Topdokter in moeilijke papieren

Dezer Dagen

Noodtoestand

wat een inbreuk

Klokke Roeland is het niet,
maar de "grote triomfante"
kreeg altijd die naam, al was er
een andere, bijvoorbeeld
Sint-Michiels. Die klok riep de
 mensen op tot waakzaamheid
bij alarm, zoals een grote
brand.

Is het al voorgekomen, sinds het einde van WO II dat de overheid haar toevlucht diende te nemen tot wat veel van een noodtoestand heeft, al voerde men nog geen avondklok in en bleef het beperkt tot sluiten van publieke ruimten. Moet de regering zover gaan, dan ligt het eraan dat de regeringen voordien bepaalde evoluties niet hebben gezien of oogluikend toegestaan. Omdat de overheid de veiligheid van de eigen burgers moet beschermen, kan men deze afkondiging van niveau 4 wel accepteren, maar dan moet men er ook alles aandoen de oorzaak van ervan weg te nemen en dat blijkt moeilijk.

Net dat is een merkwaardige vaststelling, want hadden we niet gezien dat de politie iedereen kan opsporen, met gsm, bankkaart en andere sporen van aanwezigheid? Zo een jihadi die auto's huurt in Haren, die heeft toch minstens auto's gebruikt en toch, ze stonden bij de Bataclan, ergens   verloren in Saint-Denis, of was het Montreuil. Het doet men denken aan verhalen over verzetsgroepen tijdens WO II, die voortdurend met de SD en andere politiediensten een spel speelden dat lang niet altijd gewonnen werd door het verzet. De SD wist dat ze niet zelf hoefden te bewegen, maar wel opmerkzaam moesten volgen wat bepaalde sujetten deden. De invloed van het verzet, zo bleek achteraf, was in militair opzicht wellicht niet van grote militaire betekenis, maar moeten we hen daarop afrekenen? Mensen die niet verder konden met de bezetting, gingen in het verzet en soms waren ze er al gauw aan voor de moeite.

Toch kan ik dezer dagen dat verzet wel begrijpen en bewonderen, al haalde het soms weinig uit, zorgde het ook voor zware reacties van de bezetter en voor onnodig bloedvergieten, dan nog was het en is het een goed recht om onrechtmatig bestuur te weerstreven. Het recht op opstand moet men niet zomaar als spielerei afdoen, want de opstanden in de Nederlanden, tegen de hertogen van Bourgondië en later tegen Maximiliaan van Habsburg en uiteindelijk leidde dat tot de Acte van Verlatinghe. Philips II had zich zijn ambt als koning onwaardig getoond. De strijd van de Geuzen, de Watergeuzen en de bosgeuzen was rechtmatig, al werd er ook veel gerommeld, geplunderd en al eens tegen de belangen van de prins ingegaan.

Veel van de ideeën die tussen 1560 en 1648 rijpten, zouden later ook in andere opstanden hun betekenis hebben, of in de constituties van bijvoorbeeld de VS. In de Federalist Papers beschrijft Alexander Hamilton de rol van de executieve macht: die ligt dan wel in een hand, zoals met koningen het geval is, maar hij krijgt die slechts voor vier jaar en kan nadien verlengd worden in een nieuw mandaat, voor vier jaar, zo vaak als de natie het wil - het amendement dat na de dood van FDR werd gestemd, zou dat beperken tot twee aansluitende ambtsperiodes.

De beperking van de macht, de aanwezigheid van partijstrijd en aanvaarden dat mensen een geloof naar keuze - meestal door vererving - levendig houden, het zijn verwezenlijkingen die mee voortkomen uit de ervaringen van de Opstand van de Nederlanden tegen Philips II. Het blijft wenselijk dat we de vele facetten ervan onder ogen zien, want het conflict had grote gevolgen voor wat men de Zuidelijke Nederlanden is gaan noemen, maar is wel eerder in Gent en Brugge, Brussel aangewakkerd geworden en na 1585 zou men vaststellen dat een pak Vlamingen en Brabanders vertrokken uit de oude woonsteden en in Leiden, Vlissingen en Amsterdam hun aandeel inbrachten in de nieuwe welvaart.

De mensen die nu opstand prediken doen dat tegen onze beschaving - sommigen durven dat woord nog nauwelijks in de mond te nemen, maar beschaving betekent niet dat er geen beestigheden gebeuren... - waarvoor we ons zelf garant dienen te stellen. Dat betekent dat we de inzichten over grondrechten moeten verdedigen en er ook naar leven.

Zou de democratie gebaat zijn bij een daadwerkelijk en hartstochtelijk pleidooi ervoor? Vergeten we niet dat de afgelopen decennia gezegd werd dat democratie staat voor het vrijwaren van mensen van slachtofferschap - intussen kan iedereen zich een slachtoffer noemen en kan iedereen zich vooral slachtoffer van discriminatie noemen, zelfs grote bedrijven lukt het wel eens van de rechter te verkrijgen dat een maatregel wordt ingetrokken omdat ze anders niet gelijk behandeld worden.  Sommige facetten van het democratische bestel verdwenen daardoor uit beeld, zoals de uniciteit van de persoon, waardoor die ook niet geacht mag worden te handelen volgens de geplogenheden van een klasse. Die term werd geëlimineerd, want men ging het hebben over economische en sociale achterstand, over armoede en hoe die te bestrijden. De samenleving raakte versnipperd en wie het te kwaad had, kon dat de politiek aanwrijven.

Tot slot heeft men ons bezworen geen racisme aan de dag te leggen en om dat te verzekeren werd ook islamofobie een kwalijke zaak. Aan de andere kant mochten mensen zich druk maken wanneer ze blijken van islamofobie zouden ervaren. Tintin-Kuifje werd plots een bron en uiting van racisme. Zwarte Piet? Mijn kleine jongen is zwart en ze noemen hem zwarte Piet, hoorde ik iemand op tv vertellen. De metissage die we nu beleven werkt sommige mensen op de zenuwen, maar is wel onvermijdelijk. Mij werd duidelijk dat sommigen die aanwijzingen opvolgden, maar dat anderen er wit van woede om werden. Zij die tegen racisme streden maakten hun strijd ongeloofwaardig en dat wilden ze niet pikken. Het is zoals de kinderrechtencommissaris die in het Vlaams Parlement zijn werkzaamheden rechtvaardigde door te vertellen hoe hard de kindjes het dezer dagen wel niet te verduren hebben. Nog meer dan in de tijd van Freud, jawel, Sigmund Freud, zijn kindjes koningen en dulden ze niet dat er hen iets in de weg gelegd wordt. Als ouders dat proberen te temperen, wordt hen dat afgeraden. Maar wat over vijftien, twintig jaar? Natuurlijk zegde men ook toen uw dienaar jonger, jong was, soms wild van zinnen ook, maar uw dienaar leefde in een gezin met zeven kinderen. We kwamen niets tekort, maar het was zelfs voor een tandarts niet evident om alle wensen in te willigen. Het was nog de tijd voor de computer, voor de iPad en andere zaken meer en dat ging ook. De kinderrechtencommissaris laat vooral zien hoe hoge legumen soms vergeten dat mensen wel weten waar het om gaat. Natuurlijk hebben kinderen rechten en soms kan het misgaan, mishandeling, misbruik, maar zou het zo welig tieren? Soms hoort men wel ergens een gerucht en zelden weet men het te verifiëren, maar de kinderrechtencommissaris gaat ervan uit dat kinderen niet krijgen wat hen toekomt. Dat komt mij een verminking voor van de relatie tussen ouders en kinderen en als men ziet hoe goed kinderen het hebben, doorgaans, dan moet zo een commissaris de helft van zijn arbeidzame tijd afstaan aan iemand die zich inlaat met de loftuitingen aan ouders die het goed doen. Dat zal niet volstaan, maar zou mensen goed aan het hart doen.

Mensen zoals u en ik mogen ons laten vertellen hoe slecht we het doen op elk denkbaar domein. Nu vernam ik laatst dat ik moet proberen 122 jaar te worden en ook nog eens keer gezond te zijn. Die mijnheer Vergult mag in Knack uitleggen dat we goed oud kunnen worden, dat we dus niet mogen lijden aan hart- en vaatziekten, ouderdomsdiabetes, Parkinson en wat al niet meer. En wat met die mensen die zo een aandoening onder de leden hebben? Hun eigen fout zal het wel niet zijn, want ze leefden redelijk gezond. Mensen boven 75 hebben een oorlog meegemaakt, dus die kan men ook niet zo heel veel verwijten, want tja, wat waren de gevolgen van oorlog en honger, van onzekerheid?

Het is ons niet te doen om de regering te verwijten dat een vorm van noodtoestand werd afgekondigd. Wel is duidelijk dat we al langer door allerlei instanties onder de knoet gehouden worden. Men mag advies geven, maar steeds duidelijker wordt dat dit geen welgemeende noch vrijblijvende adviezen zijn, maar een dwingend karakter gekregen hebben. Ook ik ben tegen racisme, maar ik begrijp dat mensen onzeker kunnen worden als hun leefomgeving verandert, als er migranten komen wonen. Men mag die emotionele reactie niet afwijzen, maar kan proberen - meer is het niet - om contacten mogelijk te maken. Het geloof in het goede samenleven wordt er ook niet beter op als men van het onderwijs een speeltuin voor "gleichschaltung" maken wil. Oeps, dat klinkt zwaar, maar dat is wat "maakbaarheid" bij mij doet steigeren: mensen worden geheel en al maakbaar, dus niet enkel inzake gezondheid, maar ook wat denken betreft en aanvoelen van de dingen. Dit gaat verder dan de neiging tot conformisme, waar mensen zich best voelen als ze doen wat anderen doen en van hen verwacht wordt. Maar we zijn geen machines die maakbaar zijn en vooral, mensen hebben soms verborgen gebreken, waardoor ze niet in de pas lopen. Zal men hen opnemen in het Action T4?

Men ziet het, we zijn de maat verloren en vooral de enige maat die echt telt, de menselijke maat, want men zal mensen toch niet aan machines of een vermeende perfectie afmeten? Als er nu een noodtoestand heerst, gaat het precies om de gedachte dat overheidsinstanties telkens weer streven naar immer verder gaande controle en de maat die ze hanteren is niet de menselijke. Als er jongens en meisjes naar Syrië gaan dan begaan ze een inbreuk op de loyauteit die men van burgers mag verwachten, maar precies in Europa is loyauteit aan een natie nu eenmaal van geen tel en dus zullen ook jonge nazaten van migranten gedachten hebben, hier deugt niet veel, heerst de sharia niet en dat klusje zal met een paar bommetjes wel geklaard zijn. Maar Europa wil van die Sharia niet weten. Dus wordt de strijd heftiger. Alleen, als men journalisten hoort dan zijn wij niet betrokken, ook zij niet maar gaat het om een strijd tussen politici, politie en gerecht enerzijds en de jihadi's anderzijds. Wel, het belangt ons ook aan.

Hoezo? Wat kan eenieder doen? Misschien minder zeuren over de gebreken van anderen, maar goed, dat verknalt dan wel de feestvreugde. Vertrouwen immers is een beetje gek als we sommige luide stemmen horen. Dat er zo een aanval kwam in Parijs met 130 doden, mag ons best wel verbazen - al zijn er al heel lang aangeslagen gepleegd in Parijs - maar de aanpak moet wel de samenleving ten goede komen. En dan is er meer nodig dan het afkondigen van de Noodtoestand. We kunnen het velen, maar hoogstens tijdelijk.

Mensen als Patrick Loobuyck pleiten voor een meer doorgedreven levensbeschouwelijke vorming, maar willen dat leraren m/v de onderscheiden obediënties neutraal bejegenen. Daar schuilt een probleem, dat we ondervangen kunnen door afzonderlijk ook nog eens een vak staatsburgerschap aanreiken. Maar zou men dat allemaal neutraal kunnen brengen, verondersteld dat dit een grondvoorwaarde zou zijn? Ik dacht het niet, maar wat zal men doceren? Het geweldmonopolie van de overheid kan men in een zin formuleren, maar men kan er ook een uitgebreide cursus over brengen. En ja, men heeft dan goed gevormde historici nodig die niet enkel de positieve stappen aanbrengen, maar ook de vele keren dat de omgang met geweld een hele samenleving kon verstoren, zoals ten tijde van de Opstand of van de Dertigjarige Oorlog. Maar men zal dan ook de moed opbrengen de nuances van de historische werkelijkheid aandragen.

Men kan het ook hebben over de fiscaliteit doorheen de geschiedenis, over wie de vorst bijstond in het heffen van belastingen, want soms werden die door derden, door burgers gekocht van de staat, zoals familie van Lodewijk van Gruuthuse verschillende tollen verwierf en zo puissant rijk kon worden.    Ook het rechtswezen verdient aandacht, zoals de instellingen van het Ancien Regime en vervolgens de implementatie van de Code Civil door Napoleon alsmede de langzame verstarring van het juridisch apparaat terwijl de vragen om recht en rechtsvinding hand over hand toenamen.

Mogen we hopen dat onze academici in deze tijden van feitelijke noodtoestand - in Brussel dan toch - er enige aandacht aan zullen besteden dat men mensen niet zomaar kan weerhouden van  terroristische acties. Het vergt precies een diep geloof in de rechtsstaat en het geweldmonopolie opdat men zou afzien van terreur. Het gaat ook om instemming met het beleid, niet elke concrete beslissing, maar de tendens van het beleid. De terroristen wijzen regering, democratie en rechtsstaat af, want die zouden een god mishagen. Kan wel zijn, want we hadden hier toch een kerk die voortdurend op fatsoen de aandacht vestigde - wat misschien niet zo gezond is - maar steunde anderzijds, sinds de encycliek Rerum Novarum voor een grotere participatie van de arbeiders/werknemers in het politieke leven zodat hun belangen behartigd zouden worden. Men kan dan nog voorop stellen dat in het UK en Duitsland, het Keizerrijk onder Bismark sociale wetgeving tot stand kwam tegen de oprukkende socialisten die massaal de Rijksdag betraden.

Religies zijn goed noch kwaad, maar volgen een eigen logica, die men zonder schade kan afwijzen, maar het feit dat zoveel mensen toch altijd weer voor een vorm van levensbeschouwing kiezen die vooral houvast moet bieden en soms een aanzet tot actie, laat zien dat een neutrale benadering van het leven, een enkel op wetenschappelijke data gebaseerde benadering op cruciale momenten ook niet voldoet. Daarover gaat het dus: dat sommige mensen in religie redenen vinden tot agressie.

We moeten de noodtoestand, die in België niet lijkt te bestaan als zodanig - wat pleit voor dit land - niet al te dramatisch zien, want het is een poging de "boel" te redden. De Belgische brol is niet enkel Belgisch, maar we moeten wel de luiden vinden die actiebereid blijken en onze levenswijze zelfs niet in vraag stellen, maar gewoon afwijzen. En overigens, het valt op dat mensen het de ene keer willen hebben over het surrealisme en vervolgens komen ze aandraven met voorstellen die het surrealisme ver voorbij zijn. Identiteit? Geen sprake van, zeker niet voor autochtone Belgen of Vlamingen, vooral niet voor autochtone Vlamingen - Franstaligen lijken een streepje voor te hebben - maar hoe kan men een samenleving laten functioneren, zonder het over identiteit te hebben, blijft mij duister. En zij blijken hun identiteit zonder meer te laten prevaleren op alle andere consideraties.  Dan is het probleem van de noodtoestand een belangrijke zaak: onze samenleving moet gevrijwaard.

Bart Haers