"30 dagen"? de eerste date viel mee

Dezer Dagen

Voorstelling van een boek

Annelies en de handtekeningenjagers

Annelies Verbeke, 30 dagen. Roman. Uitgeverij De Geus 2015. Hardcover. Pagina's? veel maar genoeg... prijs 19,95 €

Meet en great, handtekeningencessie en alles wat niet met het boek te maken heeft, overkomt me elke keer bij het voorstellen van een boek. Men neemt het de auteur die net anderhalf jaar gezwoegd heeft aan een boek kwalijk als die niet zou willen signeren al die exemplaren, maar dat mooi gemaakte boek, dat is toch het mooiste wat je kan krijgen en het blijkt onvoldoende. Nu ja, sinds de marketing de signeersessie heeft uitgevonden, hoeft men over het boek niet veel te zeggen. Gelukkig was er toch even tijd om met mevrouw Annelies Verbeke te praten, zonder dat vermaledijde signeren als conditio...

Toen zij een paar maanden geleden over deze publicatie sprak, bij een boekpresentatie van werk van Johan Clarysse, beeldend kunstenaar, werd mijn nieuwsgierigheid al dadelijk gewekt, maar ik wilde het boek afwachten en nu werd het voorgesteld. In Gent kon ik er niet bij zijn, in Brugge heb ik het wel meegemaakt, een uurtje in de vooravond, wat zou men erover zeggen? Het was werkelijk iets om over naar huis te schrijven.

Hoe wordt iemand schrijver? Het blijft mij duizelen als men die vraag aan een schrijver of schrijfster stelt, al is het van belang te weten waar de nood, of liever de euvele moed vandaan kwam, want zoals we hoorden, er zijn al zo talloos veel grote en te lezen werken. Maar de schrijverij bestaat uit vele lagen en aan het einde zijn er de publicaties, of net niet. Gelukkig mochten we van Annelies Verbeke al een en ander lezen, zal ik dra haar "30 dagen" lezen, maar toen Roos Taillieu over het boek vragen stelde, werd het mij een vreugde daarbij aanwezig te zijn. Want de schrijfster van dienst, of liever, de dame voor wie we daar aanwezig zijn, meest iets oudere mensen, begon te vertellen over haar kijk op mensen en hoe we niet enkel kleine, domme of nietige wezens zijn, dat we toch veel van het leven verwachten en er veel van willen maken. Uit het gesprek kon ik maar een ding besluiten, de schrijfster volgt een programma dat het hedendaagse leven in vele vormen wil vertellen, met de schone en de schrijnende kanten ervan. Hoe ik het boek zal ervaren, weet ik nog niet, maar dat is iets anders. Uit het gesprek begreep ik dat de auteur die ook scenarioschrijven heeft aangeleerd gekregen en er zelf veel aan gedaan heeft om er iets van te maken samen met de toneel Wunderbaum, laat zien hoe je er niet zomaar als schrijfster uit de opleiding Germaanse filologie stapt - zou men die term nog gebruiken, filologie? Denkend aan onderen anderen Victor Klemperer zou dat pas een daad van vergetelheid wezen. Oh ja, de kritiek die Slaap hoog aanschreef, waar is die nu?

Misschien ligt het eraan, denk ik, dat Annelies Verbeke andere paden, onmodieuze paden wenst te bewandelen en op zoek gaat naar hoe mensen leven en voor een keertje niet uitgaat van wat er aan de hand is met dit tranendal. In het gesprek kwam haar roman "Vissen redden" aan de orde en zij meende, opvallend genoeg, dat deze roman ervan het spiegelbeeld zou zijn. Het getuigt al van een zekere moed eenzelfde kwestie vanuit een andere invalshoek te bekijken.

In het gesprek kwam ook Walschap ter sprake, want ik dacht spontaan aan die roman als het over de goedheid des harten gaat, aan Gerard Walschap, die met een Mens van Goede wil over een man, Thijs Gorieux, vertelt die niet anders dan goed kan doen maar altijd weer de klappen krijgt waar hij om vroeg, om uiteindelijk toch te winnen. Maar goedheid als thema komt in de letteren dezer dagen niet zo gauw aan bod, omdat we nu eenmaal uitgaan van twee premissen: a) de mens is een autonoom wezen (maar komt niet zo in de wereld terecht) en b) van nature is de mens alleen op zichzelf aangewezen en daarom zelfzuchtig. Annelies Verbeke kan zich daar blijkbaar niet in vinden. Susan Neiman heeft dat onder meer in "Afgezien van de feiten" onderzocht. Ook Richard Powers schreef met "Generosity, an enhancement" zeer fraai gedaan hoe men redeloos goed kan zijn en onbegrepen moet afdruipen, maar dan redeloos blijk kan wezen.

De goedheid des harten, wat valt daarover te vertellen? Terwijl ik de terugweg nam en door de werken in de Geldmuntstraat mijn weg zocht, kwam me ook weer Daisne door het hoofd spoken. Hij had zoals men weet zijn socialisme wat bijgesteld, was vooral op zoek gegaan naar het menselijke en het goede, was een vrijgelovig mens geworden.

Ook in het werk van Daisne speelt de idee mee dat men goed kan zijn, meer nog, het magisch realisme lijkt in zekere zin, zoveel jaren later bekeken, een queeste geweest te zijn de natuur der dingen niet eendimensioneel te zien, maar te accepteren dat mensen mogelijkheden hebben per toeval of echt goed te doen voor anderen. Hermine van Rijn heeft niet enkel Evert-Lothar lief, maar ook de andere leden van de familie. Die elkaar opvolgende  schetsen van persoonlijkheden en hun handelen, dat ondubbelzinnig, zoals in sommige films het nobele in de mens wil zien kristaliseren tot een ridderlijk mens, tot een samenleving waarin er wel van die nare geesten rondlopen als de promotor van Evert ter Wilghen, maar ook de factum, die in het laboratorium de vissen braad, die Evert dan moet onderzoeken, een Poolse naam als ik het wel heb, speelt zijn rol als de sympathieke kerel, loyaal aan Evert, eerder dan aan...

Overigens, de gebeurtenissen in Frankrijk, zoals Johan Vanhecke die te berde brengt en de rol van luitenant Thiery geven ook weer aanleiding om een beeld te krijgen van een man die aan zijn kleine kanten niet twijfelt, maar toch het beste wil doen voor anderen. Daarom vond ik het opvallend uit de presentatie van Annelies Verbeke te mogen afleiden dat haar thema niet in het naturalisme is. Op weg voor familiale aangelegenheden hoorde ik op Radio 1 mevrouw Tweepenninckx enthousiast het boekenweekgeschenk de hemel in prijzen, maar het is niet zo heel moeilijk, want het is aanvaard als zodanig - boekenweekgeschenk in Nederland - en dus zal men er naar jaarlijkse gewoonte wel de nodige lof over uitstrooien. Dat mag en dat Verhulst in al die jaren de vijfde auteur uit het Zuidelijke deel van het taalgebied is, moet men hem ook als een erkenning gunnen.

Maar zij zegde ook dat Dimitri Verhulst niet meer alleen de duistere kanten van mensen, maar ook de betere facetten van mens en wereld te voorschijn weet te toveren. Mooi voor hem, maar belangrijker is dat sinds enige tijd in de letteren een evenwichtiger mensbeeld aan de orde blijkt. Dat Annelies Verbeke dit zo expliciet doet - al moet ik het boek nog lezen - kan ermee te maken hebben dat we in deze polariserende storm van meningetjes murw worden geslagen met inzichten die evenwel ook op foutief onderzoek blijken te berusten. Of onderzoek dat, zoals Neiman schreef, misschien wel kan leiden tot het inzicht dat we zelfzuchtig zouden zijn, maar dat men daarbij wel moet afzien van de feiten.

Kan een boek iemand veranderen? Ik hoorde nog net een stukje met Adriaan van Dis en een Britse schrijver, Howard Jacobson, die nog maar eens toonde hoe sterk dat Jiddische in onze cultuur kan aanspreken. Ook Salomon Kroonenberg schoof aan, over "de binnenplaats van Babel" over de bekende spraakverwarring en het tegendeel... Spraakverwarring, zou Verbeke dat in haar verhaal, zich afspelend in de Westhoek ook een rol toebedelen? Maar belangrijker is, dat de Wereld draait door minstens een keer per maand met boekhandelaren over boeken spreekt,  Van Dis elk jaar een programma laat maken en tussendoor interessante boeken de revue passeren. In Vlaanderen doet Cobra een en ander, maar voor het overige, een wekelijks programma als Boeken missen we toch. En daarna zag ik nog Patrick Poivre d'Arvor, maar interessanter waren de jongere gasten en Fred Vargas, een thriller, maar haar verhaal over het schrijven... leek wel iet of wat op wat de dame in de bloemen ons in de Brugse boekhandel had vertelt: je thema vindt je en dan is het zaak de teugels te laten vieren, zonder dat er aan het eind alleen woeste chaos verschijnt. Literair schrijven over het principe, Heisenberg en het onzekerheidsprincipe... of een arts op de vlucht voor een dodelijke fout - een kind met een hartafwijking sterft als gevolg van zijn zelfvoldane nonchallance, het lijkt wel wat op het verhaal d'Arvor zelf, had ik steeds de indruk. En dan is er nog "Je vous écris dans le noir"... vier boeken die even de revue passeren en auteurs die vertellen met een charme, zonder dat ze zelf de laudatio op zich nemen, maar het overlaten aan François Brusnel.

Kortom, wie wil kan een avond met boeken doorbrengen, maar met al die televisie... nu, men hoort wel wanneer ik "30 dagen" heb doorgenomen en er iets over te zeggen heeft. Maar de avond zelf, in de boekhandel was toch wel weer het moment om te koesteren, een rustig gesprek met een schrijfster die met genoegen over haar schrijfavontuur. Tegelijk, bedacht ik me, toen ik een laatste sigaartje opstak om de dag contemplatief te beeindigen, die triomftocht gun ik Dimi Verhulst wel, maar ik blijf het raar vinden dat mevrouw Tweepenninckx niet de moeite waard acht het werk van een dame nog even mee te geven... Maar goed, een programma als de wereld vandaag kan niet echt die aandacht opbrengen.

De gedachte liet me niet meer los, dat de boekhandelaar me enige tijd geleden nog eens herinnerde aan de kliekjesgeest in onze letteren. Verbeke mag niet klagen, dat is wis en waarachtig, zij zoekt niet zo gemakkelijk de media, al schrijft ze wel regelmatig columns en andere kortverhalen, maar de media lijken haar niet echt te zoeken. Natuurlijk stond er vorige week in DSL, De Standaard der Letteren een interview met haar. Nu nog een tot lezen aansporende recensie.

Het heerlijke van een goed boek? Het staat als een huis, een kasteel en wereld op zich, maar wie zich thuis weet in de wereld der letteren, ziet de draden en flitsen van reminiscenties aan andere boeken, maar ook naar de (banale) werkelijkheid. De Seizoenen van Clem Schouwenaers, een jaar in de Westhoek, schoot me nog tijdens de voorstelling te binnen, maar men bezweert mij voor waar aan te nemen dat het boek niets voorstelt. Volgens literatuurwetenschappers dan toch. Maar met Karel van het Reve meen ik dat literatuurwetenschappers wel kunnen zeggen hoe literaire gewrochten in elkaar kunnen steken, maar niet waarom "Boerenpsalm" zo een subliem werk mag heten en ook "De Seizoenen" best als werk in mijn geheugen blijft hangen. En ook "Vissen Redden" dus, maar wat "30 dagen" zal brengen? De eerste date viel mee.

Bart Haers