De moed van een meisje van 16

Kleinbeeld

De pen te voeren als wapen

Malala Yousafzai als slachtoffer en als strijdster

Malala Yousafzai

Laten we eerlijk zijn, het was gemakkelijker geweest als ze alleen maar slachtoffer was geweest, want nu ze verder gaat met haar strijd, daarvoor ballingschap en  ontheemding accepteert en verder er het zwijgen niet toe doet, maakt haar ook voor ons, Europeanen moeilijker te interpreteren. En op de interpretatie, zo zegt men, komt het aan.

Maar eerst komt er toch de observatie, komen de gedachten over wat er gaande is, voor we er iets mee kunnen aanvangen, als dat al nodig mocht zijn. Natuurlijk, zo een meisje van zestien, wat lag ze daar stil… op haar ziekbed. Een kogel in het hoofd krijgen is altijd wel een aanslag, maar voor een jong meisje dat begrepen heeft dat ze er niet komen zal, als ze niet naar school gaat, is het een persoonlijke aanslag en net nog dat iets meer, een aanslag op haar identiteit, haar leven. Men zal deze nuance misschien wel wat overdreven vinden, maar ik denk toch dat men een onderscheid kan maken tussen de aanslag op het fysieke zijn en datgene wat het allemaal verder kan inhouden, de aanslag op haar zijn als vrouw – in de knop -, als iemand die nog alles te leren heeft en beseft dat men haar dat niet gunt.

Wat een verschil met onze wereld, toch? Een wereld waarin onderwijs zo evident is dat men inspanningen niet meer naar waarde weet te schatten en iedereen vanzelfsprekend een  diploma moet halen. Groter kan het verschil niet zijn, maar ook, men kan er niet omheen de visie van dit meisje te begrijpen als een werkelijke aanzet iets te veranderen in haar wereld. Het gaat voor haar om iets, want haar verbanning is een deel van haar bestaan, terwijl dat voor velen onder ons zonder meer onbevattelijk moet heten. Wat wij als normaal beschouwen, dat mensen kansen krijgen zich te ontplooien, dat het haast nog een (heilige) plicht is, ontgaat ons, omdat we menen dat vooral kinderen dit als vanzelf zo begrijpen. Maar die kinderen krijgen met evenveel gemak en vangen met nog groter gemak op dat de school saai en vervelend moet heten.

Het verschil kan niet groter zijn en we moeten ons, voor wie het aangaat, toch wel bezinnen over wat we vertellen. Pakistani staan bekend als vrij goed in wiskunde, maar als de kennis niet verworven kan worden, niet verstrekt kan worden, dan ontlopen velen een hoop kansen. Dat meisjes geacht worden niet naar school te gaan, kan voor ons culturele eigenheid zijn, maar ten aanzien van de individuele personen zouden we in dat geval een groot onrecht toch niet accepteren. De eigenheid beschouwen als iets dat onveranderlijk is, komt mij zeer moeilijk te staven voor, omdat culturen, eens in de maalstroom van de moderniteit opgenomen nooit zichzelf zomaar in stand kunnen houden. Als dus binnen een cultuur mensen hardnekkig de oude cultuur willen behouden en zover gaan geweld te gebruiken tegen eigen mensen om hen onder de knoet te kunnen houden, dan zal men wel begrijpen dat dit goed fout zit, de vraag is hoe men dat geweld kan tegenhouden.

Nu zegt men dat de Islam vanzelfsprekend vrouwonvriendelijk is en vrouwen vanzelfsprekend discrimineert, terwijl men ook weet dat er in de Arabische en Perzische cultuur ook wel andere tradities bestonden die vrouwen de kansen gaven een eigen leven te leiden. In de drie grote wereldgodsdiensten zijn er teksten die de ondergeschiktheid van vrouwen zeer duidelijk poneren, daar kan geen twijfel over bestaan, maar er waren ook teksten die precies de vrouwen hadden kunnen aansporen hun lot in eigen handen te nemen. Alleen, de ene soort teksten, zoals Leviticus en Numeri hebben kracht van wet in het Jodendom en deels ook bij de christenen, terwijl Prediker en andere wijsheidsboeken net niet apocrief zouden zijn. De betekenis van de Bijbelse teksten heeft bovendien in de loop van de christelijke tijd heel wat interpretaties gekregen en sommige waren vrouwonvriendelijk, andere gaven blijk van vrouwenhaat maar sommige interpretaties bleken vooral afgewogen, strevend naar de juiste maat.

Als dus dit meisje ons komt zeggen dat ze haar angst, hopeloosheid, zwakte heeft zien sterven en dat er in haar kracht, hoop, geloof en Moed heeft zien geboren worden, dan voel je gewoon dat dit meisje haar klassieken kent. Niet dat ze citeert, maar het zijn de woorden die bij het ontwaken van strijdbaarheid wellicht iedereen in de mond bestorven liggen. Maar het is geen gewapende strijdbaarheid, wel integendeel, het is de strijdbaarheid, denk ik, van de mens die een eigen leven wil en die het ondergane leed niet accepteert, maar zich ook niet in miserabilisme wil hullen.

Nu blijft de vraag waarom men vrouwen onderwijs zou ontzeggen? In de 18^de eeuw had je dames als Belle van Zuylen of Emilie de Chatelêt, die wel kansen kregen en konden studeren. Maar we kennen natuurlijk  ook Les femmes savantes (1672, een halve eeuw en meer vroeger dus) van Molière, waarin de spot gedreven met schijn van kennis. Nu, dat de charlatan van dienst een man is, mag niet verbazen.

Men zegde dat het meisje de hoofddoek droeg van de politica Benazir Bhutto, die vermoord werd in 2007. Bhutto die wel heel wat aankondigde om het lot van de vrouwen, te verbeteren, maar, schrijft men dan, ze deed er wel weinig aan. De vraag is of de grote wetgevende prestaties wel de beste methode zijn. Rechtspraak en praktische veranderingen moeten immers, zoals Lyndon B Johnson bewees bij het wegwerken van de segretatiepraktijken in de zuidelijke staten van de VS, ook afgedwongen worden zodat de mensen die ervan weerhouden werden, de Afro-Amerikanen hun burgerrechten konden uitoefenen. Men zal begrijpen dat het optreden van een jonge dame, tot in de VN toe van enorm belang is, maar tegelijk zal men de handelingen van lokale besturen en individuele potentaten bij wet dienen af te stoppen opdat die meisjes hun persoonlijke rechten wel kunnen  uitoefenen.

De omstandigheden verschillen, dat is duidelijk, maar de inzet blijkt er niet minder groot om. De vraag is of er in Pakistan voldoende moed is bij de heren van de schepping om de politiek van de strenge islamisten af te blokken. Maar met moed alleen komt men er niet, omdat het verhaal van ontvoogding, zoals Benazir Bhutto liet zien, met goede wil alleen niet op gang komt. Wat er dus nodig is, zou men denken, is het inzicht dat elke persoon de mogelijkheid moet hebben de eigen talenten te ontplooien. Zou dit ingaan tegen de Islam? Met religies, met overtuigingen die enigszins ontwikkeld zijn, gaat wel eens zo dat men verschillende richtingen uitkan. Het hele verhaal van de middeleeuwse en latere theologie en filosofie gaat juist om vragen als wat de plaats is van het individu, hoe men vrijheid dient te begrijpen en nog eens wat men met het persoonlijke oordeel aan kan vangen. In het christendom heeft men die grote stappen gemaakt, waarin het individu zich ontvoogde, maar de laatste eeuwen heeft de kerk op dat vlak nog weinig betekend – dat wil zeggen, toch horror van sommige lezers, dat ze afwijkende meningen niet meer kon tegenhouden en geleidelijk diende te volgen, want anders was de kerk al veel langer irrelevant geworden -, terwijl een humanistische filosofie zich ontwikkelde waarin net vrijheid en verantwoordelijkheid hun plaats kregen.

Met begrijpt, denk ik, dat er heel wat te zeggen valt voor de idee dat men altijd wel een nieuwe en goed uitgewerkte visie kan ontwikkelen, als men maar voldoende tot inzichten komt die het persoonlijke versterken. Het optreden van deze jonge dame in de Algemene Vergadering van de VN kan voor jongeren in Pakistan stimulerend werken. Maar er moet dus voldoende draagvlak komen. En bij ons? Misschien moeten we maar eens terug durven zeggen dat de school belangrijk is, ook als het saai lijkt. Juist als het lessenpakket voldoende soortelijk gewicht vertoont, kan men de school opnieuw als plaats zien waar men iets mee kan aanvangen.

Daarom denk ik dat die jonge dame niet enkel voor de meisjes in Pakistan van belang is, waarbij we hopen dat ze andere mensen met haar aanstekelijke moed kan aanspreken. Maar ook wij moeten opnieuw begrijpen dat het leerplichtonderwijs voor jongeren meer is dan plicht. Wat dan wel? Een beetje meer toch dan alleen een Koninklijke weg naar een diploma.

Bart Haers

PS Juist omdat deze vrouw het bijna niet had kunnen navertellen en ze toch doorgaat, moet men haar verhaal op de frontpagina brengen.