Betuttelende overheden en experten
Reflectie
BOB, gezondheid & sturing
 |
| Gisteren kon men de storm al voelen opkomen, maar Koen Geens, minister van Justitie probeert nu eindelijk eens een aantal pijnpunten |
Politici klagen erover dat ze
ook nooit goed kunnen doen, aan de andere kant vinden burgers dat de regering
via de administratie en politiediensten steeds meer controlesystemen in het
leven roept Het gevolg is een hardnekkig misverstand: burgers staan tegenover
een bemoeizuchtige overheid, die dan weer menen dat de burgers juist om al die
ingrepen en maatregelen vragen.
Terecht meende men zo een 12
jaar geleden dat men iets diende te doen aan de verkeersonveiligheid, om het aantal
doden op de weg terug te dringen. Veel maatregelen konden op instemming
rekenen, maar de druk om dat aantal verkeersslachtoffers terug te dringen,
blijkt stilaan contraproductief te werken. Krantencommentatoren beweren zonder
meer dat "De Vlaming" niet kan rijden en ook niet leren wil.
Misschien heeft men een grens bereikt en kan men proberen de hardleerse
laagvliegers aan te pakken, maar dat vergt een goed werkend informatiesysteem
waardoor men mensen vinden kan die bovengemiddeld veel geregistreerde
overtredingen begaan, zonder dat men de goedwillende burger aanspreken zal. Er
is een aanmerkelijk verschil tussen voortdurend over de toegelaten limieten
gaan en bijvoorbeeld, als de omstandigheden het toelaten net op de grens van de
toegelaten snelheid te rijden en er misschien net over te gaan. Soms blijkt 70
km/h redelijk, maar soms is de weg gewoon leeg. Zou dat dan een oorlof
betekenen om ongelimiteerd sneller te rijden? Uiteraard niet, maar omdat we
ervan uitgaan dat men het loslaten van een snelheidslimiet tot overdrijven zou
leiden, kan men ervan op aan dat de ingesnoerde chauffeur nu door het lint zou
gaan. Vooral lobbygroepen rond verkeer en verkeersveiligheid, opleidingen ook
proberen mee de regels nog verder te verstrakken, waardoor burgers zich wel
zeer miskend voelen. Het gevolg is, denk ik, dat de overheid te gemakkelijk
blijven kiezen voor die strenge houding.
Het is niet aan mij om in deze
de rol van familieleden van verkeerslachtoffers op dezelfde manier te waarderen
als de verkeersclubs, zoals Touring en VAB-VTB, want de eerste groep heeft
goede redenen om aandacht te vragen voor verkeersslachtoffers. Maar de echte
lobby zijn juist die lieden van Touring en de sector van de rijscholen. Maar er
is meer, want het mensbeeld dat zij hanteren, kan men op zijn best betuttelend
noemen en daar horen de overheden zich bewust van te zijn. Edoch, ook het
parlement telt voldoende mensen die zich betuttelend opstellen, al heeft men
wel eens de indruk dat men daarbij niet altijd over alle informatie beschikt[i].
Maar toch, het probleem dat dringend aan de orde moet komen: waarom menen
politici op vrijwel alle vlakken van beleid dat burgers er toch geen snars van
begrijpen. Dat is vreemd, want het opleidingsniveau van burgers is nooit zo
hoog geweest, maar bovendien kan men merken dat burgers doorgaans redelijker
tegen debatten aankijken dan politici.
Gezondheid en zeker een beleid
van preventieve gezondheidszorg lijdt aan hetzelfde euvel, dat men zeer sturen
optreedt, maar dat soms een bepaalde aanpak nergens op blijkt te berusten, of
hoogstens op onvolledig onderzoek. Margarine versus volle boter? Lange tijd was
het laatste een vloeken in de kerk, maar het gaat niet enkel om wat, maar ook
om hoeveel en hoe men beweegt. Dat we niet zomaar gezond leven, zal wel een
waarheid als een koe zijn, maar dat men voortdurend iedereen dezelfde
onwetendheid toedicht, draagt ertoe bij dat men al te vaak voor de beminde
gelovigen spreekt, terwijl zij die het echt nodig hebben, vaak wegzappen als
het over gezondheid gaat.
Sturing? Men wil mensen
sturen, mensen die men in andere debatten autonoom acht en best in staat zelf
te kiezen over hun eigen exit. Let wel, de wetgeving over euthanasie was nodig,
omdat de levensverwachting ver boven wat de mens van nature is toegemeten, maar
door de cultuur, met alles wat dat aan nieuwe gebruiken, kennis en technologie,
hygiëne ook is toegevoegd. Zijn we dan niet blij ouder te mogen worden?
Natuurlijk wel, maar het punt is dat dit ouder worden ook geen ondraaglijke
last mag worden. Ik denk hierbij aan de bijzonder vief overkomende zanger en
harlekijn, Herman van Veen, die er zich wel bewust van is zo goed door het
leven te kunnen stappen, zeventig jaar lang al.
De ziektekosten vallen nog
nauwelijks op te brengen, maar de werking van middelen tegen cholestrol was
duidelijk en omdat de markt matuur was, heeft men de grenzen verlaagd, zonder
dat dit, volgens ingewijden, de gezondheid van wie de medicijnen neemt
merkelijk zou verbeteren. Trudy Dehue heeft zowel in "De Depressie-epidemie"
als in "Betere mensen" aangegeven dat de overheid bij haar beleid
geleid wordt door mensen die ook de Pharma van advies dienen en beide partijen
hanteren het devies dat alleen het beste advies goed genoeg is, maar ook hier
weer valt op hoe men de definitie zichzelf in de staart laat bijten: a) de
beste onderzoekers zitten op de beste universiteiten; b) de andere mensen die
hetzelfde diploma haalden, zouden dan natuurlijk ook goed advies kunnen
verstrekken, maar ja, ze zijn niet de beste en c) zij die zo hoog klimmen
willen natuurlijk niet door de mand vallen of foute conclusies trekken en gaan
op veilig spelen. Er is nog een gevolg, want wie dan niet geheel in het centrum
van de besluitvorming zit, kan of gefrustreerd voortdurend de experten
aanpakken of er zich maar aan conformeren als daar goede redenen toe zijn. Het
hele eieren eten van de gezondheidszorg is dat men niet zozeer streeft naar een
breed draagvlak, op grond van redelijke argumenten en er zich rekenschap van
gevend dat op een zeker moment nieuwe inzichten de eigen uitgangspunten in
vraag kunnen stellen.
De democratie deugt wel, denk
ik dan, maar we moeten ons goed bewust zijn van de wijze waarop een en ander
functioneert. Onze samenleving is een massasamenleving, dat wil zeggen dat er
van verwantschapsgroepen niet zoveel sprake meer is. Daarom heeft tijdens de
negentiende eeuw het liberalisme verrijkt met een dosis nationalisme, dat de
oude samenhang, met aan het hoofd een vorst of leider vervangen door een
verhaal over de grote verwantschap van mensen op eenzelfde territorium. Dat
ging tegen het einde van de negentiende eeuw behoorlijk ver, zowel in Frankrijk
als elders, waarbij de natie ook ineens voor een ras ging staan en dat ras kreeg
kenmerken, die vaak tot nieuwe excessen aanleiding gaf. Overigens, in België,
dat halfweg de eeuw geteisterd was door de grote hongersnood van 1845 - 1848
zou men er wel eens redenen toe vinden in die arme, verarmde Vlaamse kleine
boeren, die ook nog eens hun huisnijverheid verloren te bejegenen als een
inferieur ras. De laatste decennia rakelt men dat wel eens op, aan Franstalige
zijde en hoewel het te betreuren valt, blijft het binnen de grenzen van
politiek debat, terwijl nogal wat Vlamingen ons wel eens durven te bekogelen
met nog verder gaande excessen, zoals de idee die in een programma over
Verhulst en met Verhulst gedebiteerd werd, dat Vlamingen, de Vlamingen
marginalen zouden zijn.
Ik denk niet dat men het
nationalisme met alle zonden moet beladen, maar ook niet a priori van wat dan
ook kan vrijpleiten, want het maakt gewoon deel uit van de geschiedenis sinds
de val van Napoleon. Maar het valt natuurlijk wel op dat we van geen
nationalisme willen weten omdat het beladen is met een wel zeer donkere erfzonde,
maar dat we dan tegelijk geen moeite hebben - vooral - het eigen volk met een
moeilijk te verklaren afkeer en dédain willen bejegenen en dat zien we dan op
vele terreinen van beleid in de argumentatie weer opduiken. Wonen? Best
allemaal in de stad. Waarom? Die buitengebieden vallen te duur uit. Vergeleken
met Frankrijk en zelfs Duitsland kan men bij ons echt niet buitengebieden
spreken. Maar ook: mogen we ons niet vestigen, waar we daartoe de middelen en
de zin hebben?
Dit stuk schrijf ik inderdaad
om aan te geven dat het oude discours over autonomie en inperken van de
heteronomie, het opleggen door derden van wat juist en passend is, stil lijkt
te zijn gevallen, want de zo geprezen autonomie van personen dreigt te verwateren. Men heeft ons gezegd dat
we de Autoriteit hadden te wantrouwen en wat blijkt nu? We moeten de inzichten
van experten vooral niet in twijfel trekken. Kan men beter de diagnose stellen
van een democratisch model dat onder druk staat? Nooit waren mensen beter in
staat beleid te toetsen aan eigen kennis, maar die kennis wordt openlijk in
twijfel getrokken. Bovendien vraagt men van experten geen toetsing aan het
redelijke, maar laat men hen toe laboratoriumresultaten zomaar op het vrije veld
los te laten. Men weet dat gassen in de vrije ruimte anders bewegen dan in
gecontroleerde omstandigheden.
Besluit:
Natuurlijk kan de overheid
niet anders dan de verkeersveiligheid verzekeren, maar middelen om dat te
bereiken kunnen wel zeer sturend aangevoeld worden en daardoor bij burgers
nogal wat ergernis opwekken. Men moet burgers niet onnodig voor onwetend
houden.
De gezondheidszorgen zijn een
kostelijk en zeer lovenswaardig bestel, waar we best zorgzaam mee omgaan. Maar
ook hier kan men vaststellen dat zowel inzake preventie als bij behandeling van
zware aandoeningen de experten soms de eigen blinde vlekken niet zien en
daardoor ook weer mensen die al jaren gezond trachtten te leven over een kam
scheren als lui die er zich geen ene moer om bekommeren. Het is nuttig vast te
stellen dat in de driehoek industrie-universiteit-overheid de informatie
nergens nog een filter door moet, omdat de overheid dezelfde mensen die met de
farma werken ook laat oordelen over het voorschrijven van medicijnen. Rilatin
voor senioren met ADHD? Moet kunnen, zo blijkt, al was het medicijn daar niet
voor bedoeld.
De overheid kan niet anders
dan zich van de best mogelijke informatie voorzien om beleid op poten te
zetten, maar zowel Trudy Dehue als Susan Neiman - in "Morele
Helderheid" - en Richard Sennett - The Craftsman - laten zien dat de
overheid omzichtig met de toelevering vanwege experten moeten leren omgaan.
Niet omdat die van kwade wil zijn, maar omdat ze vaak vanuit een eenduidige
logica werken en bovendien nog eens niet aanvaarden dat buitenstaanders hen
ondervragen, bevragen. Ook die experten zouden dus meer verantwoording mogen
afleggen, want hoe hoog in de interne pikorde gerezen, ze blijven ook altijd
burgers die de overheid mogen adviseren.
Maar ja, je mag als econoom
toch niet zomaar bewijzen dat ene haven wel en de andere niets aan het BBP toe
zou voegen[ii]?
Het gaat erom dat politici vaak de kans laten gaan de aan hen aangereikte
informatie te evalueren en zo inderdaad, niet enkel de verdiensten van een
dossier in overweging te nemen, maar ook de informatie vanuit algemeen belang
te evalueren. Lobbyisten mogen hun rol vervullen, politici, mogen ook niet
nalaten de balans te bewaren tussen de eenduidigheid van een dossier en het
maatschappelijk belang.
Bart Haers
[i] De discussie over het
meisje in de cel, dat in een traject van jeugdpsychiatrie zit, lijkt men over
het hoofd te zien dat die jongeren van 16 jaar mogen overgaan naar de
psychiatrie voor volwassenen. Dat wil zeggen: vanaf 16 jaar mag men hen opnemen
in de volwassenenpsychiatie en dat lijkt vaak ook aangewezen.
[ii]
Ik verwijs hier
naar de lobby tegen de aanpassing van het kanaal van Schipdonk, warbij een
econoom meende te mogen stellen dat de haven van Zeebrugge geen meerwaarde zou
opleveren, terwijl de werkgelegenheid sinds 20,25 jaar zeer is toegenomen.
Economen hebben dan wellicht goede redenen om de zaak zo goed mogelijk voor te
stellen. Maar er mag wel enige consistentie in zitten, denk ik dan.
Reacties
Een reactie posten