NIet geschoten, altijd mis

Kleinbeeld

Een memorabel jaar?

we doen dat toch zelf

Dit schilderij van Cassandra,
door de Britse prerafaëltische
schilder Evelyn de Morgan. 

Cassandra navolgen en rampen voorspellen heeft als voordeel dat een vergissing niet zo erg is, maar het brengt ook weinig bij. Bovendien mocht Cassandra niet het genoegen smaken dat men haar geloofde, terwijl wij in deze tijd geacht worden elke expert te geloven, elke Cassandra blind als visionair te aanvaarden. Het belast velen en wekt de indruk dat de kaarten al gedeeld zijn en ons handelen nergens toe leiden zal. Onze toekomst ligt vast, niet in de sterren geschreven, maar toch.

Intussen bloeit de economie, stilletjes weliswaar en neemt de tewerkstelling toe, ondervinden velen onder ons hoe goed het gaat.  Het is van belang dat particuliere investeringen kans maken om te slagen en daar heeft de overheid een belangrijke rol, door infrastructuur aan te leggen, te onderhouden en indien nodig uit te breiden. Ook de juridische zekerheid dient men voor ogen te houden, niet enkel voor de grote spelers.

Er zal dus een en ander nodig zijn, vaak in kleine stappen, soms met een stevige ingreep. Maar toch zal men vooral moeten nadenken hoe we ons dit jaar, een keertje enigszins anders kunnen opstellen. Het agenderen van vele projecten, ook in de artistieke wereld word dermate doodgemept door al te voortijdige invulling van activiteiten, bijvoorbeeld van zalen, die vol moeten lopen, zodat het spontane evenement geen kans meer krijgt. Maar dat geldt ook het politieke en zeker het maatschappelijke gebeuren. Het kan geen kwaad vast te stellen dat we vooruit kunnen als we af en toe toelaten dat mensen met iets onverwachts komen, al betekent dat niet dat het meteen goed is. Vooruitgang bereiken we niet altijd planmatig maar meer dan eens is pas na verloop van tijd gebleken dat we vooruitgang hebben geboekt en kon die ook concreet vertaald worden. Maar vaak ging het niet om het afwerken van een agenda door instituties, maar door particuliere initiatieven.

We hebben geleerd - maar nooit in vraag gesteld -  dat de opeenvolging der dingen in een mensenleven vrij vast ligt en dat we dat ons daar goed bij kunnen bevinden, maar velen lijden er ook onder. Want niet voldoen aan verwachtingen, ook in deze tijd, roept grotere afkeer op ten aanzien van de persoon die niet voldoet, dan men toegeven wil. Gelukkig zijn er mensen die wel bereid zijn er tijd en energie in te steken, een rolmodel willen zijn. Want het mag duidelijk zijn, niet de sterren van de festivalscène of het voetbal zijn rolmodellen, niet politici als zodanig, maar mensen in onze omgeving, waar we bewondering voor kunnen opbrengen. Toch stelt men het graag voor dat succesvolle figuren anderen kunnen aansporen tot succesvol gedrag, maar tegelijk blijkt dat menigeen die als rolmodel werd gepresenteerd in een diepe put valt, wegens tekortschieten. Ook dit jaar zullen we wel weer zulke gevallen meemaken, maar vaak gaat het om een illusie.

De afgelopen dagen kregen we op allerlei vlakken ook weer enkele waarschuwingen over mogelijk tekortschieten van u en ik, in het verkeer, met eten en uiteraard met drinken. De agenda van allerlei organisaties die mensen inzetten om het sociale doel uit te dragen bepaalt vanzelfsprekend de publieke agenda en dat gaat wel ver, want we nemen geen afstand.

De agenda van dit jaar kunnen we inderdaad maatschappelijk wel invullen, kunnen we persoonlijk invullen en dat betaamt ook, want zonder agenda zouden we verloren lopen, zouden we niet weet wat te doen. Tegelijk bestaat de neiging de agenda overdadig met taken en opdrachten te vullen. De afgelopen maanden werd de verscheurdheid van de Europese samenleving er niet minder op. Tussen het "Wir schaffen das" en "wij willen het niet" gaapt een diepe kloof, waar niemand weet hoe we die kloof moeten dichten. Tegelijk zal men merken dat men graag andere mensen een agenda oplegt, omdat men meent dat het eigen welbevinden ervan afhangt.

Het kan een memorabel jaar worden, denk ik, niet omdat ik plichtmatig optimistisch ben, wel omdat ik merk dat tal van mensen begrijpen dat hun welbevinden echt wel mee in hun handen ligt en het resultaat kan zijn  van eigen zin voor avontuur en het zelf aanpakken van hun leven. Het beeld dat de media scheppen, niet via journaals, maar via kookprogramma's of reisverkooppubliciteit geeft graag het beeld dat we allemaal hetzelfde willen. Deels is dat ook zo, maar de eigen beleving kan slechts echt iets tot een memorabel moment kan maken, vooral als men daar niet mee bezig is.

Komen we dan niet uit bij Albert Camus die bedacht dat we ook saaie klussen met toewijding moeten afwerken? Maar die ook vond dat het geen zin heeft per se zin te willen geven aan het leven, maar door het leven te leven krijgt het zin. Zou hij verwachten dat we kunnen leven zonder verwachtingen, dan denk ik dat hij er zich van bewust dat niet alle verwachtingen invulling krijgen. Geduld? Ach, moeten we het daar nog over hebben.

Maar in deze tijden, waar iedereen tegen de ander in opstand komt, waar men vindt dat eigen verwachtingen onverkort ingelost moeten worden, blijft "l'homme révolté" een belangwekkend inzicht bieden: kunnen we in opstand komen en toch niet verteerd worden door de wens maar ineens de hele boel op te blazen. Bij Camus gaat het om meer dan om ideologie, politiek, theorie, maar over hoe we afstand houden van onszelf door niet te willen zijn wie we zijn. Maar we kunnen tegelijk daardoor wel in het tegendeel vervallen, plots lid worden van club die meent dat men goed bezig is en dat subversieve afwijzen dat men zelf wilde bevestigd zien. Camus schreef in een tijd dat anderen, Breton, Sartre het communisme als een goed vehikel zagen voor hun eigen onvrede en neiging tot opstand. Breton, de surrealist verloochende het ombepaalde dat het surrealisme in zich draagt.

Dezer dagen spreken mensen met een zekere faam over angst die ons zou verteren en machteloos maken zou. Er is terrorisme, China groeit minder snel dan verwacht of zoekt wellicht een zeker evenwicht waardoor bepaalde verwachtingen niet ingelost kunnen worden. Economische ontwikkelingen hebben zich zelden eenparig versneld voorgedaan, maar vaak doen er zich momenten voor waar de evenwichten helemaal verbroken worden, crises dus. Nu is het wel zo dat een economie die perfect stabiel is, inderdaad niet groeit maar ongemerkt uit het lood geraakt. Waarom Piketty het daar niet over heeft, is me een raadsel.  

We zouden ons dit jaar dus niet al te zeer door allerlei agenda's moeten laten regeren, maar tegelijk dat we kunnen er niet onderuit te doen wat moet. We maken deel uit van een samenleving, waarin niet altijd alles naar wens verloopt, maar dat betekent niet dat we niet ergens naartoe zouden mogen streven, waarbij we ons niet laten leiden door laatdunkende kritiek van anderen, want dan dreigen we stil te vallen. De vraag is dus zoals altijd of we vanuit een zeker realisme begrijpen hoe we de wereld zelf kunnen vorm geven, i.e. een zeker idealisme aangaan. We moeten niet meteen onszelf ingenomen zijn, maar als we onze opstandigheid gaan expliciteren, dan dreigen we nergens te komen, tenzij in een impasse.

Aan voorspellen wat de toekomst brengen zal, ontkomt niemand en sinds de oudheid weten we dat iedereen wel ergens eens een vogelingewandenkijker of piskijker heeft geraadpleegd. Meer redelijke benaderingen, zo zeggen economen kunnen ons wel iets zeggen over de toekomst, maar ons economisch handelen zelf verandert al ineens de parameters en zeker als we iets gaan doen dat we voordien niet van plan waren, bijvoorbeeld een oldtimer restaureren, dan veranderen we ook weer het speelveld.

Daarom moeten we toch niet schromen de gedachte van Bernard Mandeville, namelijk dat wereld aan deugd ten onder zal gaan, ernstig te nemen. Adam Smith heeft zich op het oog tegen deze visie verzet, omdat het een aanzet zou lijken tot zedeloos gedrag, maar Mandeville wist dat particuliere ondeugden - in de zin dat we wel eens dingen doen die niet voorzien zijn door anderen, niet per se het opzetten van een beleggingspiramide - de vooruitgang kunnen stuwen en dus dat de overheid niet eindeloos geld in projecten moet stoppen ter bevordering van innovatie en verandering. Technologische vondsten programmeren? Het lijkt logisch, maar het blijkt dat er altijd kapers op de kust zijn die met schone praatjes wel mensen verleiden maar weinig leveren. Dat wist Mandeville ook wel, maar daar ging het hem mijns inziens niet om.

Het wordt dus een memorabel jaar waar veel op het spel staat, maar als ik het gedruis van de voorspellingen achterwege laat, denk ik dat we er veel zelf toe kunnen bijdragen. Niet altijd zal het goed gaan, helaas, maar niet geschoten, altijd mis.

Bart Haers