Hoe je groeide en wat we niet wisten, een binnenwereld

Brief

Over nieuwe puriteinen en het

Begrijpen van de dingen

Brugge, 13 februari,

Beste Adelheid,

                                                    

Rik Wouters, portret van zijn vrouw, Nell, kijkend
door het venster. Het schilderij ken ik al tijden
en riep me ook vroeger op na te denken over de
binnenwereld van die vrouw, van andere mensen
in het algemeen. Velen vinden de ander geen
enigma, maar wellicht achten ze zich waanwijs.

Het begrijpen van dingen, van mensen ook, het blijft iets bijzonders en wie kan er zeker zijn van de juistheid, de waarheid van de eigen bevindingen? Wat betekent het man te zijn en vrouw? Of iets anders, transman, transvrouw? De natuurlijke selectie en de ontwikkeling naar een   binair systeem hebben elke soort in twee vormen, een mannelijke en een vrouwelijke voortgebracht, maar de geslachtsdaad verschilt tussen levende wezens, van geleedpotigen tot mensen altijd weer anders, waarbij men niet altijd verklaringen heeft, relaties van causale aard in het waarom van bepaalde gedragingen. Het sterkt de idee dat hoe meer we van onszelf en van andere levende wezens, soorten aan de weet komen, hoe meer dat tot verwondering aanleiding geeft.

Toen je me vertelde hoe je bij jezelf de veranderingen tijdens de puberteit ervoer, was dat voor mij, man zijnde, wel bijzonder, want veel intiemer kunnen gesprekken niet worden. Je toenemende sensibiliteit, sensualiteit vond je zelf best wonderlijk, want je wist van je ma wat er te gebeuren stond, eenmaal je twaalf jaar, iets vroeger of iets later, werd. Je lichaam zou veranderen en je zou er niet veel tegenin te brengen hebben. Bovendien vertelde zij aan jou dat zij die veranderingen, ondanks pijntjes en ongemakken niet zo kwalijk vond. Ze bereidde je voor op wat je niet alleen lichamelijk zou beleven, maar ook hoe je daarmee om zou kunnen gaan. Je lichaam voor lief nemen en je toekomst omhelzen als vrouw, vond je niet zo erg.

Je vertelde dus dat je van de ene dag op de andere, merkte dat de wereld om je heen en mensen rondom anders naar je gingen kijken, blij of verbaasd, verschrikt ook dat het begon, zich liet aflezen. Je keek ook anders, al was je niet in de wieg gelegd, zegde je, voor beate verering en onblusbare opwinding als het om jongens ging of om bekende figuren, eerder raakte je opgewonden als je in de natuur wandelde of paard ging rijden. Je ging plots graag volleybal spelen en zeilen, maar je begreep niet dat mensen verliefd naar je konden kijken, overigens niet enkel jongens. Dat je zelf wel dagdroomde en op de bus van school naar huis in een binnenwereld verbleef, waarbij je je afvroeg, toen je borsten zich vormden tot twee fraaie kalfjes van reeën, zoals het Hooglied, dat je plots in handen was gevallen het beschreef. Je ging zoeken in de literatuur, naar wat de vrouwelijkheid je brengen zou en sprak er over met een innige vriendin, die net als jij bezig was die binnenwereld te verkennen.

Het duurde dan ook eerder lang eer je voor jongens echt interesse ging krijgen, maar dan eerst als soulmates, je speelde toneel en leerde je gevoelens vorm te geven via de grote en andere teksten, je kon wel eens gewoon in de klas of op een feestje flirtend met Juliette, Laura, de Beatrice uit de hoek komen, zonder dat het gemaakt was, overdreven. Toen je op school de indruk kreeg dat je niet echt verder kon komen, dat wat je te lezen kreeg, zocht je boeken over psychologie, over antropologie om te begrijpen hoe je die vrouwelijkheid kon opvatten, vorm geven. Het aanbod vond je bedroevend, want het ging over hysterie en over allerlei mogelijke ontsporingen. Maar je begreep dat Hedwig Marga de Fontayne, haar lot niet kon aanvaarden, de onrechtvaardigheid van d’r moeders dood en het afglijden van haarzelf. Je las ook Couperus en zocht er bij Constance enige steun, maar je kwam natuurlijk terecht bij Simone de Beauvoir en “le deuxième sexe” waarin die uitlegt hoe men zich als vrouw van kindsbeen af ingesnoerd zag, tot schroomvalligheid en bescheidenheid werd aangespoord. Zoals wel meer vrouwen van je generatie begreep je de aantekening van de Franse filosofe wel, maar tegelijk leek het alsof ze voor een andere tijd schreef.

Onlangs nog bedacht je dat de aseksuele benadering van Arendt waarbij ze nooit de indruk lijkt te wekken dat ze het over vrouwen of mannen heeft, alleen over mensen, niet over Dé Mensch, net daar wellicht tekort zou schieten om jonge vrouwen te helpen zichzelf te bevrijden van kluisters van conventies. Zelf was je door zowel je vader als je moeder bepaald tot vrijmoedigheid, maar ook doordachtheid opgevoed. Je mocht je mening geven, maar het mochten geen loze kreten zijn. Uiteraard kon je gaan studeren en kreeg je, greep je die kansen aan.

Met je borsten en je lichaam in het algemeen kwam je op goede voet te staan, je zocht eenvoudige kleding en was toch, als ik het mag zeggen altijd wel elegant gekleed, waar je opviel door kleine details, zoals je dat geleerd had op de kostschool, waar het uniform voor elke jongedame een aanleiding was om er iets eigens van te maken. Discussies voeren deden jullie graag, onder meisjes, maar als iemand jullie als gibberende geiten wegzetten wilde, kwam er hommeles van. Je neven konden je wel eens op stang jagen, maar je kon wel goed met hen overweg en speelde zelfs rugby, tot ontsteltenis van de ouderen.

We groeiden op in een tijd waarin preutsheid met voeten werd getreden, toch zeker op de stranden in het zuiden en soms al eens op fuiven. Jullie meisjes toonden zich, soms wat onzeker eerst, wie jullie waren en ook in de taal kwam er een grotere openheid. We hebben met genoegen de vruchten van de vrijheid die Mei ’68 ons bood geproefd en dat was een heerlijke wereld. Jij en ik gingen op wandeling in het krekenland en vonden in de schemering altijd wel aangename plekken in het riet, waar we een en ander met elkaar bespraken tot de woorden stilvielen en we elkaar verkenden, de sensualiteit ervoeren, ondergingen en er naderhand licht euforisch om waren en bijna dansend de weg naar de auto terug vonden.

Waar komt die nieuwe preutsheid vandaan? Amerika, puriteins Amerika legt ons normen op, waar we niet van willen weten, maar de mogelijkheden van ICT, van sociale media maken het mogelijk dat iemand gefotografeerd wordt of gewoon een vakantiekiekje gaat doorsturen en er vettige, ranzige commentaar op gaat geven. Waarom moet je per se iemand laten weten of iedereen kond doen dat die je blonde stoot geweldig vindt, maar dat ze zo aartsdom zou zijn of omgekeerd, het ergerlijk vinden dat een blauwkous zich niet schroomt zichzelf in een Caraïbisch resort te presenteren? Het geeft allicht een gevoel van macht, wellicht of het geeft lucht aan frustraties, ongetwijfeld, maar als je ziet hoe mensen zich dan zo graag nog eens als slachtoffers zien dan wel, wat ook het geval is, het beste van twee werelden willen, zelf mogen doen wat het hartje lust, maar nergens op aangesproken willen worden.

Dat voorval met die man op Korfoe die je stalkte en vervolgens een weinig flaterende collage op internet losliet, je hoofd op een wanstaltig lichaam, heb je wel heel koel afgehandeld. Het is wat het is, zeg je dan, ik ken die mensen niet en zij mij niet, zodat er in feite niets te melden valt, maar je weet ook dat er (jonge) mensen zijn die als gevolg van dergelijke praktijken uit het leven stappen. Hoe die verhalen in elkaar zitten, weten we niet, maar het blijft de vraag waarom iemand onmiddellijk anderen met de vinger gaat wijzen, als er iets mis gaat of als iets niet uitpakt zoals verwacht. Iemand te kijk zetten met het oog die onder druk te zetten is natuurlijk maar een uitbreiding van het vroegere gedoe met roddels en subtiele dan wel openlijke bedreigingen. Mensen, Adelheid, zijn mensen en niet iedereen ziet er kwaad in anderen onheus te behandelen. Vandaag ligt de nadruk opnieuw op (ingebeelde) deugden, terwijl ze net het gesprek onmogelijk maken en het plezier in het leven vergallen. Niets mee te maken, zeg je dan, want je doet zelf wat je doet en als je anderen te kijk zet en je vindt er plezier in, dan moet je ook het antwoord incasseren. Liever kijk je naar mensen die in je gezichtsveld komen en praat je met hen, jongens en meisjes. Soms vind je een macho geil, dan weer dom of erger. Geil worden vind je overigens niets om zich om te schamen.

Je brief van vorig weekend had een weldadige invloed op mijn humeur, een  mangomoment. Je vertelde hoe je een ervaring opnieuw beleefde, een ervaring van toen je zeventien was en voor het eerst echt het gevoel had klaar te zijn voor lust, terwijl je die ervaring in je innerlijke beleving opnieuw voelde aankomen, was je opnieuw dat meisje dat bij zichzelf de lust ervoer, er niet meer bang voor was. Ik vond dat een mooie omschrijving, want het geeft je de kans, die eerste ervaring van bereidheid, van klaar te zijn om te genieten van lust, intens te herinneren. Het was net anders dan voordien, toen je vooral nieuwsgierig was, wat het je doen zou, zoenen en de liefde bedrijven. Je had die nadat je door een ongeval een paar weken in het ziekenhuis hebt moeten verblijven en je had nog wel een paar maanden revalidatie voor de boeg, maar je zag telkens die verpleegster langs komen, met wie je aangenaam kon praten, wijl ze je waste. Het gaf je zin, je vroeg haar meer en zij zegde niets, maar gaf je elke keer ook iets meer, waardoor je de lust voelde toenemen. Na je ontslag uit het ziekenhuis kwam ze je thuis opzoeken, wat niet echt professioneel zou zijn, maar ze had het voor jou. Je hebt me niet verteld wat ze je meer gaf dan een fijne wasbeurt, maar je genoot en de sensualiteit ervan heb je later gezocht, schreef je me, in het dagelijkse leven, maar dat beviel je niet zo goed. De lust was niet zo onbestemd als je gedacht had. Die ervaring dus had je opeens opnieuw, in een andere context.

Je schreef nog dat je graag woorden zou hebben om die ervaring weer te geven, dat opborrelen van de lust, de zinnelijkheid, de brand aanjagen bij de ander, maar het is iets, als het voorbij is, dat je wel weet, maar je kan noch hoeft erover te spreken. Zelfs niet met je beste vriendinnen. Welnu, soms denk ik dat wij, mannen op die manier net blind zijn, dat we niet weten als de wellust een van jullie bekruipt, zonder dat ze dan al op een persoon is gericht. Dat laatste heeft wel even tijd nodig, zeg je. Maar je ervaart dat opborrelen zelf niet als iets slechts, iets schuldigs, wel als je achteraf merkt dat je de verkeerde hebt gekozen. Het is wat met de liefde, Adelheid, maar ik ben nog altijd blij dat je het mooi blijft vinden, zowel de lust als de liefde.

Bart Haers

  

PS als ik je vertellen over je vrouw worden niet goed heb begrepen, dan ligt dat wellicht aan onze vriendschap. Je hebt het niet alles zo gezegd, maar zo kwam het wel bij me over.