Wat te denken over terreur?

Dezer Dagen

Over terrorisme

vreemde oorspronkelijkheid

Beatrice de Graaf na haar uiteenzetting over
terrorisme voor DWDD University

Laat je iemand echt uitspreken, dan merk je dat het  best interessant kan blijken te luisteren. Onderzoekster met een missie Beatrice de Graaf sprak voor bijzondere uitzendingen van de Wereld Draait Door, DWDD University - noblesse oblige. Het verhaal dat ze bracht had te maken met de wijze waarop vooral jongeren de neiging hebben de geschiedenis een handje toe te steken, doorgaans met weinig echte vooruitgang tot gevolg. Enfin, de zaak die ze zeggen te dienen, komt meestal in een donkerder daglicht te staan en laat zien dat boze vermoedens, of vermoedens van enige boosheid niet enkel bevestigd worden. Bovendien blijkt het terrorisme van de ene de doortraptheid van overheden te inspireren.

Sloterdijk noemt de nihilisten van het eerste uur in Rusland scouts en blanke pitten, maar snel zal hun idealisme ingehaald worden door meer gewelddadige acties, met aanslagen op ministers en ander schoon volk, zelfs op de tsaar. Een contextueel gegeven is dat de veiligheidsdiensten  zelf van de technieken van de terroristen gebruik gingen maken, maar niet zelden, blijkt toch, hebben de leiders van terreurorganisaties van hun macht misbruik gemaakt en zo de achterban al te apert bedrogen. Ook sprak Beatrice de Graaf niet over hoe het gaat als terreurorganisaties slagen, zoals Bolsjewici, de gideonsbende van Fidel Castro, want zij veroverden de macht en gingen van de macht gebruik maken zoals de vorige machten dat hadden voorgedaan - of het ging nog harder.

Maar goed, de lezing van mevrouw de Graaf was instructief, liet zien dat het geweld om politieke doelen te bereiken gededouaneerd kan worden als de verontwaardiging maar groot genoeg is en het doel duidelijk, maar tegelijk werd ook duidelijk dat de het effectief gebruiken van geweld door kleine groepen - die zich graag voorstellen als de dragers van wijd verbreide ideeën, terwijl ze zelfs niet marginaal mogen heten - nergens anders toe leiden zal dan tot een nieuwe impasse. Uitzonderingen zijn er wel, zoals de IRA, maar dat heeft ook zijn tijd genomen. In Venezuela heeft men een overtreffende trap gehanteerd van manipulatie en onderdrukking, maar het land is er niet beter op geworden. De mogelijke tegenstanders gingen op de vlucht naar andere oorden.

 Er zijn overigens ook andere terroristen die ooit de staatsmacht veroverd hebben, zoals Hitler, die na de mislukte putsch in de bierkelder geloofde dat hij zo niet echt legitieme macht zou kunnen verwerven. Legitimiteit voorwenden was zijn sterke punt, net als het omtoveren van nederlagen en fouten tot successen, al bleef ook dat niet duren. Maar men merkt, zelfs in de Boekenweek, gewijd aan Duitsland niet, dat in Duitsland, tussen 1933 en 1945 mensen in verzet gingen, stil verzet soms, maar ook anderszins. Elk verzet, schrijft Insa Meinen, elke inbreuk op de regels werd als illegale handeling bestempeld. Dat echtpaar dat briefkaarten neerlegde in Berlijn en inderdaad weinig bereikte, waaraan Hans Fallada een boek heeft gewijd, moet toch in de herinnering blijven. En dan zijn er nog Gudrun Enslin, Ulrike Meinhof en Andreas Baader, die probeerden de Duitse samenleving op te heffen, maar ze kregen geen steun behalve bij kleine groepen. Hoe zou dat zo gekomen zijn?

Vinden we dan de uiteenzetting van Beatrice de Graaf een maat voor niets? Wel integendeel, want wat zij uitlegde, heeft te maken met hoe mensen op enig moment menen dat alleen de gewapende strijd tegen de zittende machthebbers de zaak kan helpen. Mensen als Jean Jaurès laten zien dat men via het parlement wel een en ander in beweging kan zetten en dat wie kiest voor de gewapende strijd tegen het bestel, vergeet dat men wel zelf kan overtuigd zijn, maar dat men daarom nog niet anderen mag dwingen het eens te worden met inzichten die wellicht kant noch wal raken.

Het politieke geweld is ouder dan de moderne tijd en toch, in de nieuwe tijd ontstonden nieuwe vehikels om politiek geweld aan te jagen. Tegelijk merkt men dat het met Maximilien de Robespierre al flink fout gaat, als die probeert de zuivere staat op of in te richten. Het blijft voor mij altijd een van de argumenten tegen politici die menen dat ze weten hoe de volmaakte staat eruit zou moeten zien. Hun doel is vaak nobel genoeg, maar houdt geen rekening met de gedachte dat niet iedereen dezelfde prioriteiten deelt. Is men een onmens omdat men vragen stelt bij de gelijkheid, die sommigen ook via het onderwijs willen bereiken?

Gelijkheid voor de rechtbank is niet genoeg voor links, men wil dat mensen mogen leven onder min of meer gelijke omstandigheden, financieel, sociaal en inzake consumptieniveau. Rechts wil - volgens de tegenstanders ook gelijkheid, vooral dan inzake cultuur en merkwaardig genoeg komt men dan ook bij de consumptie uit, van bloemkool in bechamelsaus,   spruitjes met spek - eet ik nooit, wel spruitjes nagestoofd in boter met wat muskaatnoot en een sjalotje. Enfin, het soort gelijkheid waarin mensen door mimetisme bewogen in conformisme stranden. Het kan ook dat mensen willen excelleren, in een al dan niet populaire sport of zich een meitier eigen maken, waarin ze dan onverbeterlijk blijken, zonder perfectie te bereiken,wel meesterschap aan de dag leggen. Het kan een neuroloog zijn, een basbariton of een tuinman, die tuinen zo aanlegt en onderhoudt dat het lustoorden blijven, zonder dat de lust ons ontgaat ze te betreden.

Beatrice De Graaf legde uit dat terreurbewegingen doorgaans geen lang leven beschoren zijn, soms komen er maar een paar aanslagen, terwijl ze terecht liet verstaan dat de veiligheidsdiensten, zoals de Ocranah in Rusland, de Zwarte Hand in Servië wel degelijk meer instutitioneel ingebed waren en alleen daarom altijd wel tijdelijke oprispingen zou kunnen overleven. Via infiltratie en provocatie gingen deze organisaties hun tegenstanders te lijf. Er was een verschil: de Russische Ochrana stond in dienst van de binnenlandse veiligheid - al handelde men vaak tegen bannelingen in Europa terwijl de Zwarte Hand in Kakanië, Habsburg actief was om het Servië van de irredentisme mogelijk te maken.

Het probleem met IS blijkt dan ook dat we niet inschatten kunnen of ze werkelijk ook een stabiele staatsstructuur kunnen uitbouwen. Opnieuw komt de vraag aan bod, of we nu met charisma van een leider te maken hebben, of met de kracht van instellingen, die het charisma ondersteunen en er handen en voeten aan geven. Want alleen zo kan een groepje een macht worden. Lenin en zijn Bolsjewici waren pas een Gideonsbende, een klein, onbeduidend groepje dat zich wist voor te doen als een overweldigende hoeveel strijders die men zo kon mobiliseren. Gideon is een figuur in het boek Richteren, die Israël verdedigt tegen de Midjanieten en slaagt door de indruk te wekken met meer te zijn dan de 300 die hij ter beschikking had. De strijd was legitiem, maar de aanpak niet echt orthodox. Het blijft maar zo dat we de heilzame werking van bijbellezing en de eeuwige debatten over de interpretatie over het hoofd zien. Maar als het lezen van Bijbel of Koran leiden moet tot geweld, om iedereen op dezelfde leest te schoeien, dan loopt het mis.

Men stelt het graag voor alsof de Kerk gedurende eeuwen almachtig is geweest, maar de harde repressie tegen Jan Hus, tegen de Lutheranen en de Calvinisten, de wederdopers, dan merkt men dat de kerk vooral in welvarende delen van toenmalig Europa vooral de staat, de vorsten diende in te tomen om niet excessief geweld te plegen. Dat lijkt een vreemde opmerking, maar wie het beleid van Alva bekijkt, moet toch opmerken dat zijn Raad van Beroerten wel enige tijd succesvol was, maar niet kon verhinderen dat na de Unie van Utrecht, de Nederlanden uit elkaar werden gescheurd, met de hulp van terroristen, zeg maar de Geuzen.

Het blijft een van de bijzondere aspecten van de geschiedenis dat identieke fenomenen volkomen anders worden ingeschat: de passeurs aan de Frans-Spaanse grens, aan de vooravond van en tijdens WO II, die joodse vluchtelingen, gevallen piloten en zeelui die waren aangespoeld op de Noordzeestranden terug naar Londen wilden brengen, heten helden en terecht, maar de mensen die Syriërs naar hier helpen te komen mensensmokkelaars. Mij ontgaat dit, want voor dergelijke transporten worden risico's genomen en iemand betaalt de rekening Moeten we die passeurs dan niet tegenhouden? Zorg dat de stroom ophoudt en hier moet men geen grap van maken: de oorlog stoppen in Syrië, in Libië maar ook proberen de redenen waarom mensen hierheen komen. Eenvoudig is dat niet, want we houden al eens regimes in stand die niet deugen, maar tegelijk is gebleken dat als we zittende heersers uitschakelen de situatie er niet per se beter op wordt. Als Pegida nu nog vooral met betogingen aan de slag is, dan blijken sommigen al bezig met het stichten van brandjes en grote branden in opvangcentra. Die betogingen, daar kan geen journalist veel tegenin brengen, moet die gewoon verslaan, als er meer dan drie man en een paardenkop aanwezig is, branden aanstichten moet wel veroordeeld worden, want het is een misdrijf van gemeen recht.

Het punt zou wel eens kunnen zijn dat wij even dachten dat die mannen van de PLO die in München Israëlische atleten en officials hadden gegijzeld even voor helden hielden, maar de PLO heeft met Arafat ook kansen laten liggen om tot vrede te komen. In de afgelopen veertig jaar hebben anderen afgezien van geweld - al bleef ANC waakzaam en afdoende bewapend, toch werd de strijd opgegeven voor onderhandelingen. De vrede werd bereikt, maar de niet-blanke bevolking plukt nog onvoldoende de vruchten van die vrede.

Wie over terrorisme wil spreken, kan zich op de methodes richten, maar als men het doel buiten beeld houdt, kan men zich bij de waardering zeer vergissen. De verzetsstrijders tijdens WO II, in Polen, maar ook hier te lande, worden vaak met enige meewarigheid bejegend, ook al omdat er soms verzetsmensen van het elfde uur op het toneel verschenen, die minder fraaie praktijken te verbergen hadden. Maar kan men hen vergelijken met het Farc in Columbia? Ik zal hen niet steunen, maar of het regime aldaar zo gunstig uitpakte, valt ook nog maar te bezien.

Nu, de terroristen dezer dagen, van IS en andere Islamtische organisaties hebben een bijzonder kwalijke reputatie en niemand hoeft zich daar over te verbazen. Toch kan men zich afvragen hoe men hen de wind uit de zeilen kan nemen. Men wil de strijd voeren tegen radicalisering, omdat nogal wat van die jongeren dan naar Syrië willen. Maar hoe kan men hen al die axioma's uit het hoofd praten? Men kan de storm ook over laten overwaaien, maar toch begreep ik dat in onze samenleving genoeg prikkels aanwezig zijn om jonge mensen te verleiden tot een leven in dienst van een zaak die hen overstijgt en hun leven zin geeft.

Ook over nationalisme sprak zij en over de dekolonisatieoorlogen, die men bezwaarlijk burgeroorlogen kan noemen. Toch zal men bezwaalijk beweren dat de Algerijnen als volwaardige burgers werden beschouwd, net zo min als de Congolezen redenen hadden om de Belgen  gunstig gezind te zijn, maar wellicht hebben zij het zich later ook beschaamd moeten toegeven dat hun strijd niet heeft opgeleverd wat men ervan verwacht had. Men moet dus niet te romantisch denken over terreur en terreurbewegingen, want hoe die aan hun werkingsmiddelen komen, mag ook niet altijd het daglicht zien. Vaak genoeg hebben staten bij hun vijanden terreurbewegingen gesteund, om zelf geen last te krijgen maar dat bleek ook boter aan de galg. Zijn er veel landen die nooit echt terreur gekend hebben? Vast te stellen valt wel dat in sommige landen bewegingen een kort leven beschoren zijn, omdat ze geen nieuwe rekruten vinden, toch zijn er enkele waar de strijd onverminderd verder gaat, ook al werden er dan onderhandelingen gestart. Merken we ook op dat men gewapend verzet niet a priori kan veroordelen, omdat het recht op opstand tegen de vorst, een kwalijk regime we degelijk van enig gewicht is. Wel blijkt het niet altijd tot gewenste resultaten te leiden, omdat de verwachtingen te hoog gespannen waren.

Beatrice De Graaf kon ons boeien en daar wilden we toch wel even de aandacht op vestigen, want zo een uur lang, vijftig minuten doorbomen, daar, zegt men, zijn omroepen bang voor. Ze vervoegt mensen als Robbert Dijkgraaf, die laten zien dat het wel kan. En we houden er nog een paar boeiende inzichten aan over ook, vooral zette het exposé ons aan het denken.

Bart Haers