lankmoedigheid is Jan Goossens niet gegeven

Dezer dagen

Jan Goossens, ge zijt geen goed herder

Racisme in de betere kringen

"Liefde gaf u Duizend namen" of de affiche
voor een stuk in KVS te Brussel, met een mooie
mediterrane vrouw, die haar borst ontloot
heeft. Sommige katholieken vonden dit
aanstootgevend. Maar over het stuk werd
verder niets meer gehoord. Dat is denk ik
de kern: de recensenten spraken er met
mate over. En dus, het artistieke was
ook toen bijzaak. 

Fieuw, de krant de Morgen is een racistisch blad. Zou het echt zo zijn en waarom dan wel? Toch zegt KVS het bevoorrechte mediapartnerschap met de krant op, omwille van de cartoon waarbij Obama opvallend leek op de evolutionaire neven van de mens. Natuurlijk, een Afrikaan staat niet dichter bij de wortels van de menselijke genealogie, gewoon omdat die genealogie volgens paleontologen nogal veel haken en ogen vertoont en omdat het moeilijk blijft de evolutie van mensen op de onderscheiden continenten goed in kaart te brengen. Het gaat tenslotte om een evolutie van in de ruimste zin 2 miljoen jaren, maar in een striktere zin, wanneer we het hebben over de meest recente geschiedenis, over goed 200.000 en het blijft moeilijk omdat de vondsten van sporen van menselijk leven in het verre verleden in zekere zin aleatoir waren: de omgevingsfactoren waar mensen sporen van hun bestaan en leven ongewild achterlieten, zijn vaak niet evenredig met de verschijningsvormen zelf. Aan de andere kant was het nieuwsgierigheid naar de verklaring van de oorsprong van de soort mens, hominidae, maar zwart, geel of blank, we blijken zeer sterk met elkaar verwant.

Claude Lévi-Strauss schreef in 1952 een brochure om de discussie over ras en samenleving na WO II te beslechten, want in het Handvest van de Verenigde Staat dat we ons niet aan racisme en discriminatie mogen bezondigen. Dat intussen Mississippi Burning nog komen zou en andere verhalen, dus gebeurtenissen die blijken moeten heten van het virulente racisme in de VS, maar ook blijven van de bewonderenswaardige strijd om erkenning, waarvan Rosa Parks en Dr. Martin Luther King jr. iconen zijn, mogen we niet vergeten. Men kan zich afvragen, bij het (her-)lezen van Black Venus van Jef Geeraerts of het maar vermeend racistisch zou zijn. Nu goed, zelfs Hergé zou zich nog steeds moeten verontschuldigen voor zijn schunnige taalgebruik ten aanzien van de zwarte figuranten - want dat waren ze natuurlijk wel en dus... - want zijn beeld van Afrika is niet geheel zuiver op de graat.

Althans, het zijn discussies die gevoerd werden, lang nadat de strip en het boek op de markt kwamen en dus moet men zich afvragen of het zin heeft, de ouden zware verwijten te maken, herstel is niet mogelijk, censuur niet echt zinvol. Reflectie alleen uitvoeren op grond van wat ons aanstaat, leidt tot een information bias. In die zin vond ik zelf dat de cartoon van de zetelende Amerikaanse president nogal dom en naast de kwestie. Maar vooral vond ik die niet humoristisch. Mocht ik kunnen tekenen en gevoel voor humor hebben, ik had naar aanleiding van het bezoek van de President aan Brussel en Waregem, een poppetje getekend in de tenue van de generaal die zijn Amerikaanse soldaten even dom in het vuur joeg als Haig en Joffre, Ludendorff en andere generaals al gedaan hadden. Maar goed, een kartoon moet humoristisch zijn en zwakke generaals met weinig talent, dat is niet grappig.

Toch denk ik dat het goed is dat de KVS zelf de brug dynamiteert, want nu kan de Morgen wel recensies van de producties van KVS brengen, want zo een partnerschap, dat verplicht recensenten van de krant tot meegaandheid. Het blijft betreurenswaardig, want wij, het publiek hebben toch recht op eerlijke recensies, waarbij de recensent niet verplicht is een of ander partnerschap te honoreren.

Maar goed, het gaat over political correctness, een houding waarbij men zich inderdaad ertoe bepaalt geen uitspraken te doen die blijk geven van aanzetten tot racisme of discriminatie, maar of men dit van anderen kan eisen, blijft maar de vraag. Vrijheid van meningsuiting vormt een fundamentele waarde, die men niet zomaar moet beperken, zeker ten aanzien van derden.

Nu vind ik het weer eens grappig dat we zelfs een soort sportpaus hebben, die ons dag na dag als het moet de geheimen van bestuurskamers en de zwakke plekken van sporters onthult, maar verder ja, al dat analyseren wordt wel eens een slappe koffie. Dat Sep Blatter al langer een persoon blijkt die vooral zijn macht koestert en integriteit van de sport maar niks vindt, al zal hij wel een goede Calvinist wezen, weten we al langer. Om kort te gaan, waarom men altijd weer een orakel nodig heeft, die zich inderdaad onfeilbaar acht, is mij een raadsel; dat men hem aanpakt omdat hij al eens mensen onheus behandelt moet men betreuren, maar of het allemaal zo ernstig is?

Er is racisme in Vlaanderen, nog maar eens en ik zal niet ontkennen. Maar ik merk ook een behoorlijke zelfhaat bij sommige mensen die zich als intellectueel willen onderscheiden van grauw. Is de vraag wel terecht alleen te kijken naar wat wij, autochtonen denken. Bovendien, gedurende jaren al toonde mens beelden van vervaarlijke lieden met een lange baard die er vaak weinig menslievende denkbeelden op na hielden, waarbij soms wel eens onduidelijkheid ontstond of deze mensen model zouden staan voor moslims. Wie al eens in Sint-Gilis heeft rondgelopen of andere plaatsen waar groepen nieuwe medeburgers leven, zal merken dat dit doorgaans zonder veel ongemakken verloopt, maar Cas Vander Taelen kreeg veel over zich heen toen hij zich vragen stelde over het gebrek aan betrokkenheid die precies jongemannen in Vorst aan de dag leggen en zo voor veel ongemakken zorgden. Ik denk dat het niet past deze man die voor Groen in het Vlaams Parlement af te schilderen als een racist, maar de bekende televisiefiguur en politicus, meent dat het niet kan dat zo bepaalde fatsoensnormen overschreden worden, door wie dan ook.

Alles wel beschouwd komen we op een terrein terecht waar eerbiedwaardige en belangwekkende inzichten met elkaar botsen. Jan Goossens mag zo nodig zeggen dat hij de columns van Hans Vandeweghe niet leuk vinden kan, maar hij kan niet zover gaan Hans Vandeweghe een opinie over sport, sportfenomenen en sportfiguren te verbieden. Kritiek leveren moet dus kunnen, maar zo hard van leer trekken, dat komt mij niet enkel overtrokken voor - maar ook dat is dan maar een mening naast andere opinies - dat het grotesk wordt. Want de Morgen verzet zich al sinds 1991 tegen alle mogelijke vormen van racisme, discriminatie en fobieën, zodat het erop lijkt dat de heer Goossens zich ver verheven boven de gemiddelde lezer van De Morgen waant en dus - valt te vrezen - zijn eigen publiek, dat misschien ook wel vragen hebben over de juistheid van de inzichtzichten van de sportcommentator - dat wil zeggen, Vandeweghe levert metacommentaar. Maar ik betwijfel het geloven dat de lezers van die krant het gehamer over politieke correctheid nog wel lusten.

Nog iets anders is of de KVS zichzelf niet ongeloofwaardig maakt bij het publiek, misschien niet het publiek dat een staande ovatie geeft voor Onze Lieve vrouw van Vlaanderen, dat ik heb gezien, maar wel bij die mensen die menen dat Maria niet mag voorgesteld worden zoals ze geweest moet zijn, een vrouw uit de omgeving van Jeruzalem, met de gelaatstrekken en lichaamsbouw van mensen rond de Middellandse zee. En een blote borst, gaan we dan echt spijkers op laag water zoeken. De affiche mocht er zijn, het stuk vond ik niet geheel overtuigen, maar het is dan ook bijna 10 jaar geleden.

De vraag is immers waarom een theater zich niet met de eigen tijd zou bemoeien, uiteindelijk schreef Shakespeare voor de eigen tijd, zoals Molière dat deed en Jean Anouilh, die gedurende vijftig jaar van 1938 af stukken schreef en filmscenario's produceerde. Dat hij niet per se de gebaande wegen volgde, maar uiteindelijk in jongere kunstenaars als Beckett en Ionesco waardevolle concurrenten moest erkennen, het zal wel een onderdeel zijn van de kunsten. Alleen, Anouilh, Ionesco, maar ook Pagnol, die dan weer een generatie vroeger kwam, hebben dan weer hun hoogtepunten en een moment waarop wij, het publiek, verveeld en blasé iets anders willen. Zij staan echter, als kunstenaars voor iets, wilden niet enkel het publiek plezieren, maar hoe absurd naar hun inzicht de wereld ook was, is, zij hadden niet per se een kant en klare moraal in de aanbieding.

Zou het kunnen dat het uiten van aantijgingen over racisme in het Vlaanderen van 2014 iets te maken heeft met de zinledigheid van artistieke betrachtingen? Er is weinig dezer dagen, denk ik, dat ons kan brengen in posities die 80 jaar geleden wel degelijk aan de orde waren. De jaren 1930 waren niet per se de jaren van Hitler, maar in een bepaald opzicht kan men de periode 1933 - 1945 wel een donkere tijd noemen, voor wie toen beslissingen te nemen had, voor zichzelf, voor het eigen gezin, soms voor de samenleving. Het proces van besluitvorming tijdens die periode bracht politiek en sociaal ook indrukwekkende vernieuwingen voort, naast de nodige rampen. Natuurlijk, als men de jaren na de crash van Wall Street en de Grote Depressie bekijkt in de toenmalige industriële wereld, met de politiek van FDR, de moeilijkheden van het UK om binnenlands de vraag op peil te houden en de economie aan de praat, als men ziet hoe in Frankrijk de spanningen tussen het Front populaire en de liberalen intenser werden, dan wordt de periode minder eenduidig. Of nog: Aan de machtsgreep en de regering van Adolf Hitler kan men niet voorbij, maar er waren ook andere aangelegenheden, die een andere betekenis hadden, zoals het instellen van het betaald verlof, de mogelijkheid voor meer mensen om vakantie te vieren aan zee of ergens anders.

Jan Goossens wil ons, zoals andere intellectuelen, ervan overtuigen en doordringen dat we ons niet aan denigrerende opmerkingen over zwart, geel of arabisch mogen bezondigen. Het is zo dat we racisme moeten vermijden, zeker als het tot geweld aanleiding geven kan, zoals van tijd het geval is in de voorsteden van Londen en Parijs of zelfs Amsterdam. In die zin zijn de rellen in Borgerhout, zo een tien jaar geleden nog vrij bescheiden geweest, maar de man die nu iedereen nationalisme verwijt, Guy Verhofstadt zette toen de bijl aan een van de fundamenten van de rechtsstaat, door op de tribune van de Kamer te eisen dat ene Dyab Abu Jahjah onmiddellijk aangehouden diende te worden. Duidelijk een gebrek aan maatvoering.

En dat nu is in het hele debat over discriminatie en racisme in Vlaanderen kenmerkt, een gebrek aan maatvoering en wederzijds begrip. Niet alles gaat goed, maar het gaat zeker niet slecht, wat Jan Goossens op de radio ook beweren mag. als niet alles goed gaat, dan ligt het eraan dat niet iedereen evenveel takt heeft, maar als het niet kwaadaardig slecht gaat, dan is het omdat men meestal ook wel weet de juiste maat te vinden. In die zin is de score van mevrouw Maggie in Vlaams-Brabant een aanduiding van het feit dat de klassieke partijen er vooral oog voor hebben zelf geen blijken te geven van racisme. Het uitzetten van enkele zeer jonge vluchtelingen, hoezeer men er ook rationele argumenten voor kan hebben, versterkt overigens de legitimiteit van angst en afkeer, zelfs afwijzing bij nieuwe medeburgers, die misschien graag eens gebruik maken van dat argument - racist -, dat ze gediscrimineerd worden: de politie, de politiek en de media geven hen voortdurend aanwijzingen dat ze een punt hebben. Jan Goossens doet dit nu ook, want elke schijn van een foute attitude... het blijft gevaarlijk tenderen naar.

Mag ik de heer Goossens eraan herinneren dat de zeer bedachtzame filosoof en theoloog Thomas van Aquino met grote aandrang zijn lezers en studenten erop wees dat verwijlen bij de zonde, nog geen zonde hoeft te zijn. Vandaag zijn we geneigd te accepteren dat hij net het omgekeerde poneerde, maar dat zijn interpretaties achteraf geweest, want zoals altijd in de geschiedenis van het menselijke organiseren van het leven had men de strenge leer boven meer gepondereerde, afgewogen interpretaties verkiest, want het biedt het voordeel van de duidelijkheid. Vandaag lijken we in een tijd te leven waar men alleen ten volle goed kan zijn dan wel ten volle fout en dat is een hinderlijke gedachte, die bovendien alles behalve volwassen voorkomt. 

 In die zin kunnen we van de gebeurtenissen wel iets opsteken: er is niet enkel fundamentalisme aan de zijde van gelovigen in een of andere gereveleerde godsdienst, er is ook ruimte voor extremisme als het op wereldse inzichten aankomt. Nussbaum bepleit evenzeer dat men zich niet aan racisme zou bezondigen, maar zij heeft oog voor de methode en meent ook, zo begreep ik het althans, dat men dat niet zal bereiken door mensen die mogelijk behept zijn met racisme zelf weer af te wijzen. Er is inderdaad, zo zegt zij, ruimte nodig voor emotie, welwillende emoties dan wel. Daarvan geeft de heer Jan Goossens geen blijk.

Kortom, dit non-event geeft er weer eens blijk van dat mensen in hun goede bedoelingen uit de bocht kunnen gaan en een zuiverheid nastreven die niet des mensen is. Discriminatie vanwege mensen die dat willen en kunnen, moeten we niet aanvaarden, maar of men daarom de Vlaming moet nawijzen, blijft maar de vraag, want het ligt niet voor de hand dit gedrag zomaar aan te tonen. Intussen zijn er huisjesmelkers die met plezier arme drommels een schamele kamer aanbieden en dat kan dan maar moeilijk discriminatie heten. Bovendien blijkt ook dat de Turkse inwoners in Gent hun lot afgelopen dertig jaar danig verbeterd hebben. Er is racisme, mensen worden het slachtoffer van discriminatie, wat niet alleen te betreuren valt, maar dat ook met passende middelen aan te pakken valt. Maar te veel perfectie wensen, het blijft op de zenuwen werken en de maatschappelijke rust is er niet mee gediend. Maar de Nachtwinkelpakistan vertelt mij ook dat sommigen er een zootje van maken. Wat moet ik dan zeggen, dat hij racist is? Niet toch, of misschien een beetje.

Maar valt bij Jan Goossens wel aan te komen met een oproep voor lankmoedigheid? Of bij Hans Vandeweghe, want ook die kan hard uit de hoek komen en eerlijk is eerlijk, vele lezers vinden dat net zo heerlijk, die uitgesproken meningen; doch, het blijven meningen, die net zo goed door andere vervangen kan worden. Intussen kan Jan Goossens ook maatschappelijke onrust opwekken, of blijft het beperkt tot de brave intellectuelen?

Bart Haers