Il Gardellino in concert in 't Leieland

Kunstleven

Muziek in en napraten

 bij een kerkje aan de Leie

Zo gaat het er dus ook soms aan toe op een mooie
zondagmiddag in mei. La Flandre profonde? Best een
aangenaam kader. 

Soms kan het dagen dat een feestdag best goed gevierd wordt, omdat de omstandigheden van dien aard lijken, dat ze in de toekomst anders gevierd zullen worden. Nu ben ik al altijd een stille fan van de derde persoon van de Heilige Drievuldigheid geweest, omdat die naar mijn aanvoelen theologisch het moeilijkst te duiden viel en dus veel overlaat aan de gelovige/ooit gelovige. Ooit hield ik veel van de hymne "Kom schepper geest, daal tot ons neer", maar toen men op zeker ogenblik besloot een andere toonzetting te verkiezen, was de beleving weg. Intussen had ik het "Veni  Creator Spiritus" leren kennen en ontstond een nieuw klankbeeld.

Het denken over hoe mensen die hele discussie konden ontwikkelen, zowel dus de idee van de Drie-eenheid, als de tegenstanders die God en Christus niet als een persoon in twee gedaanten konden en willen zien, blijft fascineren. Het blijft opvallend dat men, omdat men het geloof in de Bijbel, het evangelie en de hele santenboetiek heeft verloren of terzijde geschoven, toch niet dat facet van onze cultuur ernstig wenst te nemen, wat in wezen een problematische positie moet heten, omdat het werk zelfs niet half gedaan is als men de vele ontwikkelingen op dat gebied niet het bestuderen waard acht.

Goed, het Verborgen Genootschap heeft zich van de kerk en van God afgekeerd en daar waren goede redenen voor en later heeft men met de constructie van het wetenschappelijk positivisme getracht een mens- en wereldbeeld te formeren dat wellicht de eigen ijdelheid kon strelen, maar antropologisch hele terreinen braak liet liggen. Kan God nu bestaan of niet? Het ene valt slechts met acrobatisch denkwerk te betogen en het andere vergt in feite nog meer denkwerk, want bewijzen dat iets niet bestaat dat men niet vatten kan, valt natuurlijk moeilijk. Beide pogingen evenwel komen voort uit een specifieke ontwikkeling het Westen, dat slechts geleidelijk vorm heeft gegeven aan onze samenleving, want het begon vaak in kleine gremia, zelfs bij enkelingen, zoals Copernicus, om vervolgens breed geaccepteerd te worden, als evident te gelden. Intussen ontstonden er ook nog eens discussies of werden ze opnieuw opgerakeld over kwesties als "het geloof dan wel de werken des geloofs", waarbij in verschillende vormen de idee dat het geloof alleen volstaan moet, vorm kreeg. Ook het mystieke leven kreeg soms een mooie uitgroei om dan weer te verdorren tot droog hout. Het verhaal van Geert Grote geeft dan weer een ander facet te zien. En sommige mensen gingen dan dwepen met de duistere nacht van de ziel, waardoor ze finaal ook verblind werden.

Het was dan ook fijn wat onvoorbereid op een mooie pinksterdag in Bachte-Maria-Leerne uit te komen, de wereld ook van schilders als Saverys en Gustave van de Woestijne, maar ook de dichter Basiel De Craene die in het park van het kasteel van Ooidonk in 1934 begon met Vlaamse Poëziedagen, die na 1938 in Merendree zouden plaats hebben, omdat De Craene in dat jaar daar pastoor werd. In 1955 hield het op te bestaan. De kerk van Sint-Pieters en Sint-Paulus, een dubbel patroon dat wel niet zo vaak voorkomt, was dus al vroeger een oord waar de muzen kwamen toeven. Ook Johan Daisne hechtte eraan daarbij aanwezig te zijn. Het belooft weinig voor deze tijd dat we dergelijk initiatieven niet echt meer ziet zitten, maar misschien is het niet juist blijk gevend van een groot enthousiasme, als men zich zo alsnog te kijk wil zetten... voor wie alleen het beste goed genoeg zou wezen, al weet ik lang niet altijd wat het beste is.

Daarom dus was ik verrast te zien dat de organisatie van dit gebeuren, Leieland Klassiek, zo kleinschalig is. Een jonge pianiste, Yanna Penson, heeft immers die concerten opgezet en zelf op 3 mei een uitgelezen publiek plezier gedaan. Zelf was ik er dus niet, maar wel op de mooie pinksterdag 24 mei kon het ons een onverwacht genoegen scheppen. Eigenaardig genoeg had ik over de middag nog eenzelfde muziekje weg gezapt, ook blokfluit, maar het ontbrak aan prosodie. Die namiddag heb ik er echt wel van kunnen genieten, want de muziek van Telemann, die ik met dank aan Tafelmuziek (ooit op radio 3, nu Klara) had leren te wantrouwen, al is zijn oeuvre zo mogelijk nog omvangrijker dan dat van Johann Sebastian Bach, klonk echt en opbeurend. Deze namiddag bewezen de blokfluitvirtuoze Ruth van Killegem, de hoboïst Marcel Ponseele, Guy Penson op clavecimbel en Bernard Woltèche op cello, samen Il Gardellino, dat deze muziek ook wel iets heeft.

Het blijft verbazing wekken hoe weinig avontuurlijk de brede media zijn, want zo een klein ensemble, waar Klara wel aandacht aan besteedt, kan ons wel bekoren. Corelli? Italiaanse meester met een frisse toon en Antonio Vivaldi, die zelfs het niveau van meester doet verbleken, het blijft mooi eens een compositie van die aard te horen. John Loeillet de Londres of Van Londen, om hem te onderscheiden van zijn neef Jean-Baptiste Loeillet van Gent, was zelf virtuoos op blokfluit en Hobo en speelde ook clavecimbel en zocht zijn heil rond 1705 in Londen. A propos, in die periode bleek ook Gent een paar muzikantenfamilies te hebben gekend, die nu vergeten zijn.

Het luisteren naar muziek die men niet echt gepland had maar gewoon op de weg komt, zomaar, kan best verfrissend zijn en een paar vooroordelen op losse schroeven zeggen. Marcel Ponseele toonde met Il Gardellino ook nog eens aan dat muziek wel speels kan zijn, want na het slotapplaus kregen we nog een Ierse dans te horen en als verrassing een bewerking van stukken uit de Peer Gynt van Edvard Grieg. Ik dacht zelfs even, in een flits aan Knut Hamsun en diens "Pan". Hoever kan muziek ons wegvoeren van de plaats waar we luisteren?

Na het concert dronken we voor het kerkje nog een glas wijn en praatten we nog wat na, wat altijd een goede afsluiting vormt en de kans geeft indrukken te wisselen. Een dame die ik al enige tijd niet ontmoet had, kwam op me af en vroeg me hoe ik er in godsnaam weet van had gekregen, dat er zoiets te gebeuren stond. Maar ze wist wel dat ik graag eens in zo een recitalpubliek opdaag. Dat de muziek niet a priori mijn uitgesproken voorkeur heeft, maakt de ontdekking van het vlotte en dynamische spel er alleen maar fijner om. Ze vond dat een mooie beschrijving van de situatie en vertelde niettemin dat grote concerten ook hun charme hebben en wie zal dat tegenspreken. Ze was het dan ook wel met me eens toen ik haar voorstelde te bedenken dat mocht   er alleen nog muziek  uitgevoerd worden door mensen die de beste waren in hun vak en die, naar men beweert, de perfectie vertegenwoordigen, er nog weinig te genieten zou vallen voor gewone stervelingen die niet even vlug naar Salzburg of Bath kunnen. Bovendien getuigt het van een zekere moed om als jonge muzikante zoiets op te zetten, maar waarom dit niet achten en la Argerich bovenmatig prijzen om haar kunstvakantie in Lugano?

Of de heer Ponseele een fout heeft laten horen, een vergissing in de maatvoering had laten horen, kan ik zelfs  niet vermoeden, want zo goed ken ik de werken niet. Ik ken ze gewoon niet. Barok kan best levendig klinken en vrolijk uit de hoek komen, als decor bij het goede leven. Componisten aan het begin van de achttiende eeuw stonden voor moeilijke keuzes, want er werd van hen verwacht dat ze precies de verwachtingen van de broodheren zouden invullen en tegelijk wilden die niet dat muziek beluisteren een moment van verveling zou worden. Sommige broodheren waren zelf de muziek genegen, andere vonden het hoogstens een vervelende conventie. Maar je moest maar een Antonio Vivaldi zijn om met beperkte middelen mooie muziek tot leven te wekken. De dame beaamde mijn onuitgesproken gedachte dat we van 's mans oeuvre niet zo heel veel horen, meestal vaak hetzelfde, toen ze vertelde dat ze wel eens in Venetië was geweest en er een koor van jongedames had gehoord die het werk van Vivaldo ten gehore had gebracht in het hotel waar ze verbleef.

Ik denk dat we pas echt fijnproevers worden als we de rijke paletten van de verschillende genres en bezettingen te horen krijgen, want ook daar willen we wel eens obsessioneel uit de hoek komen. Muziek in het dorp? Met enkele mensen vonden we, gezeten aan de oever van de Leie dat het altijd zo gemakkelijk en zo aangenaam voor commentatoren van allerlei slag blijkt om dat wat voorhanden is, zoals de architectuur en de ruimtelijke ordening of het gebrek eraan - volgens gezaghebbende bouwmeesters - af te serveren. Neen, men gelooft dat er weinig deugt in dit land, vooral de mensen niet, want die zijn toch zo bekrompen en op hun gemak gesteld, grenzeloos geborneerd enfin. Ik kan het wat mij betreft niet laten de gedachte van Thomas Mann in verband met Hanno Buddenbrook - vertaald door Pe Hawinkel, dacht ik, maar het kan ook een andere vertaler geweest zijn - te hernemen, want men vindt zo graag de bourgeoisie een factor van stagnatie en gebrek aan moed, maar vergeet daarbij, zoals ook deze namiddag ook weer is gebleken, dat mensen niet altijd wachten op goede instellingen, cultuurhuizen om hun eigen interesses te delen met anderen. Eer dus ook aan de lokale middenstand die de zaak wil steunen.

Ik zal dus de tijd verbeiden dat ik deze jonge dame, Yanna Penson hoor spelen, life, want daar waren het toch wel weer over eens: muziek beluisteren via goede installaties kan best, maar zo een concert ergens in "La Flandre profonde" laat zien hoe rijk het leven wel niet is. Terwijl we wisten dat in de Kuip van Gent die avond een goed georchestreerd pandemonium losbreken zou, waar 125.000 mensen zich verzamelden om de kampioen te vieren. Moet kunnen en zou er toch zelf niet heen gaan, wegens te hectisch en te veel risico in de massa verpletterd te worden, maar sommige mensen vinden dat het toppunt. Nu goed, goed voetballen als team kan voor de toeschouwer ook best boeiend zijn, maar een muziekstuk plegen is toch van een andere orde. Alleen is de oude Europese cultuur ingedikt tot enkele smaken, waar men verder niet veel meer aanvangt. Marcel Ponceele c.s. liet horen dat ook een barokensemble origineel kan blijken en vrolijk klinken kan.

Oh ja, die gedachte over de betekenis van Pinksteren, die kwam er niet zomaar, maar had juist te maken met persoonlijke ervaringen van de afgelopen maanden, maar dus ook met een muzikaal gebeuren als die waarop Il Gardellino ons vergastte op die mooie pinksterdag. Het gaat erom dat we inderdaad moeten proberen in ons denken een rationele benadering voorop te tellen, maar zoals muziek leert, kan men ook wel wat aan de verbeeldingskracht overlaten. Tegelijk laat muziek ook goed voelen wat het verschil nu wel zou wezen tussen emoties en sentiment, waarbij het tweede - misschien ten onrechte - als minder authentiek moet gelden dan de emoties die in ons door horen, zien en voelen bezoeken. Sentiment is dan wat we zelf zouden willen voelen in een bepaalde omstandigheid, iets dat we willen uitdrukken, zonder dat de emotie er is. Soms kan dat nodig blijken, om de verstandhouding met iemand niet nodeloos in de war te brengen. Maar als je luistert in zo een kerk en je laat de muziek binnen komen, waar het zich onnaspeurbaar mengt met andere gevoelens, dan kan dat soms heftig zijn, zo erg dat sommige mensen er eenvoudigweg voor passen. Maar voor emoties ga je niet zomaar op de vlucht, want dan halen ze je misschien wel in. Maar soms kan het te heftig zijn... Zondag merkte ik naderhand hoe ontvankelijk ik was voor deze muziek en voor de wijze waarop we terug naar het dagelijkse gestuurd werden. In die zin is de beleving authentiek, maar alle bedenkingen en de stille vreugde die er naderhand kwam, lag toch aan dat mengsel en daar ben ik zeker ook de musici op het podium dankbaar voor.  

Bart Haers