VIA van de Vlaamse regering ging de mist in, niet omdat de regering niet echt wilde, maar omdat men aannam dat we innovatie en creativiteit op afroep bereiken. Intussen blijft het tekort aan ingenieurs, burgerlijke en industriële tot de verbeelding spreken, maar zo te zien is het niet alarmerend voor de brede media.

Het verhaal is vrij duidelijk, VIA faalde omdat het te zeer gestructureerd was door het middenveld. Verder blijkt dat men als overheid geen subsidies moet geven aan bedrijven om te innoveren, want dat is, afhankelijk van de sector vooral een vorm van rent seeking: bedrijven die erin slagen veel overheidsgeld binnen te halen, blijken niet altijd succesvol. Of zouden we echt eens mogen vernemen wat er met Electrawinds mis is gegaan? Sommige ontdekkers worden weer zoals Thomas Edison en Georges Westinghouse ook succesrijk als het op het realiseren van profijten uit ontdekkingen, vindingen en vernuft aankomt, anderen minder, zoals Nicola Tesla, die voor de grote spelers in Silicon Valley een icoon blijkt. Bij ons heb je er overigens ook, mensen die hun ontwikkelingen en vindingen goed weten te valoriseren, zoals Roland Duchatelet. Wie zal daar een kwaad woord over zeggen?

Het debat wordt hierom afgebroken omdat men de successen van de ene en de vindingrijkheid van de andere, niet altijd in kaart brengt. Nog eens, de overheid moet zorgen dat de universiteiten als onderzoeksinstellingen onafhankelijk kunnen werken, voldoende stabiel zijn opdat, zoals Tony Judt schreef, onderzoekers tien jaar van de radar kunnen verdwijnen om dan met een behoorlijk verrassend resultaat aan te komen. De een blijft zich inzetten voor verder verbeteren, een andere passeert bij de kassa. De ene noch de andere verdient voorkeur, van belang is dat er ruimte is voor ontwikkelingen, voor verbeelding en voor... falen.

Terug naar de werkvloer

Mijn overpeinzing begon bij de kapper die me vertelde hoezeer men het beroep van kapper verkeerd inschat, hoezeer en in het dagonderwijs te weinig aan de praktijk aandacht besteedt en dat het beter zou zijn meer leerlingen voor dit beroep en andere op de werkvloer op te leiden, via het leercontract.

Waarom de onderwijshervormers hier geen aandacht voor blijken te hebben en er ook niet veel over zeggen ligt besloten in de omfloerste minachting die ze koesteren voor handenarbeid, maar vooral voor de vaardigheden van die lui. Een arbeider aan de band vandaag lijkt overigens ook niet meer op wat Charly Chaplin in "Modern Times" te doen had. Maar door arbeid, begrepen als het produceren van duurzame goederen zonder onderscheid voor de specialisatie en ervaring van de makers, de arbeiders aan de dag te leggen zal men er niet komen. Goede opleidingsvormen en zeker ook het leercontract kan men dus zeker niet met opgetrokken neus terzijde schuiven. Leerlingen in het BSO motiveren met saaie algemene vakken en zonder uitdagingen in het atelier, blijft moeilijk, terwijl ze op de werkvloer, met een goede stagemeester wel degelijk de nodige discipline aannemen en ook nog eens beroepstrots ontwikkelen.  

Mag men zich de vraag stellen of beleidsmakers, zeker als het over onderwijs gaat, wel voldoende hun denkbeelden toetsen aan de realiteit in de ateliers en werkruimtes, dan stelt zich ook de vraag waarom het maatschappelijk conflict, c.q. de nauwelijks verholen minachting altijd weer onder het tapijt verdwijnt. Gesprekken met vaklui, die rustig vertellen hoe mooi het is een moeilijke opdracht tot een goed einde te brengen, zouden meer aan het licht brengen dan de discussie te blijven voeren over hoe we ons onderwijsbestel dat als goed ervaren wordt, moeten hervormen, want precies dat project lijkt destructief en nauwelijks creatief.  

Dus, als men schoolmoeheid wil bestrijden, kan men er eens aan denken de jongelui mee te nemen naar de plaatslager, de traiteur, het restaurant om daar het werk te leren, maar vreugde in de arbeid te leren vinden. Oh ja, een restaurant verkoopt bijzonder klaargemaakt voedsel, dat is toch niet duurzaam? Neen, het voedsel niet, maar de ervaring van culinair kunnen is dat wel... Maar goed, dan verdwijnen die jongens en meisjes in de klauwen van de middenstand en dat mag men niet willen. Liever arm houden dan hen kansen geven? Of is dit overdreven?

Bart Haers