Muziek & Woord

Muziekleven

Kreisleriana

Literatuur en muziek

De zang van de piano

Het lied klonk op de lege Bühne

Alleen een piano

En het meisje

- natuurlijk -

In d’r rode japon

Het klaterde,

Rommelde en grommelde

Zong en aarzelde

Schnell, Lebhaft, en dan

De stilte

Zij liet ons achter,

Bewonderend de muziek van Schumann

En haar spel

Gevat, doordacht en nog iet

Dat ons dromen liet

We weten het wel, de tijd van de odes, aubades en al dat romantische gedoe is voorbij. We luisteren naar muziek, na eerst een hele uitgekiende inleiding, want zo wil het de moderne muziekopleiding, terwijl de muziek voor zichzelf spreken kan, als het goed is.

Nu, wat maakt het dan goed, zo een uitvoering? De Karel Miryzaal in het Gentse conservatorium en een jonge muziekante die haar eindwerk zou presenteren. Eerst dus, als gezegd een goede introductie over werk en componist en dan kon het feest beginnen, althans voor het publiek. In wezen valt het te betreuren dat in het Nederlands zich geen woord genesteld heeft dat zoals audiance, Frans en Engels, een woord voor het luisterbereide publiek uitdrukt. Iedereen hoopte dat de jonge, bijna professionele pianiste het er goed zou af brengen. Wat we kregen, liet de idee vergeten dat dit een examen was.

Romantiek, het blijft een beladen woord, vaak niet zonder afschuw van de lippen gejaagd, zeker als het om een stijlperiode gaat, om de stijlperiode na de Verlichting en de Weimarer Klassik. Rudiger Safranski heeft die periode voor de literatuur en de filosofie doorgenomen en met teksten en voorbeelden duidelijk gemaakt dat deze bewogen periode, kunst- en geestelijke stroming hoe dan ook verbonden is met de voorgaande en op verschillende manieren in onze cultuur is blijven hangen. Eng, zo zegt men, is het als men een verhaal van E.T.A. Hoffmann ter hand neemt, want men is zo snel verloren als men er twee of drie passages uit begint te lezen. Een jonge dame las ons de introductie die Mlle Elisa had geprepareerd voor en bracht ons in de sfeer van de Biedermeierzeit; de tijd van de reactie, van de nutteloze stilstand na de Franse Revolutie en de Napoleontische oorlogen, de tijd van de Restauratie, de veiligheidsdiensten van Metternich en van burgerlijke zelfgenoegzaamheid… zijn er nog meer invectieven mogelijk om een historische periode af te doen en als onbelangrijk weg te zetten? Maar E.T.H. Hoffmann bleek - uiteraard - meer aan te dragen dan wat kattengespin.

In wezen is het de tijd waarin de Oude Goethe zijn Faust afwerkt, de Faust II, waarin hij met zowel een exposé over de geldeconomie, een verheerlijking van de kapitalistische ondernemer en toch weer de tederheid van Philemon en Baucis aan komt dragen. De tijd ook van Schubert en diens liederen, van inderdaad de jonge Schumann die zijn geliefde Klara Wieck, tegen de wil haars vaders veroveren wilde, een tijd dus voor en van mensen, die leven, overleven, kunst voortbrengen ook. Aan het eind zou dan de Revolutie komen, in Frankrijk, Duitsland, het Koninkrijk der Nederlanden en aan de andere kant België en het UK, waar men enkele maatregelen trof ter voorkoming. Maar de periode zelf was meer dan een overgangstijd.

En toch, wie zegt dat het om die ene partituur gaat en om de muziek die we te horen krijgen, zonder verder sores over wie, waar, wat, waarom en hoe, heeft ook een punt. Robert Schumann schreef deze eigenzinnige muziek, geïnspireerd door een literair werk, maar schreef geen programmamuziek. Het stuk zelf staat niet zo vaak geprogrammeerd, als we het wel hebben, maar klinkt in zijn complexiteit toch eenvoudig, enfin, ze neemt ons zonder moeite mee, als de uitvoerder het goed, uitstekend doet. We waren dan ook, het publiek dus, zo meegenomen in het stuk en aan het einde was er iets van “nu al…” al was het eerder een hoop dat er nog iets komen zou.

Muzikanten in opleiding moeten kunnen uitleggen waar het over gaat, wat de partituur te zeggen heeft. Bij concerten krijgt men gelukkig die uitleg in een boekje, op Klara hoor je op Zaterdag in Meesterwerk musici spreken over een of andere compositie en hoe die in elkaar zit. Toch gaat het dan vooral om de grote muziek, de symfonieën, opera’s en concerti, zelden over kamermuziek of werken voor een solo-instrument. Op La Deux zie je wekelijks een of andere presentator een muziekstuk uitleggen met orkest bij de hand, wat vaak goede televisie oplevert.

Werkelijk, niet het uitleggen lijkt ons overdadig, maar dat jonge musici zoveel tijd eraan besteden moet, kan wel eens vragen oproepen. Natuurlijk, Schumann was zelf actief als schrijver over muziek en heeft daarmee de muziekcultuur in Duitsland vele diensten bewezen. We nemen aan dat musici niet zomaar een partituur ter hand nemen, maar ook bezig zijn met studie ervan en erover. Nadenken ook hoe met de verworven technische vaardigheden de muziek het beste ten gehore gebracht kan worden, hoort er ook bij. De academisering, waar men over de kunst zelf reflecteert en onderzoekt hoe een kunstwerk kon ontstaan, lijkt ons een beetje dubbelop: musici deden dat toch al vanzelf?

Maar goed, Vrijdag, rond zeven uur klonk er applaus op in de Karel Miry-zaal en was iedereen verrast, verbluft en overtuigd dat dit mooi was. We dankten de jonge pianiste, die zelf vond dat ze het er goed af had gebracht - zonder geheel tevreden te lijken. Maar ze mocht het eindelijk wel wezen, blij om het spel dat zij had laten horen.

bArt

11 april 2011

NB Op vrijdag 8 april speelde mevrouw Elisa D’Haene in Gent Kreisleriana in het kader van haar eindwerk voor het conservatorium.