Nu recht is gesproken

Brief

Aan advocaten en pleitbezorgers

Brugge, 20 maart 2013,

Geachte  mevrouw,  meester van Eeckhaut,

U kreeg het er allicht van op uw heupen dat iemand u in de krant de les las over uw uitspraak. U bedoelde het goed, toch, toen u vond dat die jongen, Kim de Gelder te laf was om de hand aan zichzelf te slaan, zich te verhangen. Nqtuurlijk, als advocate weet u dat het ene woord het andere uitlokt en dat je er maar moet mee weten om te gaan.

Ik denk dat die kritiek terecht was. Zelfdoding, zelfmoord is geen zaak van lafheid, maar van uitzichtloosheid en daar had hij geen last van. Hij had een plan, een plan dat toch niet passend is in onze samenleving. We kennen ze wel, de Breiviks, van Temsches en anderen die plots ontdekken dat ze een opdracht hebben. Maar juist zij, meester van Eeckhaut zijn niet zinnens voor hun opdracht afgehandeld is te sneuvelen.

Maar hoe erg dat ook is dat een jongeman ontspoort, vreselijk ontspoort en mensen, machteloze baby’s dood en kinderverzorgsters die  er niet zijn om te vechten maar om te zorgen, het heeft een geschiedenis en komt ergens uit voort. Maar, zal de realist zeggen, die dingen gebeuren. De denkende geest, echter weet dat er voor alles een oorzaak is en dus zoeken we naarstig naar oorzaken voor onaangepast of ronduit gevaarlijk, levensgevaarlijk gedrag en en betreuren we het dat die oorzaak moeilijk te vinden is.

De realist zal niet blijven zoeken als de oorzaak niet te vinden is, maar vele mensen kunnen geen rust vinden en vinden altijd wel een luisterend oor bij de media en andere pleitbezorgers van de waarheid om soms weinig plausibele gegevens ernstig te nemen. Natuurlijk moeten we de waarheid ontdekken, dus de zaak, deze en andere onderzoeken. Natuurlijk zullen we proberen tot een goede verklaring te komen, dat spreekt voor zich. Maar het eigene aan proberen is dat het niet tot een einde kan komen, het kan tot een besluit leiden, dat onderzoek, maar het kan ook dat de conclusie is dat er geen verklaring is.

Nu weten we ook dat de opdracht van een Assisenzaak is dat men de waarheid over een daad, over een moord blootlegt maar dan de waarheid of iemand schuldig is dan wel onschuldig, eventueel (on-)toerekeningsvatbaar. Men heeft het vaak over een juridische waarheid die men tegenover de waarheid zou plaatsen terwijl ik denk dat dit onderscheid de rechtspraktijk te kort doet. Maar duidelijk is wel dat de waarheid die men vertelt in de rechtbank fundamenteel waar moet zijn, dat de schuld onweerlegbaar dient te zijn. Maar hoeveel verder kan men gaan? Wel, wie de daad, ook die welke nu op de rol staat, wil begrijpen probeert de mens te begrijpen die de dader is en dan komen psychiatrie en psychologie aan de orde.

Men heeft ons sinds die donderdag in Dendermonde, nu vier jaar geleden voortdurend aan het verstand gebracht dat er een bijzondere oorzaak moet zijn, maar het blijkt zo te zijn dat sommige gebeurtenissen slechts deels een verklaring kunnen krijgen. Namelijk over de dingen die aan het licht kunnen komen. In deze tijden, waarin we in allerlei reeksen en series zien hoe speurders aan het werk zijn, sporen zoeken en oplossingen vinden voor problemen die samen in het brein van de vertellers ontstaan. Men doet dus alsof er onwetendheid is over wat de andere partij doet. Maar in wezen is er een verteller die alles weet en altijd wint de goede het. In het werkelijke leven gaat het er natuurlijk niet zo aan toe. Behoudens de mensen die men van jongs af aan in het vizier heeft, duiken de misdaden uit het niets op, of liever mensen die hun ding te doen hebben, om welke redenen dan ook, passionele, rationele of domweg omdat ze niet nadenken.

Het vergt veel verbeelding van de burger die ik ben dat u en andere advocaten nu eens een burgerlijke partij verdedigen en dan weer daders van allerlei feiten, incest, verkrachting, beroving of geweldsdelicten. U legt er eer in uw cliënt te zien winnen, wij als burgers, ook als we slachtoffer zijn, dan wel dader, ook al hoopt een mens altijd dat dit niet voorvalt, dat het recht zegeviert. Dat wil zeggen dat zij die geroepen zijn de waarheid omtrent schuld en onschuld vast te stellen dat inderdaad zullen doen, altijd weer. Ik denk hier aan het voorval met DSK die niet vervolgt werd en dus niet voor de rechter ter verantwoording werd geroepen omdat het OM, in de VSA een ambigue situatie van gekozen vertegenwoordiger, maar bij ons in de persoon van procureurs die vast benoemd hun taak naar behoren hebben gezworen te doen, afzag van een zaak, wegens de onbetrouwbaarheid van de getuige. Die getuige was niet onbetrouwbaar  omwille van haar relaas van de feiten, maar omdat ze al verhalen zou verzonnen hebben. De advocaten van DSK zouden haar afgemaakt hebben. Maar als het zo was en is dat hij de feiten pleegde, maar dat weten we dus niet en zullen we nooit, dan kan hij toch niet meer onder de mensen komen zonder schaamte.

Even terzijde maar evengoed terzake, waarom zou u mensen die SM zijn of aan BDSM doen en pijn toedienen en pijn toegediend krijgen lekker vinden, niet een beetje gek vinden? Eerlijk, mevrouw, meester, ik zou u een moordgeval willen zien verdedigen aan de universiteit, waarbij studenten wat te ver zijn gegaan in hun verhaaltje om een vereniging erkend te weten en dus, denk ik, dat men hier voor een verwarrende situatie staat. Pijn aandoen mag, doden mag niet? Natuurlijk niet, maar als de oorzaak ligt in een hobby, dan is er onderlinge instemming, al zou men best kunnen bedenken dat wie een ander pijn aandoet en wie dat aandoen fijn vindt – ach, ik ben conservatief, dat spreekt voor zich – eindelijk persoonlijk een probleem heeft. Denk nu niet dat ik niet weet of mij bedenken kan wat het betekent pijn aan te doen en pijn te ervaren, hoe fijn beide ervaringen ook zijn.

Terug naar de Gelder, die het nodig en misschien wel fijn vond te doden. Heeft hij Fjodor gelezen, Fjodor Dostojweski gelezen? Ik zag niets van Raskolnikov in hem, maar ook hoorde ik geen enkele advocaat zich beraden over het waarom van moorden waar we geen zinnige, laat staan een redelijke verklaring kunnen geven. Nu, schrijvende gaat de tijd voorbij en komen er dus nieuwe gebeurtenissen opduiken, in dit geval het einde van het proces. En toen het doek gevallen was, waren de burgers en de burgerlijke partijen tevreden. En verder? Niemand heeft de snel afgesloten enquête in herinnering gebracht betreffende de beslissing van de psychiater die weigerde in te gaan op de vraag van de ouders van Kim de Gelder om hun zoon voor zichzelf en de samenleving te beschermen, al vindt iedereen dat iets vreselijk. Maar misschien is het interessanter te onderkennen dat sommige mensen voor zichzelf en derden een gevaar kunnen worden.

Nu, een andere zaak, meester van Eeckhaut betreft uw uitlating, die voor mensen die  verder moeten leven met een verhaal van de zelfmoord van een geliefde, want veel van die uitspraken die betreffen de aard van aandoeningen, schizofrenie, psychopathische storingen en zoveel meer, raken mensen, die daar niet op rekenen, die er geen weg mee weten. U weet dat toch de psychiatrie veel werk verzet om mensen opnieuw in de samenleving op te nemen, maar als mensen zich van mensen met die aandoeningen een beeld vormen, bij Kim de Gelder of Dutroux uitkomen, dan wordt het natuurlijk lastig. En we weten ook dat de forensische psychiatrie totaal geruïneerd is wegens gebrek aan zorgzaam beleid. Hoeveel keer is dit land al op de vingers getikt omdat er geen behoorlijke diensten voor geïnterneerden op gang komen? Nu is er in Gent wel een gebouw in opbouw en is men bezig met de organisatie van de dienstverlening. Maar jarenlang waren geïnterneerden die gewoon in de gevangenis wegteerden. Psychisch kranken die een misdaad plegen, het blijft uitzonderlijk en zeker als we kijken naar de daden die in dit proces onderzocht werden. Maar al die anderen, die ziek, herstellend of in staat te leven met hun aandoening die voortdurende stroom van uitspraken moeten horen, hebben u en uw confraters m/v erover nagedacht dat elke keer als er sprake is van psychische aandoeningen, mensen zich aangesproken kunnen weten, ook als daar geen grond voor is?

Het gaat overigens in het proces De Gelder uiteindelijk om het vermijden dat er geen schuldige zou zijn, maar men heeft voor het proces al aangegeven dat de psychiater tot  wie de ouders van Kim de Gelder zich hadden gericht hen met een kluitje in het riet heeft gestuurd, maar dat dit voor de gebeurtenissen van geen belang is. Nu blijkt dat ook in de zaak Jonathan Jacobs er veel is mis gegaan, moet men accepteren dat een psychiater toch wel meer moet doen dan even kijken. In Humo las ik ooit – tja, ook ik lees dat wel eens – hoe een van de gerechtspsychiaters meent dat hij een psychopaat of schizofreen na twee minuten herkent. Maar komt het voor de vaststelling van verantwoordelijkheid of toerekeningsvatbaarheid erop aan dat die aandoening gezien wordt of niet, dan nog is de psychiater een arts die de eed van Hyppocrates heeft afgelegd, zaak een persoon in nood te helpen. Op wettelijke grond oordeelde het OM dat men die psychiater niets ten laste kan leggen. De gevolgen zijn niet min, want nadat de jongeman enkele sessies had gehad met de echtgenote van diezelfde psychiater heeft hij elke verdere behandeling afgewezen.

Het moet mij, meester Nina Van Eeckhaute van het hart dat de burgerlijke partijen te gemakkelijk vrede hebben genomen met het seponeren van de klacht van de ouders van de man die nu zijn verdere levensdagen zal doorbrengen in de nor, terwijl een ander optreden van die arts zowel voor Kim de Gelder als voor de familie en uiteraard uiteindelijk voor de slachtoffers die hij maakte, anders had uitgepakt. Sommige artsen vinden het blijkbaar afdoende iemand een stempel uit de DSM op te plakken en het passende protocol te volgen. Andere artsen, heb ik indruk, proberen te onderzoeken welke dosis geschikt blijkt, gegeven het metabolisme van de patiënt en andere aspecten, ook het familiale kader. Dat is kostelijk, maar de kosten gaan dan wel de baat vooruit, wellicht is het batig slot dan wel eerder mogelijk…

Beweren dat psychiatrie een schertswetenschap, of erger is, betekent overigens dat de wetgever de hele wetgeving rond internering kan opheffen. Aan de andere kant herinneren we ons nog goed dertig jaar geleden misdadigers bijna vanzelf als ziekelijk werden voorgesteld. Maar dan is de derde zijde van onze driehoek dat misdaden waarbij bloed vloeit en die niet aan wraak, passie of hebzucht gelinkt kunnen worden eindelijk altijd blijk geven van de zieke geest… of liever, het zieke brein.

Nog eens wil ik proberen de lijn van mijn gedachten rond de verantwoordelijkheden op een rijtje te zetten: u heeft gezegd dat Kim de Gelder te laf was om zich te verhangen, wat betekent dat geesteszieken zich best zouden verhangen als ze al eens een kwalijke gedachte voelen opkomen. Vervolgens heeft de advocaat van De Gelder gepleit dat zijn patiënt niet in de cel thuis hoort maar voor immers in een centrum voor geïnterneerden. Buiten komt hij dan ook niet meer, maar dat onderscheid tussen schuld en ziekte was nu eindelijk het punt waar de wetgever verstek heeft gegaan,  omdat de ziekte verantwoordelijkheid niet uitsluit. Maar ook daar ontbreken nog enkele spelers. De psychiater die Kim de Gelder niet wilde opnemen en behandelen is er een van. Maar ook in de school en omgeving hadden volwassenen hun rol kunnen opnemen en de ouders helpen.

Niemand zal de misdaden van de jongeman minimaliseren, maar in de loop van jaren hebben mensen kansen laten liggen. En dan vertelt u ons dat de mans te laf is om zich te verhangen, terwijl de jongen zelf niet wist wat er dan wel mis was. Net omdat zijn kader niet meer samenviel met wat wij menen als passend te mogen beschouwen, kon hij niet anders dan aannemen dat zijn handelen juist was. En de volwassenen? Daarover zou de vraag ook moeten gaan. De voorzitter van het Hof van Assisen was er ook van overtuigd dat de ouders ook slachtoffers zijn, net als de broer en zus, wat een wijze beslissing was. De ouders hadden hulp gezocht en niet gevonden.

Mogen we dan, tot besluit verwachten dat de advocaten in dit proces, en vooral de advocaten die de burgerlijke partijen vertegenwoordigen zullen begrijpen dat de stoere taal niet alleen weerklinkt in de rechtszaal, maar dat de media die uitlatingen kwistig rondstrooien, zodat ze in de samenleving een eigen leven gaan leiden, zodat ze mee bijdragen tot een ongemakkelijk stemmende sfeer. U zal met mij de paradox onderkennen dat sommige media zich inlaten met het destigmatiseren van geestelijke aandoeningen, waar ook families wel enig belang bij hebben, terwijl diezelfde media, bij monde van nieuwsankers en gastheren/-dames in laatavond shows, de ene keer een gesprek opzetten over uitlatingen als de uwe en vervolgens iemand van te Gek aan tafel uitnodigt. De wereld is verwarrend? Net wat u zegt. Maar mag men dan vragen dat u en uw confraters zich meer bewust worden van de weerklank van hun woorden. En dan is er nog een detail, namelijk dat u en uw confraters nu eens een betichte bijstaan en dan weer een burgerlijke partij vertegenwoordigen, ligt voor de hand, maar dat dit tot een zekere spanning leidt tussen wat advocaten in deze of in gene omstandigheid zeggen en doen. De strategie, tactiek, die uitgebreid besproken worden in de media wekt bij mij een ongemakkelijk gevoel, dat niet de daad onderzocht wordt, maar hoogstens  nagegaan wordt wat de persoon in de toekomst naar verwachting zal doen terwijl men nuttige feiten uit het verleden aanhaalt. Wat nuttig is, hangt af van de positie, maar dat betekent dat men mensen stigmatiseert die helemaal nergens mee te maken hebben. En dat men bovendien niet veel zoden verzet om bijvoorbeeld na te gaan waarom die psychiater zo weinig zin voor initiatief heeft getoond en zo het lot van de ouders van de dader anders had kunnen doen wenden.

Tot slot nog deze gedachte: u als advocate bent bij machte, via de conferentie van de balie na te gaan hoe men deze problemen kan aanpakken. De balie lijkt vooral een zaak van tuchtrecht maar misschien moet uw broederschap zich meer dan voordien mee inlaten met het uitbouwen van een humaan stelsel van rechtsvinding  en –bedeling. Maar hetzelfde kan men zeggen van de Orde van Geneesheren, die ook niet altijd uitblinkt – naar het brede publiek toe – wat innoverende inzichten over de uitoefenen van het artsenberoep in deze tijd. Met andere woorden, men kan niet zomaar het bestaan van instituties als de Orde van Advocaten of van Geneesheren, de balies ook,vaststellen zonder met hen te kunnen nadenken over wat er nu aan de hand is.

Moet die psychiater nu door de orde tot de orde geroepen worden? Als het antwoord zo eenvoudig was, had er niet zoveel water door de Leie gestroomd sinds die dag, 4 jaar geleden in Dendermonde. En het kan bedenkelijk klinken in de oren van een juriste, maar dat het feit dat de wet en het wetgevend apparaat, net als het justitiële systeem uitermate belangrijk zijn, niet mag doen vergeten dat we er zelf de hoeders van zijn, door de wet ernstig te nemen en te begrijpen dat het leven soms meer genuanceerde benaderingen vergt. Ethiek? Misschien, maar we zouden het ook het vermogen van mensen kunnen noemen zich met iemand in te laten, langdurig en diepgaand zorgend.

Met dank voor uw welwillende belangstelling,

Bart Haers