Het volk versus de elites

Dezer Dagen

Bestaat het plebs?

vreemde warrelingen in het taalgebruik

De eerste secessio plebis, afscheiding
van het plebs, wellicht in 493 BC,
omdat het volk de voorrechten van de
patriciërs niet meer relevant vond. 

In een weekendkrant De Standaard stond een lezenswaardig artikel van ene Martin Wolf, verschenen in The Financial Times. De gedachte is dat men de elites dichter bij het volk zou moeten brengen. De elites, meervoud dus versus het ene volk, homogeen, ondeelbaar, het plebs. Wie de geschiedenis van Rome kent weet dat het plebs niet zomaar een armoedig zootje was, alleen speelde het feit een rol dat de patriciërs een voorrecht hadden omdat ze uit de oudste families van de Stad zouden komen. Overigens, ook in de Middeleeuwen en Nieuwe Tijden speelde dat eerstgeboorterecht in sociale conflicten binnen steden een grote rol, terwijl de inzet van nieuwe groepen die zich economisch en sociaal ontvoogd hadden gericht was op het verzetten van de macht om beter en moderner beleid te voeren. Vaak zag men vervolgens een osmose tussen een deel van de oude elite en leden van de nieuwe elite.

In een moderne democratie, zou men denken, raakte het klassenonderscheid vergeten en kunnen mensen hun eigen wegen volgen, waarbij het vermogen tot zich onderscheiden voor de elites moeilijker werd, omdat onderwijs, kunsten, wetenschappen, reizen, vakantie democratischer werden en omdat de zogenaamde arbeidersklasse zelf ook een beter bestaan kreeg en hun kinderen alle mogelijkheden kregen. Toch heeft men de indruk dat die versmelting en democratisering op zeker ogenblik een einde heeft gekend, voor de een is die vormeloosheid er zelfs nooit geweest.

Maar wat we zien, sinds Pierre Bourdieu het sociaal en cultuur kapitaal muntte, sinds men ook de gedachte formuleerde dat elites laakbaar zijn dat de nieuwe elites daar hun voordeel mee hebben gedaan en zich veilig in een cocon hebben genesteld. Kijkt men om zich heen, dan ziet men dat rond 1975 - 1980 tennis plots een volkssport werd, dat mensen graag eens bijzonder gingen eten in een sterrenrestaurant en gedroeg men zich als de oude bourgeoisie, zeggen de kwaadwilligen. Maar het ging erom, denk ik nu, dat men het goede van het burgerlijke leven wilde overnemen en ja, soms kwam er iets bij dat lijkt op schone schijn, maar is dat niet al te menselijk.

Het overlijden van Eddy Wally bevestigde mijn ergste vermoedens, dat bepaalde elites zich zouden haasten te doen alsof ze de man en zijn levenswijze echt waardeerden, terwijl ze tegelijk ook de zogenaamde hoge cultuur tribuut betalen. Nu kan het wel dat men niet voor een gat te vangen is, maar de uitingen van diepe rouw vond ik er toch wat over.

Maar waar het in artikel om ging was toch dat het volk de elites wantrouwt en Brussel of Washington hartsgrondig zou haten, waarbij de elite een stap naar het volk zou moeten doen. Nu kan men wel zeggen dat er wel eens een zekere animositeit tussen de bestuurlijke elites en delen van het volk bestaat, maar tegelijk zal men opmerken dat het beeld bijzonder diffuus is. De hipsters en bakfietsadepten zullen zeggen dat ze het fijn vinden dat ze niet meer gehinderd worden door auto's in het straatbeeld, maar na verloop zal blijken dat men de steden van binnenuit aan het leeghalen is, want mensen willen niet zomaar in hun mobiliteit beknot worden.

Toch zijn er politici die hard hun best doen dat deel van het electoraat te bedienen, want ze komen graag tegemoet aan de vraag om een autoluwe straat. Alleen, soms kan dat mensen echt wel hinderen als zij precies via die straat iets persoonlijks en dringends af te handelen hebben. Het probleem is dat politici en het commentariaat niet altijd doorhebben dat het publiek niet homogeen is en niet zomaar verwachtingen deelt. Een mooie dag aan zee? Iedereen naar Blankenberge of Oostende? Moet kunnen, maar mensen kunnen ook wachten en gebruik maken van de lange avonden om toch nog even een duik in zee te nemen en een wafel met slagroom te gaan eten. De eenvoudige vreugde of eventueel, als je er zin in hebt ergens Lotte op een bedje van spinazie te prikken met een Chablis...

Als je al eens een minuut kijkt naar een programma als "The sky is the limit" dan merk je het gebrek aan verbeelding bij die mensen, waar ze bunny mansion van die meneer bij Playboy Heffner of zo, na-apen. Andere mensen kopen zich een hoeve ergens in het leeglopende Zeeland en zorgen dat de tuin met hagen is afgeschermd en maken er hun eigen paradijsje van. Werkelijk, net op dit terrein zien we dat het onderscheid tussen elites en volk het verst is doorgedrongen en tegelijk verdwenen. U houdt niet van paradoxen, ik weet het, maar toch kan men tot deze opmerkelijke conclusie komen wanneer men ziet hoe er voor vele luxeproducten surrogaten bestaan tegen een lagere prijs, waardoor men ervan kan genieten, al is het maar de kaviaar van den Aldi.

Hoe gelijk onze samenleving werd, in tegenstelling tot wat men graag beweren wil, blijft de niet te ontkennen toestroom van studenten naar de universiteit en hogescholen. Alleen lijkt men - terwijl we alweer op een paradox stuiten - de professoren, sommige professoren en professoren emeriti met bijzondere achting te aanschouwen en aanhoren, maar andere, die minstens zo boeiend werk verrichten, nauwelijks wil kennen. Het ambt van hoogleraar is bovendien in andere kringen ernstig geërodeerd en het aanzien ver te zoeken. Zelfs doctores worden niet meer op handen gedragen, terwijl ze werkelijk een elite geheten mogen worden, de lui die er de kantjes af rijden moet men er dan maar bij nemen.

De uitspraak dat men de elites dichter bij het volk moet brengen heeft te maken met de onvrede bij het zogenaamde volk over het gevoerde beleid en vooral de bedrijfsblindheid bij de bestuurlijke omgeving en de belendende percelen waarbij het vermoeden van zelfverrijking vaak voor schuim op de lippen zorgt, maar bijvoorbeeld de president van de VS en de meeste toppolitici, zoals de Minister-president in Nederland heus niet zo heel veel verdienen. Maar zegt men mij dan, mijn voorgewende argeloosheid niet opmerkend, moet men niet kijken naar de wedde van die politici maar naar allerlei voordelen van alle aard die ze ontvangen - terwijl men het lobbyen zoveel mogelijk transparant wil houden.

De haat en afkeer tegen het bestuursapparaat kan men alleen maar betreuren, maar het ligt lang niet aan de politici alleen dat zij in het vizier genomen worden. Soms merken mensen in hun dagelijkse bekommernissen hoe het systeem hen ongewild stokken in de wielen steekt. Het voorbeeld, zo hoorde ik dit weekend van een jonge vader, geldt de kinderopvang. Onder het motto "voorkomen is beter dan genezen", mogen jonge ouders hun baby niet naar de crèche brengen als die ziek is. Bovendien haken steeds meer onthaalmoeders af, omdat de regeldruk niet alleen te omvangrijk wordt, maar omdat ze voortdurend gewantrouwd worden. In wat voor een neurotische samenleving leven we, dat bij elk gebeuren in de sector van de kinderopvang meteen nieuwe regelgeving ter voorkoming worden uitgevaardigd. Voor jonge moeders betekent dat alles dat ze vaker dan wenselijk een dag verlof moeten opnemen en zo, kan men bedenken, wordt het emancipatiebeleid van de overheid door diezelfde overheid on hold gezet.

Wij burgers merken wel vaker dat er kortsluiting in het beleid ontstaat, omdat men zich beroept op wetenschappelijk onderzoek dat vaak zeer cartesiaans gefocust is op een onderzoeksgebied en andere facetten of onverwachte interacties niet kan zien. Van interdisciplinair onderzoek is er vaak geen sprake. Neem nu de discussie rond "Dit is mijn hof" van Chris De Stoop, waarin die aantoont hoe een professor, prof. dr. Patrick Meire erin geslaagd is een oude landbouwstreek, een oud cultuurlandschap op de schop te nemen en er pseudonatuur te laten ontstaan. In de media heeft het boek enige stof doen opwaaien, maar dat ging al gauw weer liggen, terwijl men toch kan merken dat men alweer een  aantal mensen tegen de regering heeft opgezet. Ook cultuurlandschap heeft voor het milieu niet alleen maar ongewenste gevolgen, maar die professor Meire, mag men toch vaststellen heeft geen oog voor het leed dat hij aanricht. In Oregon, een Westelijke staat van de VS, hebben boeren de wapens tegen de natuurgebiedbeheerders opgenomen en werden er een paar in hechtenis genomen.

Als wij het beleid bekijken, dan zien we niet altijd wie er de beleidmakers van advies dient, zoals die professor Meire. Hij mag dat doen, de minister of een parlementaire fractie mag beroep doen op zijn inzichten, maar dan zou men toch moeten aangeven in welke mate de onderzoeken van die hoogleraar gevalideerd zijn. In vele onderzoeksgebieden die zich inlaten met de open ruimte, het samenleven van mensen of de psychosociale dynamiek van de samenleving merkt men dat men zich beroept op gevalideerde methodes, maar men geeft niet altijd aan of die voor het onderzoeksgebied zelf gevalideerd is. Onderwijshervormingen? Laten we dat eens even onderzoeken en een staal van 24 mensen laten samen denken met experten over hoe dat onderwijs moeten evolueren. Mooi, geen wolkje aan de lucht, toch? Wel, wie zijn verdorie die experten en wat zijn hun aannames. Men kon inderdaad de namen vinden van die experten, maar, driewerf helaas, die vonden we niet onmiddellijk terug in de brede media; de leraren v/m waren nauwelijks aanwezig en ja, zelfs in de media slaagt men er goed in tegenstemmen voor irrelevant te houden. Ik hoorde eens rond en veel mensen vinden dat die aandrang tot hervormen echt wel hun strot uitkomt om geen grovere woorden aan te wenden.

Want zoals we al vaststelden, het volk is hoger geschoold dan ooit, maar wie vijf jaar geleden zijn of haar master heeft gehaald, zou al niet meer afdoende kennis hebben van het vakgebied. Ho maar, er zijn er genoeg die werkelijk wel blijven volgen wat er in de Neerlandistiek gebeurt of wat men aan onderzoek op godsdienstwetenschappelijk gebied presteert. Men kan hier niet beweren dat mensen over een kam te scheren en zal heel grondig onderzoek moeten doen, gekoppeld aan diepteonderzoeken om aan de weet te komen wie zich nog met het eigen vakgebied, waar men op afstudeerde inlaat, vijf of zelfs 30 jaar na het behalen van het diploma.

Het volk is verre van homogeen en we weten maar al te goed, dat "de volksmens" niet te vinden is. De ene leeft een geregeld leven met vrouw en kinderen of zonder maar toch geregeld, de ander laat zich niet kennen, gaat op verkenning en jacht naar schoon wild en blijkt altijd een beetje onverzadigd. De mens bestaat niet, dus kan het volk als een homogene massa niet bestaan. Toch doen heel wat onderzoekers in de neurowetenschappen en de sociologie graag hun stinkende best om elke uniciteit en individualiteit aan het menselijke individu te ontzeggen. Toeval bestaat niet, alles is gedetermineerd maar men kan moeilijk voorspellen hoe de collega op een gepeperde grap zal reageren.  Diversiteit stelt men voor als kenmerk van onze samenleving en tegelijk noemt men het volk homogeen, eenvormig en allen verlekkerd op stoofvlees met frieten, mossels met frieten en de cross? Zo een veralgemening valt niet te vatten. Maar intussen voert de overheid, op advies van hooggeleerde heren en dames beleid tegen armoede, dat vaker stigmatiseert dan de goede zielen in gedachten hebben en meent men dat iedereen over zelfbeschikkingsrecht beschikt, maar er gaan meer en meer stemmen op om vrouwen aan te raden niet zomaar, op natuurlijke wijze zwanger te worden, want de kans dat er een misgeboorte van zou komen, een kerel die voor galg en rad opgroeit, die gaat roken als twee zwitsers en drinken als drie, hangt niet enkel van de genen af.  Alleen, valt op in de discussie over de relatie tussen elites en het volk, dat het gesprek over de cultuur, laat staan over levenskunst afwezig is. En ja, als mensen zich niet interesseren voor het beleid en er alleen negatief op kunnen afgeven, dan moet men die mensen toch wel even op hun ambiguïteit wijzen. Anderzijds, de elites hebben van het discours tegen de hoge cultuur en wetenschappen in de brede media gebruik gemaakt om zich van autoriteitsargumenten te bedienen.

De kloof tussen elites en volk is naar mijn mening deels verbeelding, maar ze wordt wel handig uitgebuit, door de elites en wie zich graag tot het volk wil rekenen of denkt namens het volk te kunnen spreken. Het fenomeen verbaast mij, omdat ik, geboren in de tijd dat Provo, anarchisme en andere bewegingen de breuklijnen wilden opheffen en de bourgeoisie naar huis sturen. Ik herinner me nog mooie muzikale avonden bij ons thuis, waar muziek gespeeld werd en een keer een crooner is komen zingen, van My way en New York, New York, wat wel geestig was en als een aangename herinnering in het geheugen is blijven hangen. Noch de elites zijn, noch het volk is homogeen en we treffen elkaar soms op plaatsen waar onze eigen inzichten en wensen elkaar ontmoeten.

Bart Haers