Boris Johnson belazert de kluit
Reflectie
Bye, Bye Boris
Europa's toekomst niet in uw handen
Boris
Johnson en andere correspondenten in Brussel vanwege de Britse pers hebben
inspanningen noch kosten gespaard om hun publiek te desinformeren over Europa.
De kromme banaan? Europa zou zich hebben bezig hebben gehouden met het formaat
en de kromming van de banaan. Voor wie ervan op de hoogte is dat bananen
gekweekt worden aan identieke, gekloonde planten, mag duidelijk zijn dat de EU
zich niet met dergelijke beuzelarijen zou bezighouden, tenzij lobbyisten er
baat bij hadden.
De
Britse pers stond in 1975 volmondig achter de EEG en het lidmaatschap van het
UK. Vandaag zijn de eurofiele kranten eerder uitzondering en sinds Boris
Johnson in Brussel passeerde werd Brussel in Londen door hem en anderen
afgedaan als een zaak van anonieme bureaucraten. Maar zijn bureaucraten, in
goed werkende democratieën niet per definitie anoniem? Zij moeten werken zonder
aanziens des persoons en de door de politiek uitgevaardigde regelgeving, die
democratisch tot stand is gekomen, uitvoering te geven. Overigens, zoals men
zou moeten weten zijn het vooral de administraties van de lidstaten die daartoe
geroepen zijn, wat Europese regelgeving betreft.
Luuk
van Middelaar schreef met "de passage naar Europa" een mooi en
lezenswaardig boek over hoe Europa functioneert, de sterke punten, de zwakke
punten en de bedreigingen. Onder meer het ontbreken van een Europees publiek,
vormt al sinds tijden een kopzorg, waarover Leo Tindemans zich met een rapport
gebogen heeft en vastgesteld heeft dat Europa niet zomaar het publiek kan
meekrijgen. Aangezien in de positiebepaling van Boris Johnson behalve ijdelheid
ook gehannes met termen als soevereiniteit, identiteit en democratie meespelen,
vormt dit een belangwekkende vaststelling. Soevereiniteit, identiteit,
natievorming zijn belangwekkende noties, die zowel baat hebben gebracht als tot
oorlog hebben geleid. De politiek in Europa is niet denkbaar, laat staan
onbegrijpelijk zonder (begrip van) deze noties, omdat ze constitueerden hoe
samenleving en politieke macht zich tot elkaar hebben verhouden en dat nog
doen, maar anders.
Boris
Johnson werd geboren met een gouden paplepel, maar dat zal ik hem niet euvel
duiden, wel dat hij zijn publiek al sinds zijn aantreden als journalist in
Brussel in de maling heeft genomen door de zwakke plekken van het bestel ruim
uit te meten, maar nergens oog te hebben voor de baten. Het was bij tijd en
wijle ook nodig dat men de commissie kritisch bejegende, altijd dus, maar wat
men vaststellen moet is dat men de feitelijke situatie dat een parlementaire
meerderheid het een staatshoofd of regeringsleider knap lastig had lastig
kunnen maken met feitelijke kritiek op het Europees beleid. Er is, sinds 1979
niet veel Europees debat geweest in de nationale assemblees van de lidstaten.
In Nederland werd er middels brieven en machtigingen wel degelijk vaak nauwlettend
op de posities van Nederlandse ministers aan de respectieve Europese tafels
toegezien, maar vaak blijkt nog wel eens vooral een formele kwestie, waarbij
men ook in de media niet veel aandacht voor dat facet van het Nederlandse
parlementaire werk inzake Europese kwesties te bespeuren valt. Ook in Duitsland
worden parlementaire richtlijnen gegeven en debriefings gehouden.
Wijst
iemand er in de studio van een of ander televisieprogramma op dat de media, dat
journalisten in de uitoefening van hun ambt tekort schieten, dan krijgt men het
verwijt dat men de boodschapper aanvalt. Boris Johnson heeft bewezen dat louter
polemische journalistiek, inclusief het lanceren van canards en het verspreiden
van hoaxes de publieke zaak schaadt. Hij en anderen poneerden dat het UK gebaat
is bij een "Sonderweg" en hebben er als journalisten en als politici
veel voor over gehad Europa in discredit te brengen bij het Britse publiek.
Maar kan dat wel, dat men consistent en persistent bijna dertig jaar een
discours hanteert waarbij men altijd munitie voor dat discours in stelling
brengt en alle tegenargumenten systematisch onder het tapijt veegt? Mij lijkt
het een vorm koppigheid. Bovendien, de feitelijke werking van de Unie en de
resultaten ervan voor ons, zijn ongetwijfeld gemengd, maar wel zal het saldo
per slot van rekening batig blijken. Waarom we dat weten? Het feit dat men een
geschiedenis niet op twee sporen kan beleven, een zonder en een met Hitler,
Churchill of Stalin, maakt dat opmaken van de rekening op het oog onmogelijk.
Maar men weet hoe tot 1989 Europa in een bipolaire constellatie vooral
economische en politieke ambities koesterde binnen Europa, terwijl na de Wende
de rol van Europa een andere dimensie kreeg die men als cultureel zou kunnen
omschrijven. Voorheen was de culturele dimensie van de EEG bewust beperkt, al
werd er wel een Sacharovprijs (1988) ingesteld en werden er wel inspanningen
geleverd om het politiek-culturele debat over burgerschap aan te vuren. Onder
meer Hendrik Brugman heeft zich daar zeer toe gecommitteerd, maar in de media
was de idee van Europa als een vlaggenschip van moderniteit, verlichting en vrede
maar ook bescherming van het burgerschap, de rechtstaat pas na de omwentelingen
in Midden-Europa aan de orde.
Konrad
Adenauer wordt in het proces van de Europese constructie zelden genoemd, net zo
min als dat de achterban in onder meer de Benelux voor dat Europa tijdens de
jaren van de grote Europese verdragen in rekening gebracht wordt. Overigens,
stond Churchill achter die idee al vanaf 1946, blijken de bronnen niet zo
duidelijk over Brits lidmaatschap niet zo duidelijk, maar hij steunde wel de
idee van een europees leger, wat toch blijk geeft van een grote bereidheid de
eigen Britse soevereiniteit in vraag te stellen. Churchill had niet alleen het
prestige van een succesvolle oorlogspremier, hij voorzag en doorzag ook
ontwikkelingen waarover anderen nog niet nadachten. Dus blijft het vreemd dat
men wel de speach over het IJzeren Gordijn onthouden wil, maar die in Zurich
over de noodzaak van Europese integratie tot de Verenigde Staten nauwelijks aan
de orde komt.
"Post-war
Europe" van Tony Judt laat zien hoe vele conflicterende inzichten de
West-binding van Adenauer liet botsen op geopolitieke inzichten van Washington,
Londen en Parijs zodat de oude man voortdurend de positie van Duitsland in
Europa diende te bepleiten en daarbij zelf de harde woorden niet schuwde. Men
zal zich afvragen waarom we die oude geschiedenis, nog geen mensenleven
geleden, niet meer in de afweging opnemen. Men blijft augustus 1914 in de
schoenen schuiven van de Pruisen, maar ook Lord Grey, de minister van
Buitenlandse zaken toen had andere keuzes kunnen maken, de Franse regering
wilde de oorlog, opgezweept door mensen die de nederlaag van 1870 en het
verlies van Elzas-Lotharingen wilden wreken en dachten dat Oostenrijk-Hongarije
geen partij zou wezen. Servië heeft op zeker ogenblik successen geboekt, maar
kon dat pas nadat Italië tegen Habsburg ging vechten. De Russische legers waren
niet geheel ongeordend, stonden vrij snel op voet van paraatheid en in
Tannenberg stond er voor de Duitse, keizerlijke legers veel op het spel.
Maar
het nationalisme woog niet minder op de besluitvorming in Frankrijk en het UK
dan in Duitsland het geval was, terwijl geopolitieke berekeningen in het
Nabije, Midden-Oosten en China ook hun belang hadden. Het tekende de Duitsers
in hun Vergangenheitsbewältigung, dat ze op zeker ogenblik wel hebben ingezien
dat Duitsland voor WO I wel degelijk militaire plannen had gekoesterd, maar,
zoals Christopher Clark stelt, bij de twee Balkanoorlogen, 1912 en 1913 en ook
bij de Agadir-crisis waar het op Frankrijk botste, hield Duitsland zich gedeisd.
De
oorlog kwam er niet stoemelings, maar de uiteindelijke laatste stappen wel, waarbij
men niet alleen het Keizerrijk de schuld kan aanwrijven. We schreven al over
het Franse nationalisme en de pogingen van Frankrijk om de Dubbelmonarchie te
verzwakken via een agressieve steun aan Servië, waarbij intellectuelen zich
niet onopgemerkt in het strijdperk begaven. Men kan wijzen op de positie van
Jean Jaurès, anderen wilden Frankrijk een nieuwe trots bezorgen, zoals de
historicus Lavisse, altijd weer moet men dat argument op tafel leggen.
Na
Wereldoorlog I ontstonden al ideeën over een Verenigd Europa, waaraan ook Karl
Jaspers en Hannah Arendt meewerkten. Men kan natuurlijk beweren dat deze mensen
Joods waren, maar als we weten dat ook anderen ernaar streefden, na het fiasco
van Versailles, een nieuw Europees project op poten te zetten, dan kan het
nauwelijks bewondering wekken dat men na 1945 dit spoor verder zette. Konrad
Adenauer gold als criticus van het nazisme en heeft moeilijke perioden gekend
tijdens het regime van de NS, maar dat lijkt men vergeten. Al die inzichten
over Duitsland lijken vandaag buiten beeld te blijven. Maar Boris Johnson die
als historicus veel interesse kon en kan opbrengen voor Europese landen, meent
dat vandaag nog steeds de soevereine natiestaat moet zijn. Wat moeten de
Schotten ervan vinden?
Europa
kwam in moeilijke omstandigheden tot stand, waarbij lange tijd antiduits
ressentiment de verstandhouding tussen burgers leek te bemoeilijken, maar sinds
ergens 1975 zag ik bij het binnenrijden van vlekken en steden vaak dat die
vriendschapsbanden onderhielden met plaatsen in andere Europese landen, een
project van jumelage dat sinds 1951 werd opgericht, met het doel Europees
burgerschap op het niveau van gemeenten aan te jagen. De laatste jaren lijkt
dat project stilgevallen en opvallend is dat ik in België zelden jumelages
vindt met Britse steden en gemeenten.
Het
probleem van Boris Johnson? Dat hij meent dat het oude Empire kan herleven. De
werkelijkheid is duidelijker, want de Common Wealth geeft te zien dat het UK
niet meer de leidende natie van de club is. Soevereiniteit was een sterke motor
voor een nieuw politiek bestel, maar de grenzen ervan waren na 1945, maar zeker
in 1960 bereikt voor de bakermat van het begrip, Europa dus. Soevereiniteit
impliceerde dat er niets boven de hoogste staatsmacht kon staan, eerst waren
dat vorsten, later de natiestaten. Het liet toe dat binnen het rijk, de
natiestaat macht georganiseerd werd en dat geleidelijk het bereik van de
overheid toenam, niet enkel met militaire oogmerken, maar ook om bij te dragen
tot de welvaart en de economische kracht. Dat dit impliciet ook militaire
doelen diende, zal men best niet vergeten.
Maar
het nieuwe wereldsysteem - of wereldchaos - na 1989, onder meer te koppelen aan
het toenemende economische wonder in China, aan de Aziatische tijgers en andere
opkomende landen, laat niet langer toe te aanvaarden dat Europa in gespreide
slagorde op het terrein komt. Het ware dus beter dat Johnson en co gingen
zoeken naar een betere afstelling van de samenwerking en onderkennen dat onze
parlementen best meer Europese kwesties motu proprio gingen opnemen, in plaats
van te zeuren over Brussel. Verdragen en regelgeving moet in die assemblees
goedgekeurd worden. Maar zoals Geert Bourgeois vaststelde, zag men bij de Europese beleidsvoorbereiding maar
weinig politici zich het vuur uit de zolen lopen. Sinds de verkiezingen van 1979 hebben we een Europees
parlement en soms menen we dat die verkozenen teveel verdienen en teveel loze
kreten slaken. Jawel, dat gebeurt, zoals elk schouwtoneel daar blijk van geeft.
Moet men daarom de instelling afschaffen? Of als burgers vragen dat ze hun werk
zouden doen. Maar goed, we vergapen ons aan de ijdelheid dier lieden, maar
vergeten dat zonder retorica, zonder opvallende gebaren een politicus na vijf
jaar zetelen weinig zal kunnen uitleggen. Toch denk ik dat Europese politici
door de media niet afdoende gevolgd worden, tenzij om hen bij de eerste
gelegenheid neer te sabelen.
Boris
Johnson, uw positiebepaling mag niet verbazen, maar ze valt wel te betreuren,
want u had uw voorbeeld, Winston Churchill kunnen volgen. Europa is als EU niet
volmaakt, noch vrij van zonden of weeffouten, maar het is wel de garantie - als
eenieder in die stelling doet wat moet - dat we als Europa in de schuivende
machtsverschuivingen in de internationale gemeenschap enige betekenis willen behouden.
Uw opvatting over soevereiniteit klinkt correct, maar die is niet meer
aangepast aan de omstandigheden. Na het referendum van 1975 is me altijd
bijgebleven dat de Britten in grote getale voor toetreding hebben gestemd.
Staten kunnen hun engagement in een federatie niet zomaar ongedaan maken,
zonder de burgers in rechtsonzekerheid onder te dompelen. Dat u de Britishness wil
bewaken, kan ik onderschrijven, al moet ik vaststellen met Theodore Dalrymple
vaststellen dat Blanke Britten niet altijd uitblinken terwijl bijvoorbeeld
Indische en Pakistaanse inwijkelingen wel degelijk bijdragen aan dat Brits
zijn, door hun eigen inspanningen.
Boris Johnson, U zat op Eton en in Oxford, in een exclusieve
club als opvallende corpsbal, maar voor het overige... u had de kans uw oude
vergissing als journalist recht te zetten, maar weigert dat te doen. De kromme
banaan was uw uitvinding, een hoax, soevereiniteit zoals u die wil herstellen,
zal ook niet gauw een batig saldo opleveren. Maar het meest verbazingwekkende
blijft dat gewone mensen - als die al bestaan - in u, een product van het
elitaire clubje waaruit Westminster volgens David Cameron al te exclusief
rekruteert, een tribuun meent te vinden. Of krijgen die lui u vooral te zien in
spelletjes?
Bart
Haers
Reacties
Een reactie posten