Referendum als demagogisch instrument

Dezer Dagen

Ochi, neen, werd het dus

Over waarheid spreken bij de nieuwe Grieken

& hun bondgenoten

Misschien is het een bizarre keuze, maar ik heb
toch de indruk dat de politiek van Tsipras wel
democratisch oogt, maar in wezen de instellingen
van de parlementaire democratie en de waarden,
de Europese vrijheden op de helling zetten. 

De dag kwam en de Grieken mochten, moesten gaan stemmen. Ondanks de opkomstplicht gaven slechts veertig procent van de stemgerechtigde Grieken hun stem daadwerkelijk. Wie ging stemmen en op welke gronden? Nu, mensen volgen terecht hun intieme overtuiging, waardoor we nooit zullen weten wat de afwegingen waren. Zestig procent legde wel de wet naast zich neer... of zou het zo zijn dat de opkomstplicht niet geldt. Hoe dan ook, een meerderheid stemde niet en ook daar kennen we de afwegingen niet.

Het betekent wel dat een meerderheid niet te kennen gaf wat er gebeuren moet en wellicht kan men dat begrijpen als een gevolg van de verwarring die ontstaan is de afgelopen week: wat was nu de inzet? En hoe moeten we die kaderen Laten we maar meteen stellen dat het IMF sinds 1944 geen onbesproken parcours heeft gelopen, maar dat anderzijds het aantal gevallen waarin het IMF het landen daadwerkelijk mogelijk heeft gemaakt diepgravende crises te overwinnen, moeilijk speurwerk vergt. Het IMF en de economen die er werken hebben wel eens de indruk gewekt dat ze de toekomst nagenoeg onfeilbaar kunnen voorspellen en dat heeft de instelling ook wel zuur opgebroken. Maar al werd in 1973 de vaste verhouding dollar-goud losgelaten, de goudstandaard, het systeem van zwevende wisselkoersen bleek nadien best houdbaar, al konden landen nu ook daadwerkelijk ervaren wat hun beleid voor gevolg had voor de munt. Niettemin, deze externe autoriteit, het IMF, kon voor regeringen die een grondige hervorming wilden doorvoeren van het staatsapparaat wel degelijk een flinke steun in de rug betekenen. Echter, als iedereen inzag dat zo een hervormingen nodig waren, dan konden regeringen nog obstinaat alles bij het oude laten. Het is op dit terrein dat vervolgens onder Reagan de Washington Consensus vorm kreeg, met vuistregels voor behoorlijk bestuur. Onder meer diende men af te zien van corruptie, corporatisme en cliëntelisme. Hoewel maar weinig landen effectief perfect scoren op wat men het ideale functioneren van een overheid en derhalve van een ideale democratie zou kunnen noemen, werd en wordt in veel landen nog altijd gepoogd de rekrutering voor het overheidsapparaat zo objectief mogelijk te laten  gebeuren, de omvang van het apparaat onder controle te houden en de ambtenaren de uitvoering van de wetgeving zo autonoom mogelijk toe te vertrouwen. De wetgeving is een kwestie van een politieke keuze, telkens weer, maar de uitvoering moeten politici niet ter hand nemen, noch via briefwisseling, in de boudoirs van de macht of via andere vormen van tussenkomst. België en Vlaanderen werden ooit geteisterd door politiek dienstbetoon, in parochiezaaltjes, volkshuizen of ten huize van politici.

De Griekse regering, Tsipras en de afgetreden minister van financiën hebben ruiterlijk erkend dat Griekenland decennia lang geen behoorlijk bestuur kende, maar zij willen mordicus en voor geen geld ter wereld de logica van goed bestuur doorgang laten vinden. De Grieken heten een trots volk, maar koppigheid aan de dag leggen mag niet altijd een blijk van wijsheid heten.

Laat nu net Alexis Tsipras graag spreken als een alwetende wijsgeer, die zijn volk uit de ellende zal halen, maar hij negeert niet enkel het feit dat hij daarvoor de burgers van de andere lidstaten laat opdraaien, maar vooral dat hij vooral in wezen de rechtsstaat en het particuliere bezit ter discussie stelt. Eigendomsrechten zullen hem als rechtgeaarde communist een doorn in het oog zijn, niemand kan toch vergeten zijn dat geen enkele staat, gebaseerd op de recepten van Marx en Lenin, van Mao, Pol Pot en Castro erin geslaagd is de eigen burgers een kans te geven bestendige welvaart op te bouwen.

In deze zin moeten we vaststellen dat de waarheid in de hele afgelopen periode de minste van de zorgen was voor de Griekse premier, maar ook niet voor zijn sympathisanten in Europa. We hebben het hier niet over heilige, onveranderlijke waarheid, gedreven in het marmer. Neen, het gaat om enerzijds kwesties betreffende de staat, de relatie tussen burgers en overheid en wat een regering, een overheid voor het welzijn van burgers kan betekenen. Die waarheden zijn eerder contingent en vergen vanwege overheden en vanwege burgers grote oplettendheid, al mag men van burgers een zekere nonchalance aanvaarden die overheden zich niet kunnen veroorloven.

De vraag in de Griekse kwestie is nu of en hoe men het welbevinden van burgers kan optimaliseren. Toen Polen twee decennia geleden goed en wel verlost was van de communisten, trokken velen naar het oude Europa en vonden hier emplooi en kansen, maar geleidelijk verbeterden de omstandigheden in Polen en na wat zoeken over de beste manier om het particuliere belang en het algemeen belang met elkaar te verzoenen, bleek Polen best in staat om een vrije, democratische rechtsstaat vorm te geven. Er waren nationalistische opflakkeringen, maar geleidelijk kon Polen, meer dan andere staten in de regio, de krachtlijnen van goed bestuur doen zegevieren en keerden vele Polen terug naar hun heimat om daar aan de weg te timmeren. Zullen we deze paramater ook voor Griekenland kunnen hanteren? Komt er ooit een moment dat de ondernemende jonge Grieken die nu overal in Europa een goede job wisten te versieren er heil in zien terug te keren naar hun land van herkomst, de heimat van de democratie? We willen het wel hopen, maar hebben er nu wel een hard hoofd in.

Als ik schrijf dat ook in deze, de afgelopen week de waarheid erg te lijden had onder het strategische en tactische discours van de Griekse leiders, dan moeten we erkennen dat sommige leidende figuren in Europa ook niet altijd de zin voor nuance en begrip voor de situatie aan de dag legden. En toch gingen Alexis Tsipras en Varoufakis het verst in hun omwringen van de waarheid. Ze hadden duidelijk hun doelen gesteld en wisten dat ze alles konden, mochten doen om hun doel te bereiken.

Toch is het dat wat me gisteren het zuurste klonk, zonder dat er enige kans was ook iets zoets te proeven, dat men, Karel De Gucht, Tsipras en anderen het nodig vonden te vergeten dat al gigantische bedragen in de Griekse put gegooid waren, tart alle verwachtingen. Dat in december vorig jaar de perspectieven op een redelijke groei, 3 %, in het verschiet lagen en dat de verkiezingen en de politiek van Tsipras de boel helemaal in de war brachten, vergeet men. Evenzeer, denk ik, vergeet men dat Tsipras een hoger doel dient, de democratische, liberale samenleving de nek omwringen. De strijd om de hervormingen, het lidmaatschap van de EU en de Eurozone, dat alles verbergt nauwelijks dat Tsipras, zoals Podemos en de aanhangers van Chavez in Venezuela de liberale democratie het liefst voor een nieuwe Leninistische samenleving willen inruilen. De armen zullen er niet meer kansen om krijgen, uitverkoren uitzonderingen niet te na gesproken.

Als Europeaan, als democraat en als klassiek liberaal, die gesteld is op een degelijke maar duurzame welvaartstaat ben ik niet geneigd dat pad te volgen. Als dus in de Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers de groenen en de kerels van de PVDA + de boel op stelten zetten, kan ik dat begrijpen - maar niet goedkeuren, maar als de SP-a, de vriendjes van de Sint-Michiel van de Fiscale fraudedraak John Crombez dit doen, dan breekt mijn klomp.

De waarheid is dan heel contingent maar niet minder overdonderend: dit is een strijd tussen maatschappijmodellen en daarbij kunnen wij, Europeanen geen buitenstaanders zijn. We zijn betrokken partij en als we eindeloos kunnen debatteren over politieke keuzes dan niet over het belang van de democratische rechtsstaat en parlementaire democratie. Dan moeten we dat model wel verdedigen. Ook ik heb problemen met het beleid van Cameron en van de heer Wilders, Marine Le Pen en Victor Orban heb ik niet zo een hoge pet op, maar het model, dames en heren, dienen we toch te verdedigen tegen zo een aanvallen.

Zouden de vrienden van Tsipras echt voor democratie staan en de vertegenwoordigers van de Instituties, de EU, de ECB en het IMF alleen maar boekhouders zijn? Zonder een goed huishoudboekje kan men snel in de verdoemenis terecht komen en is er van democratische keuzes voor grote infrastructuurwerken of degelijk, behoorlijk onderwijs geen ruimte, laat staan voor een duurzame sociale welvaartstaat: het geld moet ook verdiend worden.

Bart Haers