Wanneer Elite het volk vergeet, de weg naar Marrakesh

Dezer Dagen

Het migratievraagstuk

Marrakesh-verklaring in de vuurlijn

Ayaan Hirsi Ali was Nederlandse, Kamerlid en werd
toen door Rita Verdonck het laten uitgegooid, omdat
ze gelogen had  over haar naam en andere zaken, die
asielzoekers beproeven om een veilige haven te vinden.
Zij was ook een toonbeeld van integratie, maar
zorgde voor overlast, volgens sommigen. WIe haar had
kunnen redden, deed niets. Nu is ze Amerikaans
en is ze getrouwd met Niall Ferguson, een eerder
rechtse historicus en intellectueel. 

Wie de discussie over de Marrakesh-verklaring volgde en de laatste weken de politieke stennis ziet, begrijpt dat hier meer aan de orde is dan alleen de politieke vraag wie het geding zal winnen. Het gaat over de vraag of de VN rechtmatig actie ondernemen om een globaal probleem op te lossen door naties samen te brengen en een tekst redigeren die regelmatig wordt bezorgd aan de ondertekenende naties. Vrijblijvend is het niet, maar niemand zou zich ergens toe verbinden. Maar verandert dat iets aan de grote bewegingen die bezig zijn? De migratie is een feit, toch?

Wie even nadenkt en zich herinnert hoe in de jaren na 1585 Brabanders en Vlamingen naar het Noorden mochten vertrekken, als ze geen katholiek wilden zijn of meer heil zagen in een domicilie in het Noorden, een evolutie die langer doorging, ziet hoe die migratie het Noorden heel wat baten bracht en af en toe een snoeshaan, zoals Bredero die beschreef. De republiek kreeg in de loop van de Zeventien eeuw ook nog eens heel wat Duitsers, Denen en Zweden over de vloer, wat het land stevig veranderde, maar de welvaart, de scheepvaart was niet mogelijk zonder die instroom van werkwillige mensen. Het feit dat het een veilige haven was voor Hugenoten, Franse protestanten die een eigen Waalse kerk hadden en dat ook vanuit Portugal, na de personele unie met Spanje onder Philips II Sefardische Joodse mensen kwamen, die in Amsterdam algauw hun eigen gemeenschap vormden en na enig zoeken ook een volwaardige organisatie vormde, laat zien hoe steden en landen onder invloed van spontane immigratie wel kunnen varen, maar het waren andere tijden, niet? Spinoza werd na zijn vervloeking uit de joodse gemeente gezet en dat betekende dat alle contacten vanwege leden van de gemeente opgeheven werden, maar dat verstoorde de verhoudingen tussen de vroedschap van Amsterdam en de Joodse gemeente niet. En Spinoza bracht enkele bijzondere werken voort, ook over de goede politieke structuren.

Immigratie betekent altijd weer aanpassing, maar veel gebeurt onder de waterlijn,  al kan het zijn dat bepaalde immigraties voor ongerief zorgen, zoals tijdens WO I, waar Belgen naar Nederland, naar het UK en Frankrijk gingen op de vlucht voor de oorlog of omdat het dorp in de vuurlijn lag en terugkeer niet kan. In Nederland kwamen er een miljoen aan, maar na een jaar bleek dat een 100.000 Belgen er bleven en de rest terugkeerde naar het vaderland, met alle gevolgen van dien, want de grote plundering van bedrijven, landbouwbedrijven moest nog beginnen. In Frankrijk had men nood aan nieuwe arbeidskrachten, ook geschoolde, want in de dorpen en steden waren en werden telkens weer mannen opgeroepen voor de strijd en sommige vluchtelingen bleven naderhand hangen, vonden het er goed. In het UK was het dan weer eerst met grote gastvrijheid maar vervolgens met lichte weerzin dat de Belgische vluchtelingen opgevangen werden. De Belgen waren dronkaards, heette het en aten ondenkbare dingen. Zou het? Een historische bron is niet per definitie betrouwbaar, met de nodige omzichtigheid kan men die wel laten spreken en betrouwbare informatie verstrekken. Of nog, in het debat blijkt men al eens met veralgemeningen uit te pakken, zonder die aan betrouwbare bronnen te toetsen.

Als men wil weten vanwaar de inwoners van een land komen, zou men dus uitgebreide DNA-testen kunnen laten uitvoeren, om te zien hoe homogeen een bevolking is, van een dorp of een groter gebied, want men gaat ervan uit dat mensen eeuwenlang op dezelfde plaats hebben gewoond, maar daar valt op af te dingen. De ontginning van nieuwe gronden, bracht altijd al een volksverhuizing met zich, omdat men nu eenmaal mensen nodig heeft, soms waren het armen uit de stad die ergens geplaatst werden, maar dat liep niet altijd goed, soms zocht men jonge, ambitieuze boeren, die een nieuw en groot hof kregen. Denk aan de wijze waarop men Brandenburg na 1648, na de Dertigjarige oorlog koste het vele jaren om de bevolking in Brandenburg, Berlijn en Frankfurt a/d Oder opnieuw op peil te krijgen. Europa was dan ook in grotere mate getroffen dan ooit voordien, zoals ook Oostende na 1604 had laten zien. Endogene groei gaat evenwel traag. Maar behalve taalverschillen kon men binnen Europa nog redelijk op reis gaan of zich ergens metterwoon vestigen, waarbij men wel aanvaard diende te worden in de nieuwe omgeving.

Dezer dagen zitten we met  een nieuwe constellatie waarbij een demografische explosie Afrika kenmerkt, niet zozeer omdat het aantal kinderen per vrouw toeneemt, wel en vooral omdat de overlevingskansen van nieuwgeborenen toe is genomen, omdat allerlei paramedische en medische parameters verbeterd zijn. De levensverwachting steeg ook en blijft stijgen, wat het geheel van de bevolking doet toenemen. Ik denk niet dat we de volle omvang van dat probleem goed begrepen hebben. Nu speelt ook mee dat contacten globaal veel optimaler verlopen, zodat mensen in Nigeria of Gambia sneller op de hoogte zijn van de mogelijkheden en van de onoplosbare problemen ook wel iets opgepikt hebben. Die bevolkingsgroei willen stilleggen zonder machtsmiddelen is onwerkbaar, hoe dan ook onethisch ook, zonder steun van allerlei met gezag beklede figuren. Zelfs als vrouwen zouden beslissen dat twee kinderen genoeg is, zou dat, gegeven de jonge bevolking nog altijd mee de bevolkingsgroei versterken, al zou het de kwaliteit van leven ten goede kunnen komen.

Niemand zou dus verbaasd mogen zijn dat er de afgelopen jaren steeds meer mensen op reis zijn gegaan en hoopten in Europa terecht te komen, sommige met de gedachte in het UK een toegang te vinden, terwijl het daar ook eerder gaarkeuken wordt dan vetkeuken, al zijn er dan familieleden of vrienden, waarbij men elkaar steunt.  Maar het gaat niet enkel om de migranten, die hun goede redenen hebben, er is ook het land van aankomst en men heeft zeer lang gemeend te volstaan met aandringen op de welwillendheid van de mensen, ook al zagen die hun wijk, stad veranderen. Sinds Zwarte Zondag (24 november 1991) heeft men mensen die bedenkingen hadden altijd met minachting bejegend, terwijl autochtonen toch ook rechten hebben, onvervreemdbare rechten, opgenomen in de grondwet en in de Universele Verklaring van de rechten van de mens. Dat rechten met elkaar kunnen conflicteren, ligt voor de hand, maar men zal toch niet aannemen dat burgers alles aannemen wat men hen vraagt onder ogen te zien.

Dat conflict kwam bij momenten met het nodige gedoe aan de orde, maar werd en wordt steeds weer moraliserend afgedaan, niet politiek besproken, omdat men vreest dat men (oude) demonen zal loslaten, terwijl de basis voor het antisemitisme ligt in een eeuwenlange aanwezigheid en animositeit, terwijl de omgang met moslims gebaseerd was op de herinnering aan de vele oorlogen, de Reconquista, de zeeoorlogen in de Middellandse zee, Lepanto  in 1571 maar ook het Beleg van Wenen in 1529, toen Frans I met Suleyman I een verbond had gesloten tegen Karel V, die Frankrijk dreigde te omsingelen. Ook in 1683 hebben de Ottomanen een poging ondernomen om Wenen en het Habsburgse Rijk te veroveren, wat op het nippertje mislukte, dankzij de hulp van Poolse koning en zijn leger, maar ook de Duitse rijksgroten stuurden soldaten. Dat de relaties met het Ottomaanse Rijk niet altijd zo oorlogszuchtig waren en dat er een wisselwerking bestond, blijft voor het overige vaak onbesproken. Maar het is alles geen reden dat mensen die hierheen gekomen zijn uit de Rif of Anatolië voor de voeten te gooien. Anderzijds, hoe we gaan samenleven in de omstandigheid dat die mensen na drie generaties niet zullen terugkeren. Integratie betrachten en tegelijk accepteren dat dit een langjarig proces is. Niet over integratie spreken of het niet afdwingbaar maken, zet dan weer de verhoudingen met de autochtone burgers op scherp.  

Toen een Somalische, die met de praktijk van de Islam heel wat te stellen had, een film maakte met de titel “Submission” waarin ze haar scherpe kritiek op de vrouwvijandigheid van de Islam door Theo van Gogh in beeld had laten brengen, was Nederland even te klein, terwijl het een moslima was uit Somalië die de kritiek uitsprak, maar toch was de Islamkritiek onaanvaardbaar. Achteraf is Van Gogh vermoord en kwam het kabaal dubbel en dik terug. Geen thee meer drinken. We spreken 2004. Pim Fortuyn had al geprobeerd de verhoudingen te normaliseren, maar hem werd populisme verweten. Over Geert Wilders moeten we het niet meer hebben, noch over Thierry Baudet, want men kan ze bijna dagelijks aan het werk horen. Ayaan Hirsi Ali is onder druk gezet geworden omdat ze zou gelogen hebben over haar reis naar Nederland en haar afkomst en diende de Kamer en Nederland te verlaten, iemand die buiten kijf de Nederlandse waarden en normen incarneerde.

De politisering van de samenlevingsproblemen blijft, zoals ik hoger schreef, beperkt tot moraliseren, maar intussen zijn er mensen als Paul Scheffer die zijn gaan onderzoeken hoe het zit met het land van Herkomst en het land van Aankomst, maar de discussie kwam ook hier niet verder dan beleefde interesse, omdat een deel van de opiniemakers vooral de plaats van de immigranten centraal stellen, zonder oog te hebben voor de medeburgers, want die moeten maar volgen of slikken. Daar zit een wrijfpunt dat men niet zien wil, zeker niet als men vanuit rechtvaardigheidstheorieën vertrekt en meent dat de migrant per definitie een nobele mens is. Dat gaat evengoed aan de werkelijkheid voorbij dan uitspraken als zouden ze gevaarlijk zijn, dieven en verkrachters, terwijl daar geen grond voor is. Jawel, in onze Belgische gevangenissen zitten naar verhouding veel mensen met een migratieachtergrond en dat roept vragen op, die dan niet enkel gaan over hun bereidheid of geneigd zijn tot crimineel gedrag, maar ook over de mate van socialisatie die ze konden ontwikkelen en dus onder meer over het onderwijs.

Ziet men die bajesklanten als een groep en pars pro toto voor de hele groep van mensen met een migratieachtergrond, dan ziet men de succesverhalen vooral als individuele successen die de uitzondering op de regel vormen en dus de regel bevestigen. Hoe men via onderwijs en jeugdbewegingen jongeren kan meenemen in de Europese, Vlaamse cultuur zal wel niet met enkele maatregelen te regelen vallen, wel zou men kunnen onderzoeken waarom in grote steden jongeren geen aansluiting vinden, zoals het feit dat thuis naar televisie uit het thuisland wordt gekeken. Nu wil ik niet op dit punt de idee van de leidcultuur inroepen, want hier spelen andere mechanismen, namelijk dat ouders lang niet altijd vatten dat het beter kan zijn naar de lokale televisie te kijken, al kan men het andere niet verbieden.

Het blijft de vraag hoe men mensen kan overtuigen aan onze samenleving deel te nemen als men ervan uitgaat dat onze cultuur niets bijzonders te bieden heeft. De discussies over mensenrechten lopen er vaak op uit dat voor de ene partij die universeel zijn en universele geldingskracht terwijl anderen net met het argument dat in de Caïro-Verklaring van de mensenrechten in de Islam (1990) aantonen dat “zij” die universele betekenis ontkennen en de Sharia hoger stellen want een goddelijke wet. De neutraliteit van de staat, garantie voor de vrijheid van alle ingezetenen wordt dan een arena waar de groepen die strijden tegen de Islamisering voluit ingaan tegen de voorstanders van globalisering van de samenleving en cultuur, die dan hun eigen doorgaans atheïstische waarden op de helling zetten om bijvoorbeeld de hoofddoek zonder meer te accepteren. Dat mensen hier het daar lastig mee hebben, kan best zijn, maar heeft geen betekenis. Hoe lang kan men de gevoelens van mensen, zeker als ze niet het geluk hebben gehad hogere studies te volgen, negeren? Worden zij dan niet in hun identiteit tekort gedaan?

Net omdat men het als een strijd voorstelt tussen dommeriken die menen dat men de grenzen moet afsluiten en mensen die menen dat de globalisering alles brengt wat weldadig mag heten, krijgt men een debat waarin de uitgangspunten van de ander voortdurend verdacht gemaakt worden en doet men alsof de conflicterende belangen het noemen niet waard zijn. Gesloten grenzen? Wellicht kan het op korte termijn enig nut hebben, maar met een verouderende bevolking, kan het aantrekken van mensen met de juiste diploma’s of de bereidheid een opleiding te volgen ook enig nut hebben. Het punt is natuurlijk dat men mensen met een migratieachtergrond in het onderwijs maar beter kan opleiden en als ze er zin in hebben, ook in de richting verzorging kan leiden, want dat zijn toch nobele beroepen, maar doorgaans weinig eer gegund.

Wie het dus over de migratie wil hebben, kan niet langer heen om de beleving van de eigen medeburgers, maar moet ook onder ogen zien dat de bevolkingsgroei in Afrika niet snel zal dalen en de migratiedruk zal dus ook niet afnemen. Moet men mensen vreedzaam tegemoet treden, dan mag men ook verwachten wellevend tegemoet te worden getreden. Goed, gebruiken kunnen verschillen, de intenties zij doorgaans wel duidelijk – effectief, doorgaans ziet men ook mensen met een migratieachtergrond zich wellevend gedragen, behalve jongelui, die zich stierlijk vervelen en de metro in Brussel onveilig maken – en welwillend. Maar anderen voelen zich toch ongemakkelijk en dat mag men niet ontkennen.

De elite kan nog altijd zeggen dat de mensen die zich in gele hesjes hullen de zaken niet begrijpen, maar ze kennen hun rekening wel en hun kwetsbaarheid voor onverwachte kosten. Maar zij zijn het ook die merken dat anderen meer aandacht, meer steun krijgen, want het zijn kwetsbare mensen. Als elites zich afkeren van hun medemensen, dan verliest het bestel  aan legitimiteit en wordt de bereidheid tot geweld niet ingetoomd. Natuurlijk kan men veronderstellen dat mensen terugschrikken voor de strafrechtelijke gevolgen van geweldplegingen, terwijl die in een revolutionair elan niet meer zal werken.

Wenselijk ware het dat de elite of zij die zich in die status goed voelen, opnieuw begrip op wil brengen voor wat hun medeburgers ervaren en waar zij vaak geen weet van hebben, want wie ontmoet nu arme mensen, als men aan de universiteit werkt? Bedelaars ja, maar niet die mensen die zich wel eens voelen balanceren op het randje, die weten dat er niets mis mag gaan? Natuurlijk bestrijdt men armoede, wil men structureel beleid tegen armoede, maar daarom kent men die mensen nog niet. En ja, men kan door een stapeling van maatregelen, die men intrinsiek juist vindt, mensen op kosten jagen, zonder dat men er zelf iets van voelt. De strijd tegen de opwarming van de aarde vergt inspanningen, maar als dat voor enkele honderd duizenden ingrijpende gevolgen heeft, wordt dat dan door studiediensten opgepikt, onderzocht? De energierekeningen stijgen, maar klopt het wel dat dit het werk is van de asociale rechtse regering(en)?

De migratie zal veel aandacht blijven opeisen en de aanpak, rond het afschermen van de grenzen – zelden spreekt men in deze over de en- of exclaves Ceuta en Melilla, Spaanse territoria op de kust van Marokko aan de Middellandse Zee, waar Spanje heel wat inspanningen moet leveren om pogingen tot binnenkomen van illegale migranten uit Afrika tegen te houden – en tegelijk nagaan wat men doet met die migranten die Europa bereiken, zelden via België of Nederland overigens. De Conventie van Genève 1951 over het statuut van de Vluchtelingen kwam tot stand na de ervaringen, onder meer van de Belgische overheid in 1938 en 1939 over de opvang van mensen, doorgaans joodse mensen die uit Duitsland wegvluchtten om aan vervolging door de Nazi’s te ontkomen. Het schip de Saint-Louis kwam na een tocht over de Atlantische Oceaan tot onder de Amerikaanse kust vanuit Hamburg aan in Antwerpen, omdat niemand de vluchtelingen wilde opvangen. Die ervaring mag niet doen vergeten dat ook België in 1938 zelf al Joden had terug gestuurd naar Duitsland. De rassenpolitiek, uitgevaardigd in Neurenberg in 1936 was toen overigens al bekend maar er bestond geen statuut van de politieke vluchteling. Het probleem was, vermoed ik, dat er behalve een onbetwistbaar antisemitisme ook nog wel meespeelde dat men geen redenen wilde geven aan de nazi’s om het kleine België aan te vallen, terwijl de nazi’s de joodse mensen vooral weg wilden, na betaling van een serieuze som uit het eigen bezit – 10 mark mocht men bijhebben. Dat België na WO II wel steun kreeg, had te maken met de Koude oorlog en de vaststelling dat het Stalinisme bevochten diende te worden. Het recht op asiel organiseren was een goede zaak, maar leek ook geopolitiek en strategisch handig. Al in 1953 kwamen arbeiders in de DDR in opstand en later zou Hongarije volgen, waarna nogal wat Hongaren hun land verlieten, nog later Polen en Tsjecho-Slowakije. Echter, die conventie was niet berekend op de migratie van miljoenen en op het feit dat regimes in Afrika niet per se beantwoorden aan de maatstaven van de liberale parlementaire democratische structuren inclusief de rechtsstaat. Men kan de Conventie niet blijven hanteren en tegelijk doen alsof we geen verantwoordelijkheid hebben in het lot van de volksverhuizers uit Afrika en Azië, maar dat kan ook betekenen dat we mee voor omstandigheden zorgen die hen toelaten een meer voorspoedige toekomst voor zich te zien. Maar goed, het opbouwen van een staat kost tijd en ook wel geld, dat er vaak niet is. Het gaat om eerlijke belastingen en wegwerken van corruptie, uitbouwen van infrastructuur, onderwijs en gezondheidszorg – maar dan botst men op de vraag of en hoe men vrouwen toegang zal geven tot anticonceptie. Overal in de wereld zijn er instanties die om religieuze redenen geen subsidie willen geven aan vruchtbaarheidsprogramma’s, aan programma’s die geboortebeperking mogelijk maken.

Kortom, wie zich mengen wil in de discussie over migratie zal niet enkel alle ruimte moeten geven aan de migranten, maar ook aandacht hebben voor het eigen land en de medeburgers. Men moet ook niet zo gauw met invectieven als xenofobie, laat staan racisme rondstrooien. Men kan proberen de routes te beveiligen, maar we hebben gezien dat op het ogenblik dat Libië niets meer deed, begonnen de bootvluchtelingenstroom op  gang te komen en dat veroorzaakte dan weer andere ellende, zoals mensen die op zee stierven. De paus riep vergogna!, schande, maar wat te doen? Iedereen lijkt wel voortdurend Schande te roepen, over de migratie en over de tegenstanders van de migratie. Ik wil niet beweren het antwoord te kennen, maar dat we ons niet eenzijdig menslievend kunnen opstellen, lijkt me wel duidelijk. Dat de overheid populisme in de hand werkt door inderdaad de groeiende onvrede rond migratie niet te willen zien en moraliserend af te wijzen, blijft problematisch.  Men denkt niet ongestraft met simpele antwoorden te kunnen volstaan, want de reactie komt er hoe dan ook: onvrede wordt afwijzing, ook van de elites

Bart Haers