Terug naar de comfortzone

Dezer Dagen

Bang voor de Angst

Over geweld in de samenleving

Dit beeld werd gebouwd op vraag
van president Fraknlin Delano
Roosevalt, na de beroemde
rede, de vier Vrijheden Rede,
waarin vrijheid tot spreken,
vrijheid van levensbeschouwing en
vrijheid van gebrek, maar ook
vrijheid van angst. Soms lijken
we die te vergeten. 

Het ligt voor de hand dat we in deze dagen als deze de indruk niet kunnen verdrijven dat het een ongeziene schanddaad was, maar wat te denken van de aanval op de Olympische spelen in München, de aanslagen van de Rote Armee Fraction en de vliegtuigkapingen van de PLO, Lockerby? Juist, dat is even geleden en een mens went er niet aan. De relativering gaat er niet om dat het allemaal al eerder is vertoond, maar dat we al aan het einde van de negentiende eeuw in Rusland, in Servië anarchisten zagen optreden die het gebruik van geweld niet schuwden. Werd ook keizerin Sisi niet vermoord door een Italiaanse anarchist?

Politiek geweld met het doel het bestel te ontmantelen is natuurlijk oud genoeg en burgers zijn bereid als dat geweld de spuigaten uitloopt het bestel te beschermen. Over overheidsgeweld, zoals tijdens WO I en WO II aangewend is, zullen we het niet hebben, over de Terreur van het comité de Salut Publique moeten we het ook niet hebben, al ging het wel om een poging tot zuivering van de samenleving. Niet dat Rousseau dat had aanbevolen, maar zijn concept van de "Volonté Génerale" impliceert wel dat wie te ver afwijkt van die algemene wil mag uitgeschakeld worden. Dat wijkt ver af van het liberalisme, maar het kan wel mede verklaren waarom groepen, "ausserparlementarische Opposition" vooral tot straatgeweld overgingen en waarop nu jihadistische bewegingen verder gaan. Want ik denk dat men onderschat hoe sterk het geweld als politiek middel in de rafelranden van de democratie voort is blijven smeulen en af en toe tot explosies komt. Maar de verantwoording van het geweld via terreurdaden moeten we toch niet terzijde schuiven. Dat betekent dus niet dat ik er maar een seconde aan zou denken dat die verantwoording iets zou betekenen voor ons, wel dat we de strategische en tactische overwegingen beter kunnen beschouwen.

Kan het zijn dat mensen in een ander universum verkeren dan wij? Verstandige lieden zullen dat wel een illusie noemen, wanneer geradicaliseerde jongeren ervoor kiezen deze samenleving aan te vallen en in het oude, welvarende gebied dat we kenden als de vruchtbare sikkel een eigen rijk op te richten. Maar de kracht van sommige illusies mag men niet onderschatten en het is de vraag hoe men iemand die erdoor gebeten is, zal overtuigen van de vergissing die hij, zij begaat. Men moet dus vooral de logica van deze mensen trachten te vatten, zonder er zelf ook maar eens goedkeurend tegenover te staan.

De afgelopen dagen hoorde en las men verstandige lieden zeggen dat de waarschijnlijkheid bij een aanslag betrokken te raken, zou kleiner zijn dan door een dronkaard van de weg gereden te worden. Ik denk dat wie er vorige week vrijdag zelfs maar van ver bij betrokken is, aan die probabiliteitsberekening weinig zal hebben. Maar kan men zich bij het tv-scherm indenken wat er gaande was? Wie in de concertzaal zat en het kon navertellen, was ten diepste geschokt, ook al zag men het niet altijd. Maar we moeten toch vooral in het discours laten weten aan wie in dat andere universum verwijlt dat hier het gebruik van geweld door burgers niet gewenst wordt. De toenemende veiligheidsmaatregelen treffen vooral de brave burger, belemmeren ons in onze vrijheid te gaan en staan waar we willen.

Ik denk inderdaad dat men de wel veiligheid kan verzekeren zonder dat men Jan, Piet, Joris en Corneel in verlegenheid brengen zal. Israël slaagt daar behoorlijk in, al roept het gedrag van kolonisten op de Westoever wel degelijk vragen op. Zij nemen zich het recht voor of eisen het op en krijgen het stilzwijgend het geweldmonopolie van de overheid te negeren. Net zoals de terroristen in Parijs. Het is niet aan mij om Israël de levieten te lezen, maar als mensen als Amos Oz ons laten verstaan dat het land waar ze wonen en leven in een eindeloos kringloop van geweld is terecht gekomen, waardoor Israël essentiële facetten van de rechtsstaat heeft laten verrommelen, dan moeten we daar in Europa oog voor hebben.

Men kan kritiek hebben op politie- en veiligheidsdiensten, maar voor zover ik het allemaal begrepen heb, is het bijzonder moeilijk om mogelijke terreurdaden te voorkomen, al lukte het al een paar keer, want er was Verviers en er waren, eveneens gehaald uit de media, al een paar keer aanslagen te elfder ure voorkomen. Zou het goed zijn als de politiediensten dat telkens vertelden? Ik denk dat het meer onrust zou veroorzaken dan goed is voor ons.

Want men moet de samenleving ook in haar comfortzone laten, want het aanjagen van angst voor wat misschien gebeuren kan, lost niets op. In die zin meen ik dat het klimaatveranderingsfront ons aandoet, minstens even stresserend uitpakt als het mogelijke gevaar dat uitgaat van Daesh. Ik denk dat we concreet beleid moeten uitstippelen over de uitstoot van CO² en stikstof, over het gebruik van het bouwland, ook in Indonesië waar Oerang Oetangs in hun biotoop bedreigd worden ten voordele van nieuwe plantages met het oog op de productie van palmolie. Dat is dus wat we moeten inperken, temperen. De markt zal het niet oplossen, maar ook omgekeerd, als men gaat speculeren op schaarste, dan kan ook weer voor onrust zorgen. Ik denk overigens dat het gebruik van ggo's, goed gecontroleerd best in overweging genomen wordt, zodat we minder areaal nodig zullen hebben om het nodige voedsel te .

Mocht een lezer verbaasd zijn over het feit dat ik de terreur in de Bataclan verbind met het klimaatvraagstuk, dan ben ik zo vrij mee te delen dat ik niet geloof dat we het globale klimaat onder controle hebben of zullen krijgen. Het ontslaat niemand van de verantwoordelijkheid de aarde niet onnodig te belasten, de regenwouden te bewaren en als het kan aan de randen van grote woestijnen aan herbebossing te doen. Het is nodig dat we zorgzamer met de aarde omgaan, dat we daarvoor een prijs willen betalen. Maar de pedagogie en propaganda van de klimaatveranderingbestrijders leidt tot een culturele verandering, want men zegt wel zich te baseren op feiten, maar wie niet meegaat in het discours, die de klimaatverandering zou ontkennen, wordt weggezet als tegenstanders. Ik ontken niet dat er sinds 1850 zeer duidelijk een verhoging van de langjarige gemiddelden vast te stellen valt. Mijn bezwaar tegen de fetisj van die 2 graden verhoging - wat is de terminus post quem? - gaat uit van de vaststelling dat men  resultaten niet zomaar zal bereiken door de voorgestelde maatregelen en misschien moeten we dus ook de kustverdediging - dijken en overstromingsgebieden  - in overweging nemen en matiger met de aardrijkdommen omspringen. En misschien zullen landen echt de eigen inbreng onder ogen moeten inzien en kijken hoe ver men komen kan, zonder naar andere landen te kijken - hierbij geldt Europa als een entiteit dat tot besluitvorming bevoegd is.  

De terreur heeft de afgelopen eeuwen vele vormen aangenomen, er zijn presidenten neergeschoten, er zijn metro- en treinstellen aangevallen en telkens vergeten we dat het evident is dat een beetje terrorist wel degelijk die plaatsen zoeken zal waar hij het gemakkelijkst ongewapende mensen zal treffen. Toen Anders Behring Breivik in de Noorse hoofdstad  Oslo en vervolgens op het eiland Utoya een bloedbad onder jongeren aanrichtte, was iedereen in schok, maar men troostte zich met de gedachte dat het om een lone wolf ging, maar wat als dan een groep de wapens opneemt, die de praktijken van de veiligheidsdiensten kennen, die er ook in slagen vervalste paspoorten aan te maken en zo de onrust te vergroten.

De opdracht van de overheid en de overheidsdiensten is complex: mogelijke terreurdaden voorkomen vergt heel wat opsporingswerk en kan tot paniekreacties leiden bij de mogelijke terroristen. Maar men moet de burgers ook duidelijk maken dat er geen reden is tot vrees. Dat laatste is niet eenvoudig, ook al niet omdat de overheid door de media zeer scherp op de korrel genomen wordt en elke mogelijke vergissing wordt aangegrepen om de diensten in discredit te brengen. Vooral buitenlandse media hebben het op Brussel gemunt en er is inderdaad, zoals Beatrice De Graaf, een onmogelijke chaos bij de lokale politiediensten in Brussel. Maar Brussel wil niet komen tot een eengemaakte politie voor het hoofdstedelijk gewest. Bovendien is er ook de vaststelling dat Philippe Moureaux misschien wel met zijn burgers contacten had en in hen een welwillend kiespubliek vond, niet kan ontkennen dat zijn politie in bepaalde wijken van Molenbeek durfden toezicht te houden. Wie de metro van Simonis naar Art-Loi neemt, ook overdag, merkt dat er soms veel rare dingen kunnen gebeuren in bepaalde metrostations. Het is daar dat ik me wel eens onveilig voelde en begreep wat agressie zonder zin kan betekenen.

Men vertelt graag dat veel van die jongeren slachtoffers zijn, maar soms kwamen ze er niet toe kansen te zien en te grijpen. Want er zitten ook andere mensen op die metro, die wel lezen en zich normaal gedragen. Het kan nuttig zijn te begrijpen dat de omstandigheden de jongeren in Molenbeek niet gunstig gezind zijn, maar er zijn er die zich wel uit de slag weten te trekken en de opleiding ernstig opnemen. Of ze dan een job vinden? De werkeloosheid is groot in Molenbeek, maar het is niet het gehele plaatje. Er is racisme, ook bij werkgevers, maar ook dat verklaart niet alles. Wie naar het andere universum vertrekt, wijst het onze af. Er zijn er die naar vreedzamer universa vertrekken en dat merkt men niet. Maar dat we nu moeten omgaan met deze reizigers, mag ons niet angstig maken.

Daarom is het belangrijk dat de overheid de woorden die Franklin Delano Roosevelt uitsprak, in 1941, bij zijn derde investituursrede, de zogenaamde Four Freedoms Speech, ter harte neemt. De vierde is in deze de belangrijkste, de vrijwaring van angst, want daar dient de overheid voor te zorgen, maar hoe dat nu moet, is een andere vraag. Dat kan men alleen met concrete maatregelen in concrete omstandigheden. Toch betekent het niet dat wij van de overheid, van politie- en veiligheidsdiensten het onmogelijke mogen verwachten. Het gaat dan niet enkel om vrijheid inruilen voor veiligheid, wel om het aanvaarden dat de overheid waar en wanneer nodig bijzondere maatregelen kan nemen. Maar men dient er zich voor te hoeden iedereen als verdachte voor te stellen. Tot nader order is de overgrote meerderheid deze samenleving genegen en zal men dus vooral - met de hulp van lokale politiediensten -mensen volgen die er aanleiding toe geven. Dat het moeilijk is voor te gaan op verklaringen die mensen vrij lijken te pleiten, zal men dus ook in kaart brengen.

Vrijwaren van de angst? Dat betekent ook dat we zelf niet angstig door het leven gaan of dat alvast weten te temperen. Maar als men de media volgt, dan zou men wel erg angstig door het leven kunnen gaan, want het opsporen van gevaren, onredelijke risico's zijn de core business van de media. Er is geen domein van ons bestaan waar we geen onredelijke risico's lopen, tot nieuw onderzoek laat zien dat oude aanbevelingen fout waren.

Natuurlijk zal men de overheid steunen in de strijd tegen terroristen en het voorkomen van terreur. Maar zullen we even het leven on hold zetten? Niet zo een goede aanpak. Maar ook zal men toch moeten komen tot een discours dat de waarden en kwaliteit van leven in Europa ook aan de orde stelt. Ook dat moeten we verdedigen en als Mahmed overtuigd is van zijn religie, zonder een proseliet te zijn, dan kan dat best. Maar ook mensen van anderen gezindten hebben hun plaats. Wel is duidelijk, ook uit gesprekken is me duidelijk geworden, dat mensen de terreur an sich veroordelen en scherp afwijzen, maar ook begrijpen dat er veel is misgegaan, maar, zegt men en ik kan het onderschrijven, wij moeten dat niet integraal op ons nemen. Bieden wij hen geen open samenleven, met mogelijkheden iets van het eigen leven te maken? Trokken in 1936 jongeren uit heel Europa om tegen Franco te vechten, waarna ze door Stalin of in opdracht van Stalin in de rug werden geschoten, dan kwamen die niet ongeschonden terug in Frankrijk of België. Onder anderen ging ook de vader van Boris Cyrulnik naar Spanje, via het Vreemdelingenlegioen, maar niettemin zou hij tijdens de oorlog, net als de moeder opgepakt worden en kampen niet overleven. De Spaanse Burgeroorlog was ook een Europese oorlog en dat alleen al door de bereidheid van burgers om de wapens op te nemen. Wie vandaag leeft zal die situatie wellicht niet goed begrijpen, mocht men naar 1936 gekatapulteerd worden. Dat vreemde begrijpen blijft een belangrijke opdracht, niet enkel voor historici, maar ook voor mensen die besluiten van anderen willen begrijpen. Nog eens, ook ik snap niet dat mensen kunnen kiezen de rangen van Daesh te vervoegen, maar dat we onze samenleving - ondanks punten van kritiek - moeten vrijwaren en iedereen de ruimte geven zonder angst te leven, blijft een belangrijke opdracht voor eenieder.

Bart Haers