Publifin en publipar: schandalen en ongenoegen

Dezer Dagen

Een sfeer van schandalen

noodzakelijk kwaad in een

complexe bestuurlijke omgeving

Oostende, Eurphrasyne Beernaertstraat
Ketel van de gasfabriek. Hoe krijgen we
energie aan huis? Soms lijken mensen in
mirakels te geloven, maar het vergt dezer
dagen heel wat om elektriciteit
bedrijfszeker te produceren, transporteren
en aan huis te bezorgen. 

Opnieuw roept men hoe schandalig de graaicultuur bij de socialisten weer opspeelt en dat we er dringend een einde aan moeten maken. Het mag het daglicht niet zien of we zijn nijdig, verontwaardigd en vergeten dat de overheid inderdaad wel eens in de knoop kan geraken. Er spelen meerdere mechanismen, die vaak met de beste bedoelingen zijn ontwikkeld en plots niet meer lijken te voldoen, blijken constructies schadelijk te zijn. Voor het democratische model is het wenselijk dat we goede en correcte distincties maken. Het gaat ook over integriteit en wie die moet bewaken.

Vroeger had je EBES, zo een bedrijf dat elektriciteit en gas produceerde en tot in de huizen bracht. Later werd de markt geliberaliseerd en ontstonden allerlei conglomeraten, die de energiemarkt toch weer structureerden en er een oligopolie van maakten. Ook verloren gemeenten hun vroegere inkomsten uit EBES en aanverwante bedrijven. De vraag is of de huidige constructies beter zijn en wat men met transparantie voor ogen heeft staan. PVDA+, de vroegere maoïsten en Groen roepen het hardst, maar veelvuldig sleutelen aan de regelgeving, rond intercommunales, rond de marktwerking en andere niet altijd even heldere bekommernissen hebben het voor het hele veld moeilijk gemaakt de zaak aandachtig te bekijken en te zien wat kan en deontologisch of politiek moeilijk ligt.

Ik hoef noch zal Tom Balthazar verdedigen, ook al omdat zijn partij altijd weer botst tegen de regels die ze graag voor anderen hebben uitgewerkt. Over bedragen voor leden van raden van bestuur is bekend dat ze het bedrijf niet mogen uitputten, redelijk en fair moeten zijn. Als beheersmaatschappijen die met Elia te maken hebben, die aan de consument hoge vergoedingen vraagt, dan moet men zich inderdaad vragen stellen over de hoge vergoedingen. Maar de vraag is of de heer Balthazar daar als persoon zit of als schepen. De gemeente krijgt a rato van haar aandeel een deel van de winst, eventueel zijn er nog obligaties en anderszins zorgt de intercommunale voor diensten die de stad alleen niet zou kunnen realiseren. Vooral dat laatste is doorslaggevend.

Vroeger was er in bijna elke stad een gasfabriek en dus ook een cokesfabriek, maar de productie van energie is veranderd, dus moesten de cokesfabrieken afgebroken en ook de gasfabriek verdween uit het stadsbeeld. Er is gedurende de twintigste eeuw nogal wat veranderd en de overheden hadden niet altijd onmiddellijk een antwoord. Dat de neoliberale theorie van deregulering en een zich terug trekkende overheid ook nog eens het beheer van een en ander onder druk zette, moet men ook wel goed bekijken. Paul van Zeeland werd aangevallen omwille van onduidelijke belangen in de bankwereld, André Cools werd vermoord omdat hij misstanden in de wereld van de Luikse intercommunales en verregaande vormen van belangenvermenging wilde openbaar maken, althans dat is de reden die nu wordt aangedragen. Waarschijnlijk waren de motieven en de handelingen van Cools zelf niet zo gemakkelijk te ontwarren, maar goed, het publiek is blij als we weten wat er zogenaamd gebeurd is. De constante sfeer van verdachtmakingen moet wel gezuiverd worden. Of François Fillon echtgenote, zoon en dochter onterecht via (nep-)jobs geld toestopte, betwist hijzelf, maar het heeft er de schijn van dat zijn verantwoording geen steek houdt. Alleen, erger dan die fouten te begaan is zijn onwil te erkennen dat hij geen blijk heeft gegeven van integriteit: politiek kan in een democratie nooit een familiezaak zijn, waarbij men magen publiek gefinancierde betrekkingen bezorgd, want dat is nepotisme.

Ik denk nu dat we in een situatie zitten die voor de democratie ondraaglijk is, want we vragen een transparantie die niet altijd vol te houden is en roepen schande over zaken waarvan niet is aangetoond dat ze in principe dan wel in fine fout zouden zijn. De hele omschakeling van de energievoorziening, gas en elektriciteit, laat zien dat er ergens een probleem is ontstaan op het niveau van de beheersvormen. Aangezien de markt vrijgemaakt werd, maar de gemeenten vanouds met aandelen in oude structuren als EBES zaten, moet men wel nagaan hoe de overdracht van bestaande belangen is verlopen. In de media krijgen we hierover geen uitleg.

Als het zo is dat (voormalige) intercommunales hun belangen hebben ondergebracht in dochterbedrijven, die niet vallen onder de bevoegdheid van controle door de gemeenten, dan blijkt dat vaak te maken te hebben met het intreden van particulier kapitaal in de structuur en omwille van de goede bedrijfsvoering - ook uitbundig in wet- en regelgeving vastgelegd - beter niet door een publiek college als een gemeenteraad zou gecontroleerd worden - wat vroeger zelden het geval was, want hoogstens waren het een paar items op het college van Burgemeester en Schepenen, vooral als het ging om de kennisgeving van bedrijfswinsten en winstdeelnames, ook wel eens als het ging om infrastructuurwerken rond distributie en dergelijke, maar doorgaans was dat een zaak voor de technische dienst van de gemeente, in direct contact met de divisie van de intercommunale die zich met hoogspanningsnetten en andere kwesties bezig hielden. De gemeente diende dan wel bouw- en andere vergunningen uit te reiken, doorgaans uiteraard voor het publiek een goede zaak...

Neem nu zo een NV die opgericht is vanuit de schoot van een intercommunale en aan de bestuurders tot 20.000 € per jaar uitkeert, wellicht omdat er ook niet uitvoerende politici in zitten, mensen die vooral in industrie werkzaam zijn en er een goede reden voor hebben om de remuneratie wat op te krikken dan komt de vraag op tafel of men de ene bestuurder beter betalen kan dan de andere?

Of zou er een mogelijkheid zijn dat zo een bestuurder het zogenaamde teveel overdraagt aan de stad, maar hoe moet dat fiscaal geregeld worden? Er zijn vele haken en ogen aan het bestel, maar ik ben het een weinig moe, al dat gedoe over schandalen in de politiek. Dat men vindt dat de verloning van politici, voor zover dat geld uit publieke middelen komt, transparant moet zijn, daar kan niemand zich tegen verzetten en het komt de duidelijkheid ten goede. Of bestuurders van vennootschappen zomaar snoepjes in handen gestopt mogen krijgen, wordt beperkt door de wetgeving op vennootschappen, onder meer omdat elke overdracht van middelen van het bedrijf boekhoudkundig moet genoteerd worden en afhankelijk van de sommen moet daar hogerop over geoordeeld worden, maar ontvreemding van middelen uit een vennootschap zonder verantwoording wordt vervolgd en bestraft, al weten we dat niet elke revisor even grondig de boeken nagaat alvorens een handtekening te zetten. Toch is dat proces transparant en blijkt het doorgaans te kloppen. Alleen bij ABN-AMRO... maar wat weten we nu wel met afdoende zekerheid om er iets zinnigs over te zeggen.

Ik denk dat het ontslag van Tom Balthazar te maken heeft met overdreven drang naar zekerheid, transparantie en veiligheid en dat men zijn bewindvoering binnen de vennootschap zelfs niet kan of wil beoordelen. De relaties met een bank/vastgoedonderneming vanwege de burgemeester was van een andere orde. Of Balthazar minder goed zou besturen dan de zittende burgemeester? Hangt af van de waardering van de burgemeester en die appreciatie berust niet enkel of best niet op zijn charisma. 

Of de structuren waarin de belangen van gemeenten in de energiesector goed onderbebracht zijn, georganiseerd blijken, blijft de vraag, maar dan moet men toch eens de overdracht van belangen en nieuwe structuren goed onderzoeken. En ja, je kan geen twee soorten bestuurders hebben. Zo verweet men Jean-Luc Dehaene dat hij in de koekjesfabriek een mooie vergoeding kreeg als externe commissaris. Maar diezelfde media hadden hem volks genoemd en gewoon en integer. Dat moet niet, al mag men van politici verwachten dat ze waken over hun integriteit. Want wie externe waakhonden nodig heeft om de eigen integriteit te bewaken, kan niet echt blijk geven van persoonlijke integriteit.

Bart Haers