Politici en wat hen drijft

Dezer Dagen

Macron, Puigdemont en jeugdpsychiatrie

Waarom politicus m/v worden én blijven?

De wandeling van Macron in Versailles riep veel
vragen op, wegens teveel Pomp & Circunstances.
Maar macht vergt theater en de rede zelf was
belangwekkend genoeg, maar kreeg minder
aandacht, terwijl de president de kamer wil
hervormen en de hele Franse politiek. 

De politiek blijft zorgen voor ophef en vooral politici blijken zo vatbaar voor allerlei verleidingen, eigen aan de ambten, dat men vaak inhoudelijke facetten vergeet. Kort door de bocht: we hebben verkozen politici van doen omdat het anders alleen maar nog veel erger zou zijn. Of willen die aanhangers van de PTB/PVDA+ op Cuba gaan wonen of in Venezuela?

Natuurlijk kan men een rechtvaardige samenleving opbouwen, waar persoonlijke vrijheid nog van tel is en de staat zich niet met alle mogelijke 'fouten' van burgers zou inlaten. Omgekeerd mogen burgers het politici wel aanwrijven als die zich ten onrechte overheidsmiddelen toe-eigenen. Maar uiteindelijk hoort de wet voor iedereen op dezelfde manier te gelden en ligt veel daarvan ook al in de manier van leven besloten die we hier in Europa al een paar decennia kennen. Net omdat het opvalt hoe onze media alweer ongeduldig worden over het beleid dat Emmanuel Macron dat nog in de steigers gezet moet worden. Bovendien krijgt beslist beleid ook niet altijd onmiddellijk gevolgen in de samenleving, soms reageren burgers ook volkomen anders dan de experten hadden verwacht. Of iemand het goed doet in een ambt valt doorgaans pas achteraf vast te stellen, terwijl ook fouten niet altijd onmiddellijk opduiken. Waarover controverse ontstaat, zal afhangen van de politieke verhoudingen, maar het is niet omdat men het niet eens met de bewindspersoon dat het automatisch om fraude, corruptie of manifeste onkunde zou gaan.

Is het bijvoorbeeld consistent te noemen dat het beleid eerst de jeugdpsychiatrie aanmoedigt om met niet-residentiële zorg de patiënten te behandelen, waarbij jongeren niet lange tijd behandeld worden intra muros van een psychiatrische kliniek, maar alleen overdag deel te nemen aan groeps- en individuele therapie. De jongeren kunnen na enkele weken of maanden al aan afbouwen beginnen en blijven zoveel als mogelijk deelnemen aan het gewone leven. De minister van Volksgezondheid wil hierop besparen? Een beleid dat als goed erkend werd en dat op zich al besparen inhield, wordt nu door het beleid zelf bestraft. Dat is wel heel erg vreemd.

Het blijft voor politici moeilijk om goed te doen omdat er altijd kritiek mogelijk is, wat overigens door de media op vaste momenten vanzelfsprekend wordt gebracht, zoals de eerste honderd dagen, alsof men dan inderdaad alles al kan realiseren. Als we zien wat Theresa May uitvreet door de vrede in Noord-Ierland op het spel te zetten en verder de welvaart van de Britten te bedreigen, dan valt dat niet onder de noemer falen in het ambt, maar gaat het om politieke keuzes die men moeilijk kan begrijpen. Toch bleven onze media hierover relatief rustig, om niet te zeggen onverschillig, terwijl de grote presidentiële rede van Macron voor de Verenigde Kamers gebracht werd met de commentaren van de tegenstanders van Macron. Dat hij de bijl legde aan de wortels van Gaullistische Franse politieke systeem kwam dan weer niet aan bod. Niet alleen wil hij minder volksvertegenwoordigers, hij wil ook dat het parlement zichzelf als instelling zal heroverwegen, vooral wat betreft de procedures en ook wel de inhoudelijke kwesties. Hij nodigde het parlement uit tot een meer kritische houding en dat kregen we niet te horen. Ook de vrijheden wilde hij in ere herstellen en tegelijk een strak veiligheidsbeleid blijven voeren. Macron wist weer de tegenstellingen te overzien.

Dat weerspiegelt wel hoe burgers het beleid waarderen en waarom men wel eens merkt dat de grootste roepers tegen het gevoerde beleid niet per se ook het grootste gewicht in de schaal werpen. Wel zal men opmerken dat het beoordelen van het beleid, zoals de media dat doen met de dagelijkse commentaar waarin dan niet enkel de expliciete uitspraken hun belang hebben, maar vaak ook onderliggende gedachten en suggestieve verwijzingen hun belang hebben. Zo functioneert communicatie nu eenmaal, zal men zeggen, maar in het UK heeft men gezien hoe de kranten van Rupert Murdoch al jaren de EU negatief bejegenen en voortdurend zogenaamde misstanden openbaarden, die bij nader toezien niet geheel spoorden met de werkelijkheid, maar daar is het dit soort journalisten nooit om te doen geweest. Dat men al eens vragen stelt over de onbedoelde (neven-)effecten van beleidsmaatregelen, dan merkt men dat men de eigen dagelijkse opiniestukken gemakkelijk negeert, omdat de omstandigheden dat vergen. Het beleid immers lijkt wel vaker een slang die in de eigen staart bijt.

Het streven naar onafhankelijkheid van Catalonië, dat kan een mens in principe onderschrijven, maar als je hoort en leest hoe Catalanen, politici en burgers vertellen dat ze onderdrukt worden door "Madrid", door de centrale overheid, terwijl ze onder dezelfde regels van publiek en privaat rechten vallen, dezelfde rechtsbedeling hebben als de rest van Spanje, dan klinkt dat wel heel hol. Ook het gegeven dat de Catalanen beter zijn dan alle andere Spanjaarden, dat ze de Denen van Spanje zijn - vroeger waren ze de Duitsers... - terwijl de Andaloesiërs de Moren zijn en dus onbeschaafd, dan wordt het lastig dat streven ernstig te nemen. Het gaat erom dat men dan kan terugvallen op Herder, die de soevereiniteit van volkeren wel onderschreef, maar vond dat volkeren met elkaar moeten kunnen leven zonder afgunst of misprijzen. In het Catalaanse onderwijs is het Spaans een vreemde taal, krijgt men er slechts drie uur les per week Spaans. Mag men dit, ook als Vlaming niet overdreven vinden.

Carles Puigdemont, de minister-president van Catalonië kan het niet laten te stipuleren in een artikel in Knack dat Madrid Catalonië economisch zou tegenwerken.  Ook zou Catalonië een statuut op maat willen, dat dus geen enkele verplichting meer zou inhouden tegenover de Spaanse centrale overheid, vooral niet fiscaal, maar aan het einde van de rit, zo lijkt het, is Catalonië niet te beroerd wel de financiële ondersteuning uit Madrid te vragen. In Vlaanderen heeft de Vlaamse Beweging in al zijn geledingen vaak concrete objectieven nagestreefd en al was er na WO I een kloof tussen de politieke Vlaamse Beweging en de cultuurfondsen en andere verenigingen een diepe kloof, toch is de Vernederlandsing van de samenleving gerealiseerd. Lange tijd was er over de objectieven een grote eensgezindheid, ondanks soms heftige discussies, tot een deel van de intelligentsia zich ervan afkeerde, zoals ook middenveldorganisaties als het ACW dat plots eerder Belgicistisch werd, omdat het niet progressief zou ogen nationalistisch te ogen. Juist in Catalonië is het nationalisme eerder links dan centrum en zelfs extreem-links voert er de boventoon. Men kan van de Minister-president van Catalonië niet anders verwachten dan dat hij de Catalaanse zaak bepleit, maar mensen als Puyol en Arturo Mas, die ook omwille onfrisse zaken met het gerecht geconfronteerd werden, kan men niet links in hart en nieren bevinden. Hun ambities zijn Catalaans, maar om de top te halen, moeten ze vaak Catalaanser uit de hoek komen dan de noodzaak vergt. 

Waarom worden mensen politicus? De Standaard schreef nog zeer onlangs dat het misschien geen goede idee is dat politici professionals zouden worden, zichzelf zouden zien als managers van miljoenenbedrijven, terwijl net dat fenomeen van de beroepspoliticus rond 2003 nog een geloofspunt was. Men kan wel een leven lang in de coulissen van de macht rondjes draaien, sommige personen met grote macht komen zelden echt aan de top, voor het voetlicht, maar blijven als kabinetchef de touwtjes onzichtbaar in handen hebben. Macht is in een moderne samenleving vanzelfsprekend versnipperd, ook al omdat er een probleem is ontstaan rond expertise. Onder meer de Intendant, Alexander D'Hooghe, die de Antwerpse knoop diende te ontwarren, stelde in een gesprek dat wil men een oplossing vinden voor complexe problemen, men vooral moet luisteren, want geen enkele expert overziet het hele plaatje. Men is specialist in een domein en weet niet altijd veel af van de belendende percelen. Politici nu blinken er vaak in uit hun oor te lenen aan een expert en diens, haar omgeving, die een kwestie vaak vanuit een oogpunt benaderen. Net Kamerleden, volksvertegenwoordigers zouden er dus goed aan doen niet voortdurend in hun opinie bevestigd te worden, maar eerder te gaan kijken wat er over bepaalde kwesties aan de orde gesteld wordt, ook als die niet zo populair lijken. Het terrein is onafzienbaar en complex en men moet zich wel inspannen ook inzichten eigen te maken die men niet onmiddellijk in handen heeft. Men kan vaak hypes waarnemen in het poltieke debat, waardoor men uit het oog verliest wat wezenlijk is. De hele discussie over een rechtvaardige samenleving, geënt op de visie van John Rawls, brengt men zich dat men andere overwegingen, in het onderwijsbeleid, volledig uit het oog is verloren. Gelijkheid en rechtvaardigheid gaan niet zonder meer samen, want rechtvaardigheid veronderstelt ook werkelijk respect voor anderen, voor mensen in andere omstandigheden.

Carles Puigdemont stelt dat Catalonië pas helemaal vrij kan functioneren als het de bevoogdende en lastige centrale overheid in Madrid af kan schudden, maar of dat voor burgers sowieso meer vrijheid zou opleveren, valt nog maar te bezien. Maar goed, er wordt veel politiek bedreven om zich in de kijker te zetten. Politici, bewindspersonen die elke week op zaterdag of zondag een actie in de kijker weten te zetten, zonder dat ze zich nog rekenschap geven van hun grenzeloze zelfingenomenheid, ze moeten immers altijd het juiste antwoord weten, of het antwoord dat de achterban wil horen, roepen meer afkeer en soms walging op dan ze zich kunnen inbeelden. Beroepspolitici hebben de neiging de problemen die ze aanpakken zelf te kiezen en blind te blijven voor wat nodig is, nog los van de vraag of mensen dat echt willen. Gedurende decennia heeft men nauwelijks budgetten toegewezen aan het onderhoud van de bestaande infrastructuur, waar we nu nog altijd de gevolgen van dragen. Dezer dagen krijgen we te maken met het veiligheidsbeleid, dat niet straf genoeg kan zijn. Investeren in veiligheid is wenselijk, maar hoever men gaan moet, blijft nog maar de vraag. Aan de andere kant vindt men er geen graten in vrijheden in te perken, omdat experten er voortdurend op hameren, terwijl men het autonome oordeel van burgers miskent.

Het verhaal van de minister van volksgezondheid die de dagopvang voor jonge psychiatrische patiënten minder wil ondersteunen en er dus op wil besparen, terwijl de aanpak al een gevolg is van de terechte vraag minder residentiële geestelijke gezondheidszorg in te zetten om patiënten met ernstige psychische noden te helpen. Als de minister hierop wil besparen, dan zal de nood aan opnames opnieuw toenemen. Overigens zijn er nu al wachtlijsten voor jongeren met psychische noden. Wie de minister deze ingreep ingeblazen heeft, moet toch eens kijken naar het grotere plaatje en de nood aan psychiatrische bijstand voor jongeren onder ogen zien.

De vaak voorbarige kritiek van het commentariaat laat politici nauwelijks tijd om hun dossiers in te studeren, maar dan moet men ook nog kijken hoe zo een dossier is samengesteld, en na te denken over wat de samenleving van node heeft. Men doet graag alsof het warm water opnieuw moet uitgevonden worden en kijkt nauwelijks na of alle raderen in het complexe weefsel dat de samenleving is nog wel goed draaien. Politicus worden in deze tijd, blijft nog altijd een intellectuele en emotionele uitdaging; wie vindt dat alles moet veranderen, dat mensen moeten veranderen, vergeet de nochtans zeer recente geschiedenis goed te bekijken, hoe de DDR en andere landen van het Oostblok leeg liepen omdat burgers massaal met de voeten tegen het regime stemden. Er zullen altijd politici nodig zijn, maar zij zullen vooral enige bescheidenheid aan de dag moeten leggen, want finale besluiten nemen zonder brede consultatie kan het beleid schaden, maar de afwezigheid van besluitvaardigheid wordt evenmin aanvaard. Waarom zou men dan politicus willen worden en vooral blijven?

Bart Haers