Vergeten Ypres Speach Valley

Reflectie

Silicon Valley en 

het groeiende leven

Succes en falen komen voor

Elon Musk droomt van en streeft naar
een nieuwe ruimtevaart, betaalbaar,
niet bureaucratisch en in staat Mars te
koloniseren. 

Toen we het zagen

was het al uit de kluiten gewassen

was de vallei een centrum

van succes en van macht

Steve Jobs is een held

kwam wel, zag wel,

ging even door het vagevuur

en werd de inspirerende

charismatische leider

Maar toen lag het beste al achter hem

zoals ook bij andere

grootste projecten

een moment opduikt

dat men over het dode punt

niet heen komen kan

b Art

Mag een reflectie aanvangen met wat loze verzen? Ik weet niet waarom dat niet het geval zou zijn, wel dat ik anders niet goed de uitgangspositie kon schetsen: een bedrijf, een wereld van creativiteit schetsen en aangeven dat wat we zien doorgaans vaak de nagalmen zijn van hoe het groeide.  

Sinds mijn jonge jaren vond ik de mogelijkheden van ICT, hoe primitief het ook mag lijken nu wat men toen deed, rond 1981, uitermate indrukwekkend en een bron van bewondering, maar ook altijd weer een kwestie van het onder de knie te krijgen. De tijden van Basic op een Commodore 64 en 128, de matrixprinter - nu weer gebruikt in de 3D-printing, dus aangepast aan nieuwe noden en mogelijkheden - liggen ver achter ons. Maar we vernamen dat men hoopte dat tegen het jaar 2000, 2005 het kantoor paperless zou kunnen functioneren. We zijn er nog lang niet.

Maar wat aan Silicon Valley zo aantrekkelijk blijkt, maakt het ook tot een soort horreur, want slagen en falen zijn er niet van tel, wel het ondernemen, het beginnen en opnieuw beginnen. In Europa blijft een faling een persoonlijke nederlaag, in California een aanleiding tot bewondering, als het maar het gevolg van durf en innovatieve creativiteit is. Zou er in Silicon Valley een commissie zetelen die mensen uitkiest en andere afwijst? Aan de start is er geen engel met een vlammend zwaard: men begint en gaat al doende verder, tot het schip strand of net de brede, weidse oceaan bereikt. Geert Mak in zijn reis door Amerika, Charley en John Steinbeck achterna, heeft wel betoogd dat het met de romantiek van de pioniers en de Frontier wel niet overschiet, maar het komt me wel voor dat men zo, met de oplichters en het schuim der aarde ook waardevolle mensen niet kan waarderen.

"A je 't nie al zelve doet", zo klinkt het in West-Vlaanderen wel eens, maar het is wel duidelijk dat dit voor sommigen een grote last betekent: arbeidspecialisatie laat net toe de eigen inbreng te optimaliseren. De vraag is wel waar de overheid in het hele verhaal te vinden is? In de wegeninfrastructuur, bescherming van eigendomsrechten en intellectuele rechten en in opleiden van mensen. Wat mensen doen met hun opleiding zal blijken en als we zien hoe zo een project dat haast vanzelf leek te groeien en zonder voorafgaande planning, moet men toch begrijpen dat de overheid het handje van de ondernemer niet moet vasthouden.

De FIT, Flanders International Trade & Technology lijkt wel eens de neiging te hebben - in de media dan toch - op de stoel van de ondernemer te gaan zitten. Ondersteuning van het handelsfonds Vlaanderen vormt een mooie bijdrage, maar laat de ondernemers toch zelf van de openingen en opportuniteiten gebruik maken, ze zien in de eerste plaats. Goede rapporten? Voor wie?

Vlaanderen, Holland, Baden-Wurttemberg en Drenthe, al die regio's willen de top bereiken in Europa, maar intussen zoekt men ten onzent leerlingen alleen gelijke kansen te geven. Tot wat? gelijke kansen. Maar of ze iets kunnen, lijkt bijzaak. Ik ben het volmondig eens met Martha Nussbaum dat men niet capicities moet ontwikkelen maar capabilities. Capaciteiten ontbeert als begrip de noties van het vermogen. Vaardigheden is iets goed kunnen, maar het niet weten aan te wenden in onverwachte omstandigheden. Of in situaties waarbij men denkt iets te kunnen proberen, op hoop van zege. Slaagt men, dan kan men verder, mislukt het dan hoeft er nog geen man over boord te zijn. En als het zo is, kan men nog altijd ergens anders iets nieuws beginnen of even een time out nemen en leergeld laat betalen door voor Google, die vooral mensen accepteert die bewezen hebben iets te durven, maar tegen een muur opliepen, te werken, enige tijd.

Sinds het debacle van L&H, waarbij meer is misgegaan dan alleen de boekhoudkundige truuk bepaalde investeringen als activa op te nemen, waar het om een passief ging, een schuld die men zou moeten inlossen; dat men bovendien met personeel zou gaan zijn schuiven, maakte de operatie frauduleus, omdat men een bedrijfseconomische fictie creëerde, die niet aan de realiteit  beantwoordde. De politiek had nog maar amper Lernout & Hauspie omarmd, of ze lieten het alweer vallen. Een droom viel in duigen, maar de belovende technologie van het bedrijf verdween naar andere oorden, waar het een succes werd, omdat men a priori succes diende te bewijzen.

De overheid kan proberen stimuli te geven aan ondernemingen en ondernemers, maar de beste stimuli zijn degene die toelaten dat bedrijven zich kunnen ontwikkelen, zoals goede infrastructuur, goed opgeleid personeel en een degelijke wetgeving, inclusief het herstel van juridische stabiliteit en voorspelbaarheid. Directe ondersteuning van bedrijven met alle administratieve overload kost de overheid veel en ook ondernemingen merken dat de baten van die subsidies administratief vaak een disproportionele last vormen. Fiscale mogelijkheden vormen voor beide partijen de beste garantie, maar blijken politiek weinig rendabel omdat men dan niet op de foto mag met een stralende bedrijfsleider en falen is bovendien geen optie meer.

Toen ik op de gedachte kwam nog eens mijn aandacht te wijden aan Silicon Valley en alles waarvoor het begrip blijkt te staan, zien we toch dat men zich aan de ene kant stoort aan het zogenaamde blinde kapitalisme, maar ook, denk ik, blijft er de fascinatie dat op die bepaalde plek zoveel nieuwe industrie, zoveel innovatie mogelijk is gebleken. De weg naar succes in zaken blijkt lang niet altijd een koninklijke weg.

Wil men een verglijkbaar klimaat hier dan zal men de overheid  verzoeken niet meer op de stoel van ondernemers te gaan zitten, maar ook moet men er zich dan wel voor hoeden in de ondernemer de baarlijke vijand te zien. Een ondernemer kan ook niet zonder gedegen personeel, zonder personeel dat loyaal en kritisch mee de onderneming tot een succes wil maken, zonder personeel ook dat zelfstandig denken kan en over de mogelijkheden beschikt mee te denken met de organisatie. Er is overigens veel creativiteit en ondernemerschap in Vlaanderen, al klaagt men wel eens dat er te weinig jongeren denken aan het starten van een eigen bedrijf, maar als men daar dan wel de stap toe zet, dan kan men niet altijd aan de voetklemmen en schietgeweren ontkomen die de overheid op het parcours heeft verborgen.

Jan Houtekiet en co gaan er prat op dat ze een einde willen maken aan Kafka bij de overheid, maar tegelijk ontbeert hen aan inzicht over Kafka ten  aanzien van het bedrijfsleven.  Dat wil zeggen dat de overheid tegelijk het bedrijfsleven wil stimuleren maar vaak veel hinderpalen opwerpt, ook voor starters en zeker voor wie de start mist. Het kan geen kwaad dat allemaal onder ogen te nemen en te begrijpen dat men niet zomaar van alles kan beweren: zonder ondernemers zal het met onze economie niet de goede kant opgaan. Veroorzaakt dit ongelijkheid? Allicht wel, maar ik heb minder last van een daadkrachtige, faire werkgever dan van Beruchte Vlamingen die voortdurend om onze aandacht smeken en ons dag na dag door bladen en kranten geserveerd worden op een bedje van geruchten, leugens en pretenties.

 De idee dat Silicon Valley een voorwaarde voor succes zou zijn, gaat voorbij aan de vaststelling dat men in Silicon Valley niets zomaar krijgt en nog het minst succes. Eens waren IBM en Siemens de bedrijven waar men naar zou op kijken, toen kwamen Microsoft en Apple en ook wel nokia en nu zit er een hele kluster, andere, nieuwe bedrijven en telkens komen er nieuwe gelukzoekers, zeggen de ene, ondernemers zeggen anderen en per slot van rekening betekent ondernemen een bepaalde vorm van geluk vinden. Maar het succes alleen is niet alleen de bron, ook, zoals Bill Gates laat zien, het moment waarop men op grond van dat succes een zeer gesolliciteerde persoon wordt. Steve Jobs mocht dat op zeker ogenblik nog eens extra proeven, maar tegelijk ziet men hoe velen hen hun succes misgunnen en jaloers bejegenen.

Facebook, twitter, Whatsapp en al die andere mogelijkheden, voor informatie maar ook om zelf creatief iets te ondernemen, zet men eerst hoog in de waarderingslijst en als iedereen het doet, heeft het plots geen waarde meer. Maar men kan fb en andere instrumenten voor veel gebruiken, voor dwaasheid maar ook voor een goed en hartverwarmend gesprek.

Dat maakt dat men, als overheid in Vlaanderen en België niet op de stoel van ondernemers moet gaan zitten, mensen die bankroet gaan niet nog eens in put van de criminalisering moet duwen - tenzij er sprake was van crimineel opzet - maar ondernemers die tweede of verdere kans gunnen. In die zin blijft Roland Duchatelet een voorbeeld, maar evengoed een Jan de Nul, de familie Boone van de koekjesfabriek en Depuydt die met "integral" heeft opgebouwd nadat het vroeger eiken meubels maakte en nu dus complete interieurs verzorgd voor de horeca. Geen topbedrijven? Geen innovatie. Onderzoek het dan. Natuurlijk kan men in de digitale wereld opvallend innovatief zijn, er is veel reden toe te geloven dat oude industrieën innoveren ook succesvol kan wezen, in de voeding en in het herinrichten van gebouwen voor nieuwe doelen.

Men zeurt wel eens dat het BBP geen goed meetinstrument is voor de welvaart van een samenleving en dat zal wel kloppen, dat BBP was en is een som van alle gerealiseerde goederen en diensten, inclusief via of na ongevallen en rampen, maar dat groeimodel zegt weinig of niets over het reilen en zeilen van een samenleving. Naar mijn aanvoelen kan men best kijken of gaan kijken in Silicon Valley, maar zal elke ondernemer proberen eigen wegen te bewandelen, soms succesvol, soms ook eens falend. Maar zich fixeren op succes, geobsedeerd streven naar excellentie, - want dan komt men bij Kaas van Elsschot terecht, niet bij de moderne zakenman Alfons De Ridder, die in zijn best innovatief was met publiciteit aan en om krantenkiosken - kan het eigenlijke succes in de weg staan en soms geeft het discours van overheden en van mediamensen er aanleiding toe dat de stille, rustige ondernemer die bij de pinken is en tegelijk oog en hart heeft voor de zaak, best succesvol zijn, zonder dat de neiging er komt als Icaros te dicht bij de zon te vliegen.

Overheden, zeker ook politici dienen hier enige bescheidenheid te oefenen en vakbondsleiders moeten de ondernemer niet zien als een te bestrijden sujet. Succesvol ondernemerschap kan via diepe dalen verlopen, maar als men aan het einde kan zeggen dat het de moeite waard is geweest en men een goed leven heeft gehad, dan heeft niemand daar iets over te zeggen. Senator Thomas Buddenbrook, die lang erin slaagde het bedrijf op koers te houden zou in Schopenhauer blijkbaar de troost vinden dat hij toch niet bij machte was gebleken het verhaal verder te zetten. Hij had gemerkt dat zijn succes op zeker ogenblik een andere kant opging, terwijl hij nieuwe bedrijven zag opkomen, die beter aangepast waren of gericht waren op de nieuwe mogelijkheden. Het gaat niet om het verval van Duitsland bij Mann, wel om de ervaring dat men op zeker ogenblik de last van een traditie moet kunnen afwerpen om opnieuw te beginnen. Thomas Buddenbrook faalt net daarin de opportuniteiten te zien en de familiezaak te vernieuwen. Hij sterft nadat bij hem een kies is getrokken, maar dat mag niet zo uitzonderlijk heten in die tijd, wel dat de man zich geleidelijk uit het werkelijke leven lijkt te terug te trekken, terwijl een ondernemer net tegenwoordig van geest hoort te zijn... Maar Elon Musk laat zien dat men ook best niet geheel door de buitenwereld wordt opgeslorpt, doch vooral de eigen zaken ter harte neemt, de toekomst vrijwarend, ongebaande wegen bewandelen.  

Daar staat Musk voor, maar ook voor de mogelijkheden om het nieuwe te creëren. Silicon Valley na-apen lijkt me geen optie, maar zelf de geest van die vallei laten inblazen, kan wel mooie resultaten opleveren, al is dat niet verzekerd en daar zijn we niet tuk op, zeker de overheid niet. Doch, de overheid moet er misschien ook niet van wakker liggen noch de pluimen, het succes van anderen op de eigen goed  willen steken, goed en wel vergetend dat men graag successen vierde, die geen stand hielden en dan het hazenpad kozen, al die welwillende overheidsinstanties: afstand en nabijheid, maar hoe het moet, dat zal men niet ex cathedra vernemen.

Bart Haers