Waar zijn de boeren gebleven?

Reflectie

Mens en natuur op gespannen voet

leven in een cultuurlandschap

 Dit boek werd uitgebreid voor-
gesteld op de Nederlandse televeisie.

Gezien in Nieuwsuur op Nederland 2 op zaterdag 29 augustus 2010. Aanleiding is het boek "Dit is mijn hof" van Chris De Stoop. Intussen kwam ook in Vlaanderen de aandacht op gang. Goed dat de man een zekere faam heeft, maar de boodschap is er niet minder beklijvend om. 

Natuurpunt Vlaanderen doet goed werk, zegt men, maar hun pogingen landbouwgrond om te zetten in natuurgebied, roept eigenaardig genoeg weinig vragen op. Want Vlaanderen is al sinds de 18de eeuw een en al cultuurlandschap en vele bossen werden, na de soms weinig rendabele pogingen marginale gronden voor landbouw aan te spreken, later aangelegd. Men heeft gedurende eeuwen getracht nieuwe gronden te vinden om de vraag om voedselproducten te kunnen voldoen. Door de toenemende opbrengsten per eenheid zaaigoed kon men soms bepaalde minder goede gronden terug aan de natuur geven, maar over het al gemeen werden dat dan ook door de mensen beheerste terreinen, waar er verder weinig gebeurde. We schrijven dit, omdat onder meer Natuurpunt ervan uitgaat dat men de echte natuur kan herstellen. Vele uren heb ik doorgebracht om en rond, maar ook op en in de Boerenkreek in Sint-Jan-in Eremo en aan de kant van Sint-Margriete, waar gronden van mijn oom lagen, die ze had overgenomen van zijn vader, mijn grootvader.

 Daarom kan ik niet anders dan meegeven dat er een probleem is met het beleid van Natuurpunt Vlaanderen. Landbouwgronden als minderwaardig afdoen, mensen verplichten hun bedrijf te verlaten, op te geven, dat gaat om een uitvaardigen van een beroepsverbod. Mag men dat ook wraakroepend vinden? Het gaat om een eeuwenoude omgang met de natuur. Anders dan de Scheldepolders blijken de polders aan de kust, achter de duinen nu wel beter beschermd, al blijft het zo dat die bescherming als landschap en soms als natuurwaarde vaak ook in twijfel wordt getrokken. De moeilijkheid is dat we ook hier vergeten zijn hoe die landschappen tot stand gebracht werden. Heel duidelijk is het voor de polders rond de Graaf Jansdijk en de oudere Blankenbergse Dijk, de Gentele, die dwars op de kust georiënteerd was en waar dan weer andere dijken op aansluiten. Onder meer Natuurpunt houdt zich bezig met de historische graslanden, die soms in het geniep worden gescheurd om er akkerland van te maken, maar men kan zich afvragen of dit wel zo rendabel zou zijn.

Het probleem stelt men vaak voor als het verzoenen van landbouw en natuur, maar in wezen doen we daarmee de landbouw te kort, al moet gezegd dat sommige vormen van landbouw het landschap, de kwaliteit van oppervlaktewateren bederven ze wel eens, maar hier zijn de afgelopen jaren wel degelijk maatregelen genomen. Alleen, de milieumensen willen het allemaal helemaal zuiver en tasten daarbij een onderdeel van het landschap aan, de landbouw. De probleemstelling lijkt mij dan ook fout, zonder dat ik kan beweren dat de landbouw onschadelijk is. Maar ik kan niet inzien dat mits goed gebruik van ggo en gepast gebruik van bijvoorbeeld schimmelbestrijding de landbouw echt en voor immer ongeloofwaardig zou maken en schadelijk voor de natuur. Niemand kan vandaag leven zonder schade toe te brengen aan bepaalde levensvormen. Valt het dan echt niet op dat de natuurbescherming, die zich niet per se maar toch zeer vaak ook modernistisch en progressief noemt, in wezen van grote spelers op het vlak van landbouw en voedselproductie in de kaart spelen. Men weet het wel, natuurlijk, maar men gaat voor het doel. Over dat doel worden verder geen vragen gesteld.

De kwestie geldt nog in een ander opzicht, want om bepaalde gebieden "aan de natuur terug te geven" moet de overheid ook wel eens onteigeningen betalen, want anders zou men de gronden stelen... tenzij de eigenaren niet de landbouwers zijn terwijl het in cultuur houden van gronden bepaald arbeidsintensief mag heten.

De discussie over landbouw versus natuur stoort in die mate dat men negeert dat de landbouw de basis was en is van onze cultuur, ook al zijn we nu aanbeland in een fase waarin zelfs de productie/industrie op het oog het moet afleggen tegen de diensten, de tertiare sector. Er werkt nu bij ons minder volk in de industrie dan 45 jaar geleden, dat ziet men aan de verlaten fabrieksgebouwen, maar de landbouw stelt ook nog nauwelijks mensen tewerk, of beter, er zijn steeds minder mensen die kunnen leven van het werk hunner handen.

Intussen kan men wel stellen dat de landbouw het landschap mee heeft gemaakt en nu we alles aan het verkavelen zijn, riskeren we veel open ruimte te verliezen. Je kan natuurlijk met duizenden de vierdaagse van Nijmegen of de Dodenmars afleggen in Bornem. Maar zijn we altijd in de stemming om en masse amusement te beleven of wandelingen te maken en masse? Soms zoekt een mens ergens een dal in de Jura waarvan hij weet dat er weinig volk zal te vinden zijn of loopt ie van Einsiedeln naar Schwyz ver van de hot spots.

Maar ook hier hebben we die ruimte nodig, uitzicht en overzicht. Landbouw moeten niet dienen om landschappen te bewaren, maar het punt is wel, denk ik, dat als we de landbouw steeds verder ruimte blijven afnemen, enerzijds voor de havens, wegen, industriegebieden en residentiële zones en anderzijds voor natuur. Als men "mijn polders" zou inunderen, dan zou ik dat bedroevend vinden, al heb ik er weinig andere belangen dan het genealogische feit dat mijn grootvader en diens vader er aan landbouw deden en in het maatschappelijke leven actief waren, onder meer als dijkgraaf.

Het blijft dus een kwestie, denk ik van een onevenwicht dat ontstaan is waarbij men landbouw als bedreigend voor de natuur voorstelt. Overigens wordt er al een paar eeuwen ook in bosbouw geïnvesteerd, zoals precies de polderbesturen deden: het hout dat ze wonnen op de dijken dat jaarlijks als snoeihout werd gewonnen, werd verkocht en onder meer bakkers gebruikten het graag.

Om maar te zeggen, de landbouw maakte deel uit van het integrale leven en de polderbesturen en de besturen van de wateringen hadden grote verantwoordelijkheid, ook en vooral over de vrijwaring van overstromingen. De landschappen die we daaraan hebben overgehouden zijn wat ze zijn, maar ik mag er graag toeven.

Daarom is het onbegrijpelijk dat Natuurpunt Vlaanderen zomaar landbouwgrond mag en kan omzetten in zogenaamd natuurgebied. Soms kan dat een goede zaak zijn, maar als het systematisch zo georganiseerd wordt dat landbouwgebied "geofferd wordt" aan de natuur, dan ontstaat er een misverstand, pijnlijk voor het goede begrip van het landschap. Hoe we iedereen dan nog een behoorlijke woonst kunnen laten betrekken, moet dan ook nog bekeken worden.

Natuurgebieden zijn mooi, maar een wandeling door het akkerland heeft ook zo zijn charmes en een paar koebeesten, enkele paarden zien rondlopen, dat is er ook niet naast. Natuur is het niet? Ach, de natuur is in de tuin die Europa is al tijden verdrongen. Tot 150 jaar, zelfs tot 60 jaar geleden was het allemaal ook nog tamelijk wild. De uitdaging is niet de natuur herstellen, maar een natuurvriendelijke landbouw ontwikkelen die toch ook de moeite waard loont, voor de mensen die er werken.

En dan nog iets: men juicht het toe als landbouwgronden onteigend worden voor "de bescherming van natuurwaarden", maar gaat het om noodzakelijke infrastructuurwerken, dan steunt Natuurpunt Vlaanderen vanzelfsprekend de tegenstanders. Wat is het nu? Is Natuurpunt een lobby, een belangenbehartigende instantie of een onderdeel van het beleid. Toen ik op de Nederlandse televisie die man van Natuurpunt zag en vaststelde hoe overtuigd hij was van zijn gelijk, kon ik wel sympathie opbrengen voor de heer Chris De Stoop. 'Dit is mijn hof' zet ik graag daarom in de etalage, want daarin komt de teloorgang van de landbouw en de "boerenstand" aan de orde.

Bart Haers