"Keep moving" en de klimaatconferentie

Reflectie

Parijs & de conferentie

Middelen, mechanismen en processen

Dit boek gaat over een rondreizend
circus van specialisten die zich
met visbestanden en biodiversiteit
bezig houden. Maar de experten,
stelde de protagoniste vast,
doen nog nauwelijks onderzoek.

Zou ik mee opstappen om de congresgangers een hart onder de riem te steken? Waarom niet, denk ik dan, maar toch blijft de vraag gangen of we met enkele maatregelen de klimaatregeling in handen zouden krijgen. Het klopt dat we het hebben kunnen ontregelen, want de gevolgen van de industriële revolutie zijn niet zonder gevolgen gebleven, net zoals de gevolgen van de bevolkingsexplosie. Van 1,6 miljard mensen in 1900 tot ongeveer 7 miljard nu en tenderend naar 8,5 miljard in 2050 - de groeispurt lijkt te vertragen - heeft op het verbruik van hout, kolen, aardolie grote gevolgen gehad. De kwesties die ons aanbelangen zijn talrijk en sommige kunnen we oplossen, maar misschien zijn er mensen bereid hun leven aan te passen, wellicht denkt de meerderheid dat het hun tijd wel zal duren.

Nog eens, de gedachte, de opzet de aarde leefbaar te houden, onder meer door het oplopen van de globale temperatuur te beteugelen, kan ieder denkend mens wel behagen, al zal die persoon ook meegeven dat het moeilijk zal blijken, want dat klimaat, dat is toch verrekte complex. Dus moet men vooral noodzakelijke maatregelen nemen, zonder op het terrein van het klimaat doelstellingen voor ogen te stellen. Het gebruik van fossiele brandstoffen is een zaak, het blijkt ook zo dat de mondiale veestapel ook nogal wat methaan verspreid en dus schadelijk is. Dus pleit men voor vegetarische voedingsgewoonten, want om salade te kweken zou men minder areaal en minder water nodig hebben. Tegelijk zien we dat in Indonesië wouden worden gerooid om meer palmplantages te hebben voor de winning van palmolie, goed voor de voedingsindustrie. En in Brazilië rooit men regenwoud onder meer voor de kweek van soja, dat zowel in de voedingssector van nut is als in de productie van plastics.

Men kan natuurlijk naar de rechter gaan om te eisen dat de eigen regering afdoende zou bijdragen aan het beteugelen van de uitstoot van CO² en andere klimaatgassen. Maar tegelijk willen die artiesten dat hun zalen vol zitten met welwillende toeschouwers, bvb in de Spil in Roeselare. Mooie zaal, maar ligt ze niet wat ver van de bewoonde wereld? Voor Roeselare en omgeving valt het wel mee, maar is het openbaar vervoer er afdoende op afgestemd? De kwestie is pregnant omdat men het eigen vervoer niet zomaar zal opgeven als het openbaar vervoer niet mee wil. Een paar jaar geleden betoogden mensen uit Kortrijk nog in Brugge omdat ze niet terug konden na een concert wegens geen trein meer. Nu kan men wel zeggen dat het over liefhebbers van klassieke muziek gaat, maar de werkelijkheid was natuurlijk en is nog meer dat we de gezamenlijk te delen kost voor openbaar vervoer niet wensen te delen. Gratis of goedkoop hoeft het niet te zijn, wel liefst beschikbaar en daar hoor je die artiesten nooit over spreken. We kunnen toch maar moeilijk de film, de concertzaal, Ancienne Belgique of Concertgebouw zomaar afschaffen, omdat die zalen subsidies krijgen. Het zou Brussel, respectievelijk Brugge een drama zijn - al zijn er in Brugge niet veel adressen meer open wanneer men na een concert nog ergens heen wil.

Het kan ook over onderwijs, over gezinsleven gaan en dan wordt duidelijk dat de soms stuitende voorstellen, wanneer er geen verstandig model tegenover staat het leven verder zou doen verschralen. Het mag zijn dat mensen niet eens een avondje uit willen, moet men daarom dat hele gebeuren opgeven? Het gaat zelfs niet om de economische baten, wel over het feit dat we wel eens het genoegen van een avond in de Opera willen beleven.

Wat we ook doen, er hangen consequenties aan vast voor het milieu. Er zijn nauwelijks alternatieven voor de vliegtuigreis naar Australië om er even te gaan backpacken, want zal men veilig per boot naar Sydney kunnen varen, zo het leven op een cruiseschip is wel duur, natuurlijk en niet gericht op het ergens heen reizen, maar op het varen - oh ja, die schepen moeten ook aan de ketting zolang ze te vervuilend blijken. Maar daar hebben we geen tijd meer voor en de zware fuel die men gebruikt zou ook nadelig voor het milieu kunnen zijn. Althans, dat bleek recent uit onderzoek.

Plots blijkt de scheepvaart ook zwaar vervuilend wat betreft stikstof en zwavel, omwille van de gebruikte brandstof. Vooral in de kustwateren als in de havens zouden die schepen veel vervuilen en ook nog eens fijn stof uitstoten. In totaal evenveel als het wegverkeer? Het kan zijn, maar een mens gaat twijfelen? Schepen varen de zeehavens doorgaans niet op eigen kracht binnen men kan voor eventuele generatoren betere diesel gebruiken. Maar hoe zit het met de vervuiling per vervoerde hoeveelheid goederen? Kan men dan nog die vergelijking vasthouden.

Omgekeerd, men kan bedenken dat het rooien van bossen in onze contreien en later in de Baltische steden voor de bouw en voor de scheepsbouw ook veel gevolgen heeft gehad, onder meer omdat men geleidelijke hele wouden moest gaan rooien. Toch is de vergelijking met deze tijd moeilijk vol te houden. Nu is de omvang ook functie van de sterk toegenomen bevolking. Om het cru te stellen: een inwoner van Burkina Faso die ter plaatse leeft vervuilt ook, maar eens hij of zij hierheen komt zal die vervuiling aan de ene kant toenemen, naarmate de mobiliteit toeneemt en de temperatuur lager is, maar ook afnemen omdat de voertuigen beter zijn afgesteld en het aanbod rijker is. Een balans maken? Okay, maar hoe berekenen we de plusjes en minnetjes?

Zitten we in hetzelfde schuitje, zeker, maar hoe gaan we daarmee om. Onze opgereden voertuigen exporteren? Het helpt sommigen een beter leven waar te maken, maar we helpen aan de vervuiling aldaar. Maar is het ethisch verantwoord hen het recht op een beter leven te ontzeggen en hoe berekenen we daar de gevolgen van? De idee om via de resultaten op het vlak van temperatuur en eventueel de stijging van de zeespiegel een mondiaal beleid uit te bouwen en uit te rollen kan wellicht wel een aantal mensen inspireren, het blijft zo abstract dat we er zelf geen weg mee weten. Sinds de Club van Rome met het rapport kwam dat de titel kreeg "Grenzen aan de groei" hebben we er met zijn allen alles aan gedaan om die grenzen te verleggen. Ons werd aan de ene kant verteld dat we zuinig dienden te wezen maar ook spaarzaam en zorgzaam en er valt iets voor te zeggen. Aan de andere kant is er geen radioprogramma of praatshow op televisie die niet bol staat van verleidingen naar verre regionen te trekken. Op avontuur? Okay, dat gaat nog, maar ook om er volop te genieten en dan wordt het gewicht voor de regio waar men heen gaat nog zwaarder om dragen. Het is zoals iemand me zegde: een archeologische site bezoeken kan leerzaam zijn, maar ook verwoestend voor de site, zeker als er teveel mensen komen. Maar opgravingen beginnen, dat is nog veel zwaarder voor de plaats.

Het gaf me te denken over onze plaats binnen het ecologische systeem, want als we leven, vragen, neen, nemen we veel van onze omgeving en hoe welvarender, hoe meer we nemen. Op zich kan men er niet zo heel veel tegenin brengen, want het lijkt het verdiende loon van de geaccumuleerde inspanningen van onze voorouders en van onszelf. Al was het Karl Friedrich Michael Vaillant, beter bekend als Karl Friedrich Benz die voor het eerst een auto ontwierp, dan nog zal men hem vooral dankbaar zijn voor de toegenomen mobiliteit. Natuurlijk, men kan te voet van Ingooigem naar Ronse voor de Fiertel, zoals Stijn Streuvels beschrijft, en gingen mensen een eeuw geleden nog te voet van Sint-Laureins naar Eeklo en zelfs verder. "Men zette uit" en had er geen problemen mee om enkele uren te stappen, niet louter voor het plezier, al leek men er wel vaker genoegen uit te putten. Vandaag is dat ondenkbaar, want kunnen we ons niet meer inbeelden niet mobiel te zijn, geen zestig km te kunnen afleggen voor een goed restaurant.

Voor de goede orde, van de Groenstraat in Sint-Margriete vertrekkend, stapt men tussen 2 uur en 30 minuten en 2 uur 45, maar niet altijd langs rustige wegen; toen kon het wel stil en donker zijn onderweg, maar zelfs die ervaring kennen wij te lande nog nauwelijks.

Het zou er dus om kunnen  gaan dat we onszelf en vooral dwingen in een keurslijf, wat best nodig zou kunnen zijn, maar dat wel niet lijkt te stroken met onze opvattingen over vrijheid en autonomie. Men spreekt er dan ook niet meer over tenzij in de context van het conflict tussen Islam en wij. Het kan zijn dat we er iets voor over hebben om duurzamer te leven, het is niet ondenkbaar dat velen er het nut niet van inzien of liever anderen de last laten dragen.

Met andere woorden, de wereldconferentie over klimaat kan voor de believers ontgoochelend zijn want te weinig. Maar ook zij die er geen graten in zien - al lijkt dat nog zo irrationeel - zullen de resultaten van de conferentie afwijzen. Hoe gaan we er uit komen? Ik denk dat we actie alleen zien in het licht van te verwachten resultaten zoals alles wat overheden en vooral bedrijven doen, met boordtabellen die bereikt doel na bereikt doel altijd weer de horizon verder opschuiven. terugkeren kan niet ook als het doel nastreven autodestructief blijkt. De geloofwaardigheid ligt volgens velen dan ook in het bereiken van een mondiale consensus over straffe maatregelen. Dat we voortdurend zeggen dat niet al die regimes minder democratisch zijn dan de Europese, mag voor een keer geen hinder heten.

Bovendien hoorde ik iemand laatst nog beweringen doen die me zorgen baren, zeker als die samen komen in dit debat: "We moeten niet aannemen dat mensen rationeel denken, maar vooral niet dat we iets aan een ander laten". Vervolgens klonk het, even stellig: "Duidelijk is dat iedereen grote inspanningen zal moeten doen om de uitstoot van CO² te beperken". Moeten ze dat voor zichzelf doen? Wellicht ook, maar het leefbaar houden van "spaceship Earth" is ook een zaak van altruïsme en elke berekening om de last bij anderen te leggen, zal leiden tot verdere afbraak van het ecosysteem. Alleen blijf ik achter met de vraag of men de hele oefening kan blijven maken op dat abstracte niveau. De organisaties die boos waren op de regering omdat de prijs van energie verder opgedreven wordt, zullen in naam van de strijd tegen de klimaatverandering maatregelen aanvaarden die de zwaksten zullen raken, hier of in Afrika, Azië of Centraal- en Zuid-Amerika. En wat moeten we zeggen aan de afgelegen woongebieden in Rusland, als heer Poetin er geen tijd aan wil besteden? En ja, de solidariteit die we moeten opbrengen, is na vijftig jaar ontwikkelingssamenwerking wel wat geërodeerd, al zou men het liever anders zien.

Daarom meen ik dat men inderdaad vragen moeten stellen over het gebruik van fossiele brandstoffen, over productietechnieken en het gebruik van toestellen. Maar misschien moeten we ons ook afvragen of en hoe we ons intens met iets kunnen inlaten. Er zijn mensen die veel tijd besteden aan een koor, Barok of hedendaags, er zijn mensen die in een kwartet spelen of een bandje vormen. Niemand zal er de kwaliteit en creativiteit van betwisten en tot het publiek mogen behoren is ook altijd bijzonder. Toch merkt men hoe er publiciteitsboodschappen komen om op zondag naar Knokke-Heist te gaan winkelen, sorry, shoppen. Mag natuurlijk, maar waar Knokke vroeger een uitzondering was, blijkt het nu een van de vele steden waar men op zondag winkelruiten mag aflikken en nog eens binnenstappen ook. Is het een blijk van grotere mobiliteit dat ook op zondag de autowegen haast aan de limiet van het vlotte verkeer komen, dan zal men ook begrijpen, denk ik, dat die mobiliteit wel gevolgen moet hebben. Men kan deze paradox niet oplossen, vrees ik, omdat bezoeken afleggen mensen wel eens ver van huis brengen - in onze context van een klein land. Wel is de conclusie dat meer mensen dan vroeger zeer mobiel zijn geworden en dat we dus moeten erkennen dat we daar niet veel aan kunnen verhelpen.

Dan zwijgen we nog over de vele concerten en beurzen die onze aandacht gaande houden en ons tot verplaatsen bewegen. "Keep moving"? Natuurlijk, maar we merken dat het ook allerlei gevolgen geeft, die dezer dagen, naar mijn idee niet afdoende in rekening gebracht worden. Zeggen dat we onze leefstijl moeten aanpassen, dat mag, maar vertel dan eens wie wat te beurt zal vallen of zal het klimaatdebat en zullen de besluiten van de VN-Conferentie COP 21 niet ook nieuwe armoede en ongelijkheid met zich zullen brengen? De zin dat het allemaal - de klimaatverandering tegengaan - van moeten is, blijkt niet zo verbreid als actievoerders het graag zouden zien. Tot slot dan ook de vraag die we niet verder beantwoorden: zal een regering die een strak akkoord tekent en dus geacht wordt de nodige besluiten eraan te verbinden en dus beleid ontwikkelen, dat beleid legitiem kunnen opleggen? Vanzelfsprekend, zegt men mij, maar een regering kan weggestemd worden en deze veranderingen zullen drastisch zijn, maar zal iedere burger er een goed gevoel aan overhouden? Komen we er wel toe de verschillende preoccupaties goed met elkaar te confronteren? Overleven is belangrijk, veiligheid ook en verder...

Bart Haers