Hoe Sombermans de politiek misleidend uitlegt

 

Dezer Dagen

 

 

Klachten over de regering

Politiek verdient betere aandacht

 

Politicus, Krantenbaas, geleerde 
en dus een universele geest,
maar die ook geraakt werd bij
zijn politieke strijd voor de 
Vernederlandsing van de 
Vlaamse samenleving. 

Kan men nog een domein of zelfs punt van beleid vinden waar we het als samenleving enigszins over eens zijn? Debat is van belang, maar men lijkt er niet meer toe te komen op een gegeven moment de beslissingen te aanvaarden en de hand aan de ploeg te slaan om de onderneming te laten slagen. Een klaagzang over de sociale media ligt dan voor de hand maar is heilloos en zonder voorwerp. Mensen spreken, schrijven waarover ze willen, maar willen zij ook wel weten hoe de vork aan de steel zit? Onderzoeksjournalistiek, wat houdt dat in? Daarvoor moeten we kunnen rekenen op de media en dat ligt gevoelig, want mediakritiek klinkt algauw als onoirbaar, een blijk van wantrouwen tegen de vierde macht. Maar er zijn ook nog de experten, die doorgaans zwijgen en als ze spreken, zoals tijdens de Coronapandemie krijgen ze bakken kritiek over zich heen, of die kritiek op kennis en inzicht is gebaseerd of niet. Hoe moeten we dan verder?

 

Ik ben nog steeds verbaasd hoe de media en dan vooral de brede media ons uitleggen hoe het nu zit met Ventilus, het grootschalige project om elektriciteit, geproduceerd op zee aan land te brengen en bij de gebruikers. Ventilus is grootschalig, dat is zo, maar de onderneming is ook complex omdat er meerdere parameters in het oog gehouden moeten worden, zoals gezondheidsrisico’s en jawel, het moet erkend, ook wel het landschap dat niet geschaad mag worden. Maar ja, de gustibus et coloribus non disputandum esse dicitur, waarna we het uiteraard ook over de invloed op de natuur van dat kabelnet moeten kijken. Of vergeten we dan de prijs voor de gebruiker en de economische gevolgen van een onzeker elektriciteitsnet, zodat de afwegingen niet in een tweedimensionaal kader te vatten vallen, laat staan in een Ja of Nee, O en 1. Of nog, wil men de volksgezondheid te allen tijde laten voorgaan op andere (noodzakelijke) prioriteiten, dan wordt het moeilijk de volksgezondheid alsnog te garanderen.

 

Wat menig Sombermans niet lijkt te overwegen, ligt in de weigering de zegeningen van onze tijd in overweging te nemen. Het is wel zo dat er een en ander aan het schuiven kan gaan, maar het is niet zo dat alles naar de verdoemenis gaat. Men kan de kwaliteit van de gezondheidszorg vandaag niet vergelijken met de mogelijkheden die artsen en patiënten dertig, laat staan zestig jaar geleden ter beschikking stonden om ziektes te genezen. Maar de ene Sombermans zal er dan op wijzen dat we nog altijd nergens staan met de preventieve geneeskunde terwijl een andere zal vloeken omdat hij niets meer mag eten of drinken zonder ervan verdacht te worden met zijn – sombervrouw klinkt niet zo lekker, dus ’t kan ook een zij wezen – gezondheid te spelen en niet het geluk te kennen van een lang leven. Maar goed, tot nader order weten we dat velen op hoge leeftijd, gezond geleefd hebben of niet, toch een paar jaar gaan sukkelen en in zelfvergetelheid terecht komen. Maar Sombermans moet ook rekening houden met het milieu natuurlijk, met gezonde lucht en een levendige ondergrond, waar de wormen kunnen gedijen. Sombermans mag daarom niet te veel met de auto rijden, of het  moest een elektrische zijn en dan nog, daarvoor zou men wel eens mangaanknollen op de diepzeebodem kunnen halen, wat ook weer nefaste gevolgen zal hebben. Sombermans en kornuiten kijken dan ook niet meer zo vaak naar het journaal. Want ja, een zonnebad nemen, dat kan toch uitlopen op melanomen, ons aangepraat door zeer befaamde dermatologen.

 

En ja de politicus of politica die niet naar de Heren Sombermans en Sombermans luisteren, weten niet wat ze nu moeten zeggen, de huik hangen naar de ene die zegt dat het beleid niet zorgvuldig genoeg omgaat met de volksgezondheid of net de andere, die zweert bij vrijheid blijheid, of net niet, die vindt dat de verkeerde mensen, namelijk  de Sombermansen, aangesproken worden. Stikstofdepositiewaarden? Ik ben geen boer, mevrouw, zegt Sombermans, maar we moeten toch zelf ons voedsel kunnen produceren, nietwaar? En Sombermans beseft dat er geen redding meer mogelijk is, dat alleen de genade van de Heer over hem mag komen, zodat hij aan zijn somberheid ontkomen kan.

 

Het valt altijd weer op, wanneer we nieuws consumeren, dat er nergens geen goed nieuws meer te halen valt. Maar het is ook niet meer mogelijk een aantal blauwdrukken te ontwikkelen, die ons kunnen helpen opnieuw  te proeven van het goede leven. Sombermansen zijn er bij de vleet en als een politicus spreekt, klinkt het vaak genoeg dat de anderen, de regering of coalitiepartners of anders Europa niets zouden doen. Of als ze iets ondernemen, dan is het “konteverkeerd”, want ze raken de bezitters van oude huizen, die nog niet gerenoveerd zijn, dan wel de bezitters van oude diesels, wat mensen in hun bestaan dieper kan raken dan de Sombermansen aan de universiteit kunnen bevroeden, omdat ze een zeker inkomen hebben, een mooi inkomen, misschien zelfs een energieneutrale woning.

 

Empathie zal in deze niet volstaan, omdat het verduiveld moeilijk is achter de voordeur van mensen te kijken. Was de Pandemie allesbehalve heilzaam – laat niemand het omgekeerde beweren – dan maakte het gedrag van burgers wel duidelijk dat het mogelijk is mensen ervan te doordringen dat zo een pandemie dodelijk kan zijn voor grote groepen mensen en voor een samenleving, een economie. Hebben mensen in de eerste lockdown de regels gevolgd of niet? De beste methode omdat aan de weet te komen is het aantal pv’s dat geschreven is, wetende dat die pas geschreven werden bij veelvuldige of ernstige vergrijpen. Later werd het iets moeilijker, maar toch mensen bleven ten gronde begripvol de basisregels accepteren en – met enig gesoebat – naleven. En dan was er de heisa over de vaccinaties, in feite een oprakelen van een ouder probleem, zoals de weigering door ouders om hun kinderen tegen mazelen in te laten enten. De processies naar de inentingscentra en het feit dat in Vlaanderen de inentingen werden geaccepteerd, tot 85 % bij de eerste dosis en 84 % bij de tweede dosis, de eerste booster werd door 70 % gehaald de 2^de booster 44% maar toen was het dwingende eraf en was de doelgroep eerder de ouderen en kwetsbaren.

 

Met dat al is duidelijk dat ondanks de kritiek en ook wel de traditionele angsten de dekkingsgraad welhaast gehaald werd, terwijl dat in Brussel en Wallonië niet het geval was. Wij deden dat om pragmatische redenen, maar ergerden ons aan de virulente tegenstanders, maar ook aan zij die vonden dat men nog harder kon en dat de overheid nog wat meer had door te duwen. Het doel van de vaccinatie was voorkomen dat mensen alsnog covid opliepen en vooral, om het normale sociale leven weer te hernemen en mogelijk te maken zonder dreiging. De virulente tegenstanders kwamen met allerlei verhalen, zeg maar complotfabels over de hyperelite als en vooral Gates en uiteraard figuren als Hillary Clinton die verdacht worden van alle onheilsdaden die eeuwen geleden aan joodse mensen werden toegeschreven. Van enige redelijkheid is daarbij geen sprake.

 

We kunnen de oorzaak zoeken in slecht beleid, maar dat valt nog te bezien, omdat we er vaak geen idee van hebben wat de overheden doen en realiseren, zodat wij min of meer zorgeloos kunnen leven. Hoezo zorgeloos leven? Het komt mij voor dat we niet altijd begrijpen dat de overheden via hun administraties heel wat op orde brengen, maar dat het  nu wel zo is, dat we vooral de gaten zien die vallen in het onderwijs, gezondheidszorg, openbaar vervoer. In zekere zin hebben politici, burgers en ook de media het overzicht verloren op wat er mogelijk is in onze samenleving, want al valt er veel te zeggen over het recht en de rechtsbedeling, tegelijk blijkt er nog veel wel te werken. Maar het terrorismeproces is wel veelomvattend en jawel, advocaten maken in opvallende strafzaken rond drugs gebruik van de mogelijkheden van de complexe wetgeving om hun cliënten uit de gevangenis te houden – wat voor kleinere garnalen, de straatdealers niet altijd het geval is.

 

Sinds 1979 toen Maggy Tatcher premier werd van het UK, heeft men de staat vaak voorgesteld als een geldverslindende moloch, zonder onderscheid te maken tussen noodwendigheid en opportuniteit. Moet de overheid in het economische leven optreden? Het was tijdens mijn studietijd en lang daarna een belangrijk issue en tegelijk werd het bijna altijd apodictisch beslecht. Regelgeving vermijden als bedrijven door goede richtlijnen aan zelfregulering doen, wat wel eens wil tegenvallen. Toch denken economen dat de grote spanningen over marktmacht de rol van de overheid cruciaal is om een gelijk speelveld te waarborgen voor grote spelers en kleinere. De kwestie was ten tijde van Ronald Reagan en Margret Tatcher een neoliberaal economisch model aan belang won, maar dat niet altijd vast te stellen valt of de aannames wel degelijk sporen met de werkelijkheid. In de Verenigde Staten werd de samenleving grondig opgeschud, maar ook bij ons werden nieuwe krijtlijnen getrokken. Weliswaar werd vastgesteld dat de overheid (namens politici) bij tijd en wijle manna moet uitstrooien, maar de kosten van het overheidsapparaat dienden omlaag te worden gehaald, al is niet duidelijk, vermoed ik, of men gezien de verplichtingen die de staat op zich geladen had en de beloften aan de bevolking gedaan zoveel zou kunnen besparen, als men wenste. Dan was economische groei een betere waarborg voor het nakomen van de beloften en wetten. Vergeten we ook niet dat Tatcher met veel gevoel voor theater verklapte dat er niet zoiets als een “society” bestaat, terwijl een regering toch wel voor een bepaalde samenleving werkt want dat de fractie gekozen is door die maatschappij. Opvallend evenwel is dat ook links wel eens denkt dat de politiek niet voor de samenleving verantwoording verschuldigd is, maar slechts voor de armen of de hoog geschoolde middenklasse politiek bedrijven. Enigszins overdreven misschien, maar toch kan men zich niet van die indruk ontdoen.

 

 Maar voor politici in een democratie is niets eenvoudig en al zeker niet het vinden van de juiste kwesties waarop men zich richten zal, want het  moet ergens nog passen bij de beginselen der partij, maar ook moet men nog eens een verhaal hebben. De uitdaging is dat de problemen ook als ernstig worden ervaren door de burgers, die er oor naar willen hebben. Maar de samenleving veranderde en merkwaardig genoeg duurde het lang voor we inzagen dat onze samenleving welvarend geworden was, wat niet betekent dat er geen armoede zou zijn, maar men strijd vaak wel tegen armoede maar te zelden voor mensen in armoede. Het feit dat burgers klanten werden en met gelijke rechten zouden aankloppen bij de overheid, maakte de zaak er niet eenvoudiger op. Maar ook is het zo dat mensen in armoede net wel tegen een morele meetlat werden en worden gelegd, maar zelden wordt gekeken naar wat de rechtssociologie zou kunnen leren over de machteloosheid tegenover werkgevers. Heeft succes vele vaders, dan heeft (maatschappelijk) falen er ook vele, maar die doen wat ze moeten doen en voor de arbeidsrechtbank laten ze zich bijstaan door solide advocaten. Zal men dan klagen over de boosaardige werkgevers? Men kan maar beter weten wat er echt gebeurd  is, voor men kan oordelen. Het gaat er vooral om dat mensen wel eens speelbal blijken van allerlei krachten, waar ze geen vat op hebben en als het gaat spannen, hun woede op de overheid richten. Terecht, maar niet  altijd.

 

Toch is het niet zonder betekenis dat Pieter Omtzigt zoveel aandacht besteedt aan het onbeheersbare administratieve bestel. Politici beseffen op zeker ogenblik dat er een ergens een probleem is, wachten met een aanpak tot het niet langer kan en geven dan zoiets als een blanco cheque om het probleem op te lossen, waarna een nieuw probleem ontstaat, namelijk dat er ongewenste neveneffecten zijn, die men maar niet opgelost krijgt. Het gaat dan niet  enkel om de Toeslagenaffaire. Ook Paul Frissen besteedt al langer aandacht aan het probleem dat de overheid mensen voor zoveel onheil wil behoeden dat burgers zich steeds meer bekneld voelen door het veiligheidsbeleid in allerlei geuren en kleuren, waarvan de overheid én de media menen dat de burgers dat willen. In de Fatale Staat van Frissen kan men lezen hoe de overheid nogal eens dingen op stapel zet en de dan de aandacht verliest, maar die gevolgen hebben waardoor die veiligheidsobsessie ergens verdwijnt en toch steeds weer gevoed wordt door de bevoegde instellingen, want het is een opdracht die ze hebben meegekregen en waarover ooit eens Kamervragen gesteld zullen worden.

 

Ten gronde kan men vaststellen dat de overheid heel veel taken toegeschoven heeft gekregen, maar we weten niet altijd meer waartoe die nu ingezet worden. De stikstofcrisis past in een complex beleidsplan rond biodiversiteit, waarbij onder meer de zo belangrijke bijenkolonies alle belangstelling krijgen, maar het gaat om meer dan dat. De landbouwers eisen dat hun belangen erkend worden en nogal wat mensen willen ook dat lokale landbouwers voor voedsel kunnen zorgen, want de import zou wel eens onder druk kunnen komen te staan. Plots worden we ons bewust van het feit, lijkt het wel, van de omvang van de wereldhandel en de onderlinge verwevenheid van handelsblokken en economieën. Het Europese landbouwbeleid heeft de boeren wel stevig ondersteund, vanuit de vrees van onder meer Sicco Mansholt, die geen nieuwe hongerwinter wilde meemaken. Dat heeft ook geleid tot de ruilverkavelingen, maar dat lijkt dan weer tot erosie van de vruchtbare toplaag te hebben gezorgd en het verdwijnen van houtkanten vormde een aanslag op de biodiversiteit.

 

Zo kan het gebeuren dat we ons massaal gaan bezig houden met stikstof, terwijl niet altijd duidelijk is, waar die vandaan komt, of welke methode de beste is om de stikstofdepositie onder controle te houden ten einde de biodiversiteit te herstellen. Het politieke gesteggel in de Vlaamse Regering laat onverlet dat sommige oplossingen aanvaardbaar zijn omdat ze andere vervuilende entiteiten uit het systeem halen. Voor de boeren blijkt het beeld niet zo helder te zijn als milieuorganisaties zo graag aanklagen, want blijkbaar is de milieubelasting van de melkproductie minder schadelijk dan gedacht.

 

Het valt evenwel te betreuren dat die kennis niet zo toegankelijk is als men zou verwachten, aangezien discussies vaak in media res tot ons komen, omdat een partij, de industrie, de  agro-industrie, milieuorganisaties er baat bij hebben de discussie daadwerkelijk  op het publieke forum gevoerd wordt, op hun terrein dan nog het liefste. Van de media mag men dan verwachten dat er ergens een status quaestionis wordt opgesteld om te zien hoe het probleem zich aandient en wat de strijdpunten zijn. De media, journalisten noemen zich graag de vierde macht, waar ook iets van aan is, maar dat brengt ook verantwoordelijkheden met zich mee. Dan kan men er niet mee volstaan één klok te laten, horen, zoals inzake het onderwijs het geval is  geweest. Inzake de klimaatverandering dreigde dat ook menigmaal het geval te zijn, maar naarmate men met degelijke kritiek kwam, diende men wel nieuwe data in het geding te brengen. Dat de mensheid de klimaathuishouding op aarde, de biosfeer maar ook de hogere luchtlagen van de atmosfeer heeft gewijzigd, met allerlei bijkomende nieuwe ontwikkelingen, zoals het dooien van het permafrost kan men nog moeilijk op een ernstige manier in twijfel brengen. Nam het aantal mensen op goed 50 jaar toe van 3,5 miljard naar 8 miljard dan is dat niet enkel een rekenkundige toename, de intensieve groei van voedingsgewassen en vlees, ten koste van tropisch en ander woud, het leegvissen van de oceanen, waar kabeljauw, tonijn en andere soorten het slachtoffer zijn, maar ook het landgebruik en uiteindelijk de uitbouw van het industriële productiesysteem om al die miljarden mensen te voeden, heeft ook gevolgen, net als de ontginning van fossiele brandstof, van steenkool tot aardgas en de transportorganisatie moet dan nog in rekening gebracht worden.

 

België, Vlaanderen kunnen op dat gigadomein niet veel uitrichten, maar moeten wel zorgen dat onze leefomgeving leefbaar blijft en tegelijk zijn er weinig politici die bijvoorbeeld in dat kader het behoud van de kerncentrales willen hardmaken. Nu er twee gered zijn, moet men zich afvragen of men in het licht van de toenemende behoefte aan betaalbare elektriciteit of er niet meer gedaan kan worden, om de CO²-uitstoot zoveel mogelijk te reduceren. Neen, zeggen de groenen, met zonnepanelen en windmolens komen we er wel. Maar is dat ook zo? En wat het bestaande elektriciteitsnetwerk en de beperkingen die er zich nu voordoen. In Nederland hebben bedrijven wel eens last een nieuwe entiteit op het net aan te schakelen, zeker als ze ook stroom willen leveren. Dan is een project als Ventilus toch geen overbodige luxe. Bovendien blijft het bizar dat men wel eens meldt dat er een zonnepanelenweide wordt aangelegd om datacentra te voeden, wat erop wijst dat we nog niet goed kunnen bepalen hoeveel elektriciteit er rond 2035 nodig zal zijn.

 

Men moet in een democratische rechtsstaat met een representatieve volksvertegenwoordiging aanvaarden dat mensen al eens met inzichten komen waarvan men zelf het eerste begin nog niet snapt, maar het is ook aan de media ervoor te zorgen dat ingewijden hun inzichten niet voor zich houden bij de besluitvorming. Want dat is wat gebleken is uit de politieke tribulaties na het publiceren van de Pentagon Papers, nadat Daniel Ellsberg die had bezorgd aan  de New York Times. Het probleem is vaak genoeg dat de regering en de hofhouding erom heen de idee zijn toegedaan dat de mensen op straat er niets van afweten, maar zij net wel en dat willen ze zo houden. Goed, er zijn arcana imperii, staatsgeheimen, die inderdaad best niet aan het licht komen, maar evengoed zijn er zaken die net wel publiek gemaakt moeten worden. Is de aanwezigheid van kernwapens op ons grondgebied een militair geheim? Wellicht wel omdat niemand er baat bij heeft dat ze open en bloot hier zouden zijn, maar ook niet als de NAVO die wapens zou weghalen. Ik was niet tegen de plaatsing van de nieuwe nucleaire inzet van de NAVO, wat mij wel een paar vrienden heeft gekost, maar het NAVO-dubbelbesluit behelsde ook onderhandelingen en dat vond de vredesbeweging een lachertje. Na verloop van tijd kon men er niet meer over gedachten wisselen, want wie voor dat besluit was, was voor oorlog. Begrijpe wie kan? Het probleem was dat de informatie niet evenwichtig binnenkwam, dat de keuze van de regering om mee te gaan met het Dubbelbesluit als een farce werd afgedaan, waarbij vooral de positie van de VSA niet ernstig genomen werd. Wie dus aan de toog onder toogfilosofen het NAVO-Dubbelbesluit ook maar het minste voordeel van de twijfel toekennen wilde, werd afgedaan als naïeve boerenkloot. De betogingen tegen de plaatsing van Kruisraketten waren een succes, maar bleken na 1985,1986 zonder voorwerp, want de SU stuikte in elkaar en de geschiedenis nam een totaal andere wending.

 

Intussen kende Europa een nieuwe fase en ging vervellen van EEG naar EU wat in het Verdrag van Maastricht in 1992 werd besloten in het EU-Verdrag, waarover vanzelfsprekend hard onderhandeld werd, maar de burgers leken het opzet ervan niet te begrijpen, omdat politici noch media er voldoende de inzet en het belang voor de burgers werd uitgelegd. In de Franse media was Maastricht een veel belangrijker issue dan in de Vlaamse, waarbij vooral de tribulaties tussen de staatshoofden en regeringsleiders als een schouwspel werd gepresenteerd, niet als een voor de burger belangrijke overgang, ook al omdat er soevereiniteit zou worden overgedragen. Toen vond ik de “covering” van de EG-top in Maastricht beschamend minimaal. Veel bleef, zoals Ellsberg had opgemerkt, binnen de hofhoudingen van de respectieve regeringen hangen, want men vreesde afwijzing als alle details werden geopenbaard. Intussen vergat men wel dat in Vlaanderen (ook bij de VU) een stevige aanhang voor een “ever closer and closer European Union” leefde en het Europese proces van samenwerking wel ondersteunde, om allerlei redenen, ook ideële.

 

Politieke discussies naspeuren, om te weten waar ze beginnen en hoe ze verlopen, dat zou men het werk van politieke wetenschappers kunnen noemen, maar in de brede media krijgen we daar zelden een echo van te horen. Het geeft de Sombermansen onder ons alle reden om triomfantelijk hun gelijk te verkondigen en dat is nergens voor nodig. Net daarom is het voor (jonge) burgers nodig om te begrijpen dat discussies niet alleen met nobele doeleinden gevoerd worden. Het onderwijsdebat gaat al tijden over gelijke kansen, maar dat zoiets als “volksverheffing” ook een redelijk doel is, lijkt men al te zijn vergeten, laat staan dat het nog over emancipatie zou gaan, het onderwijs dus als lift voor sociale opgang, want ja, dan komt er toch weer ongelijkheid uit voort. Het gevolg is dat de kwaliteit van het onderwijs onverwacht zoveel achteruit gekacheld bleek, terwijl men in de kwaliteitskrant De Standaard alsmaar over “verouderde onderwijsvormen” had gesproken en de leraren v/m zelfs verweten had hardhorig en koppig de zegeningen van het moderne, vernieuwende onderwijs af te wijzen. Maar een debat over wat goed onderwijs dan behelzen moet? Geen grammatica of syntaxis meer, geen dictee noch steloefeningen meer. Meer nog, de leraar v/m hoeft zich niets in te beelden, want gezag is out. Terwijl kinderen en jongeren wel gegrepen kunnen worden door meeslepende leraren bij het bord. Het is niet altijd de overheid, want het onderwijs valt onder de grondwettelijke vrijheden en dus zijn de inrichtende machten die vroeger elkaar beconcurreerden met discipline en goede resultaten aan de universiteit, terwijl het nu om welbevinden gaat en vermijden van trauma’s.  Is daar ooit een groot publiek debat over gevoerd? Wel veel gegrom in de leraarskamers en ook wel thuis waar de kinderen klagen over te weinig uitdagend onderwijs. Oh  ja, en Wiskunde? In televisieshows veegde men er ijverig de vloer mee aan.

 

Tot slot. Burgers klagen over politici en hoe ze niet altijd voluit stellen waar het op staat, of, voortdurend mensen angst zouden aanjagen. Veel van wat de overheid doet, werd ambtelijk geregeld en daar hoeven politici, tenzij het mis gaat, zich niet druk meer over te maken. Toch zien we politici wel eens zoeken naar een onderwerp, terwijl duidelijk is dat men kan opvallen door gestaag dossiers goed te bestuderen en als er nood toe is, de zaak op tafel te leggen. Het gaat dan inderdaad om bewust mistasten van de overheid, zoals in de Toeslagenaffaire, maar ook inzake de problemen met de kinderopvang bij ons. Men moet zo een dossier goed in de vingers hebben, om oorzaken van beleidsfouten goed te zien en aan te geven waarom het zo fout is. Te vaak komen politici en ook wel commentatoren aandraven met kwesties, die nergens toe leiden of probeert men tegen beter weten belangen te verdedigen, zoals in het geval van de stikstofcrisis, waarbij men veel energieverlies oogst en tijd verliest om goede antwoorden te bieden.

 

Bart Haers