waarom Barack Obama wel lof verdient
Brief
Over wie losgezongen
raakte van de
politieke gemeenschap
Mr.
President, Geachte heer Barack Obama
 |
| Obama tijdens afscheidsceremonie voor de slachtoffers van de schietpartij in Charleston. |
Brugge,
10 augustus 2015
Eerder
schreef ik al het te betreuren dat een amendement zittende presidenten na een
eerste herverkiezing het verbod oplegt nog eens voor de kiezer te verschijnen,
voor een derde mandaat. De logica is begrijpelijk genoeg, maar op Franklin
Delano Roosevelt na was het nog niemand gelukt drie, laat staan vier keer
verkozen te raken. Democratisch zou dat niet goed zijn, een derde, een vierde
ambtstermijn, maar ik denk dat men er veel voor doen en nog meer laten moet om
vier keer op rij verkozen te raken. Men accepteert dit democratisch tot stand
gekomen besluit van het congres maar het maakt van de president in de laatste
halve termijn een vleugellamme eend, waar u dan weer gunstig uit de band
springt door nog een aantal beleidsbeloften alsnog waar te maken. Alleen, zegt
men ten allen kante is het met die verandering niet echt goed uitgepakt. Ten
bewijze? Donald Trump. Ik denk dat het argument eerder uw gelijk onderschrijft
dan dat het u euvel kan geduid worden.
Want
wat wil het geval? Zoals ik al schreef, bedient de heer Trump zich, als lid van
de financiële elite en als mediafiguur van heel wat toegangen tot het congres,
direct of via lobbyisten om zijn wensen kenbaar te maken, maar spreekt hij het
publiek toe alsof dit niet het geval was. Maar Trump spreekt dus vooral mensen
aan, las ik, die hun onwelwillende lot toeschrijven aan de politiek. Deels kan
de politiek daar mee te maken te hebben, want het is en blijft toch
onbegrijpelijk dat de Amerikaanse gezondheidszorg zo een groot aandeel heeft in
het BNP en tegelijk moet men vaststellen dat zovele van uw medeburgers uit de
boot vielen. Dat de Republikeinen nog steeds geloven dat u een socialistische
maatregel heeft uitgevaardigd, zullen we maar op het conto van ideologische
verstarring schrijven.
Het
probleem is niet dat politici, ook u zelf hecht er nog steeds aan, niet
regelmatig met burgers gaan spreken, maar doorgaans verloopt dat vrij
gemoedelijk, behalve die ene keer dat een congreslid neergeschoten werd.
Gelukkig kon ze na revalidatie haar mandaat verderzetten, als ik het wel heb.
Maar dat burgers zich niet meer betrokken voelen bij de politieke gemeenschap
gaat u zo te zien wel aan het hart, maar u heeft weinig wapens, weinig
middelen, ondanks u vele facebookberichten, om die mensen opnieuw mee te
trekken, opnieuw bij de politieke gemeenschap te betrekken.
Een
eerste verklaring ligt in het gegeven, zoals Francis Fukuyama schreef in de
"vetocratie", die de Amerikaanse democratie is geworden, waarbij
congresleden, afgevaardigden en senatoren, bang zijn machtige spelers in hun
constituentie aan te pakken. Bovendien blijven veel van die bemoeienissen van
lobbyisten onder de radar, ondanks pogingen van het Huis en van de Senaat om
toch enige transparantie mogelijk te maken.
De
vetocratie blijft volgens Fukuyama het wapen van een elite aan universiteiten
en vooral in grote bedrijven, de betere middenklasse ook, om overheidsbeleid af
te blokken. Soms is dat reactionair ageren, soms is het progressief betreuren
van het "too little too late". Maar beleid voeren als sommige
krachten een informeel vetorecht kunnen laten gelden, via het congres of via
het justitiële systeem, wordt moeilijk en het "volk" heeft dat
begrepen, al tijden geleden, toen men zag dat het onderwijs naar de verdoemenis
ging, toen men zag dat het openbaar vervoer op de schop ging en toen men voelde
dat de American Dream een mythe was geworden. Want die lui in Silicon Valey,
Bill Gates en co waren niet arm van huize uit, maar konden precies jaren spelen
in de garage van hun vader. Niet dat ik iets in te brengen heb tegen het succes
van Bill of van Steve Jobs - die een aanmerkelijk moeilijker parcours liep -,
wel is het zo dat de babyboomgeneratie waartoe u en ik nog net behoren veel
kansen kregen en mochten proberen. Nu moet succes verzekerd zijn.
Om
kort te gaan, een derde van de bevolking van de VS voelt zich niet meer
betrokken bij het politieke leven, maar wijt de eigen problemen aan de politiek
die ver van hun bed staat. Ongetwijfeld valt er voor dat laatste iets te
zeggen, maar toch, het heeft ook te maken met de toorn die doorheen de tijd is
gegroeid. De vraag of men mensen opnieuw deel kan laten hebben aan het
politieke bestel, de politieke gemeenschap die een Natie genoemd wordt, mag men
niet onbesproken laten. Men zegt evenwel dat de Amerikanen nog steeds de
pioniersmentaliteit zouden aankleven, maar ik vrees dat dit praat voor de vaak
is. Niets is zo gemakkelijk als een bepaalde gouden legende in leven te houden,
zeker als het nuttig kan zijn om ongezonde verhoudingen toe te dekken. De
rednecks en andere verarmde boeren, arbeiders uit vervallen industriegebieden
hebben geen reden om zich op de beruchte pioniersmentaliteit te beroepen. De
gouden legende van het starten, falen, wegtrekken en opnieuw beginnen werd naar
ik durf aan te nemen al door John Steinbeck in "Grapes of Wrath" tot
de ontdekking te zijn gekomen dat een samenleving zoals de Amerikaanse kort
voor de Great Depression en de New Deal te complex was geworden om dat
eenvoudige schema voor waar te houden.
Daarom
is een tweede verklaring van node, die over het politieke discours gaat,
waarbij men graag zegt dat men een grote natie vormt, maar er zijn er genoeg
die zich niet of nauwelijks deel weten hebben aan dat politieke bestel. Het
heeft ermee te maken dat men in het politieke debat zelden de moeite neemt het
volk te nemen zoals het is, met alle persoonlijke en soms collectieve misère
die het mee kan dragen. Het programma van de neoconservatieven, die de denktank
Project for a Newu American Century (PNAC) voor ogen hadden staan en waaraan
ook Francis Fukuyama het nodige heeft bijgedragen, was vernietigend voor de
Amerikaanse samenleving, al lag dat vooral aan de kleine, haast onzichtbare
gevolgen van het beleid dat werd gevoerd. Ook de houding van mensen in de Tea
Party zou best nog wel eens onderzocht worden. Daar werd de staat het object
van haat en afkeer en staat dus tegen het eerste... maar toch lijkt het erop
dat sommige aanhangers van de PNAC de tea Party niet ongenegen te zijn, op een
Fukuyama na die aangaf waar de neoconservatieven uit de bocht zijn gegaan.
U
heeft een poging gewaagd via Obamacare die betrokkenheid opnieuw te versterken,
maar volstaat het? Ik denk niet dat men mij van grote sympathie voor het socialisme kan verdenken, maar er
zijn voorwaarden in een samenleving voor een gedeeld welbevinden, waaronder
toegang tot goede gezondheidszorgen. Maar het luistert nauw, want te veel bemoeienis
en mensen worden het moe, te weinig interesse vanwege de overheid en mensen
komen in opstand. Men wilde evenwel niet begrijpen dat u het werk van Eduard
Kennedy en Hillary Clinton voort wenste te zetten omdat dit zo hoort en dat met
bekwame spoed. Of men begreep dat maar al te goed en toch, noch de elites noch
het zogenaamde gewone volk hebben er belang bij dat teveel mensen verstoken
blijven van goed onderwijs, goede gezondheidszorgen en goede infrastructuur.
Dat
men u zo heftig aanvalt heeft weinig te maken met een conservatief mens- en
wereldbeeld, maar met onwil de moderne samenleving te begrijpen. Of - alweer -
beter, het zou moeten zijn dat men die evolutie, ontwikkelingen maar al te goed
begrijpt en dan komen we voor een werkelijk cynisch gedrag te staan, dat
uitkomt waar Sloterdijk ons, zijn lezers hebben wilde: dat het kapitalisme
zijns ondanks vastgelopen is in eigen axioma's en bovendien de weg niet kan
inslaan omdat die maar in de verste verte gelijkt op, riekt naar socialisme.
Sloterdijk wijst er ook op dat, toen Reagan aan de macht kwam en Breznjew een
kalme oude dag beleefde de burgers - of past het hier van onderdanen te
gewagen? - de politiek grondig beu waren. Uw beleid is er volgens velen, zeker
in Europa, niet in geslaagd opnieuw aansluiting te vinden bij de politiek, maar
hebben ze daarom dan toch gekozen voor een grootschalig zelfhulpprogramma? Hoe
zou het er moeten uitzien? Als een herijken van de onderlinge vrij beoefende solidariteit,
suggereert Sloterdijk. Aangezien men echter zelden in de straten van Oklahoma
City of zelfs niet in Boston en omgeving gaat rondkijken, valt hier niets
zinnigs over te vernemen. Richard Sennett betoogde in "the corrosion of
character" dat een al te flexibele inzet van werkkrachten, al dan niet in
dienstverband ertoe leidt dat waarden als trouw en arbeidsethos aan corrosie
onderhevig blijken. Ook de bereidheid van werknemers om verantwoordelijkheid te
nemen zou afnemen, omdat er een enorme claimcultuur is ontstaan. En zo loopt
het late kapitalisme stilaan mank in hetzelfde spoor als het vermaledijde
communisme en socialisme.
Ook
de staatsinstellingen versterken enerzijds controle, laten anderzijds burgers
aan hun lot over, ondanks het feit dat mensen rechten hebben op de diensten van
overheidsinstellingen. Maar mensen zijn vooral de politiek moe omdat ze niet
meer de indruk hebben dat ze iets te vertellen hebben. Maar of mensen echt
naast elkaar leven, valt nog te bezien. Dat in een complexe samenleving het
samenleven er niet eenvoudiger op wordt, zal men vlot aannemen, maar of we
überhaupt nog van een samenleving kunnen spreken, als de politie disproportioneel
geweld gebruikt tegen mensen die duidelijk tot bepaalde groepen behoren, blijft
een moeilijke. Men kan nu gaan toveren met ideale mensen die beantwoorden aan
een of andere fantasie, maar tegelijk blijkt dat bijzonder moeilijk vol te
houden: mensen willen tevreden kunnen leven met zichzelf en als ze voelen dat
het niet goedschiks gaat, dan maar kwaadschiks. De cultuur die men meritocratie
noemt en gespeend zou zijn van willekeur is op termijn alweer een cynisch
machtsinstrument gebleken.
Nu
denk ik niet, Mr. President dat u op dat vlak uw landgenoten kan bewegen zich
te veranderen. De verandering waar u toe opriep had inderdaad te maken met
burgerschap, met het opnieuw aansluiting vinden bij het staats- en
landsbestuur. Maar ook dat lobbyisten en co zouden dus bescheidener moeten
handelen of beter, men zou gezamenlijk tot het inzicht moeten komen dat men
bijvoorbeeld het IIde Amendement wel in stand zal houden, maar dat
dit niet betekent dat men zomaar wapens kan aanschaffen. Ook de politiediensten
en -dienders zouden kunnen begrijpen dat de aan de gang zijnde overbewapening
van politiediensten het vertrouwen tussen burgers en overheden verder onderuit
haalt. De incidenten met dodelijke afloop tussen politiemensen en burgers, vaak
Afro-Amerikanen, geven aan dat de politie in de VS voor het ogenblik het spoor
bijster is. Moeten we het dan nog hebben over overbevolkte gevangenissen, waar
mensen zelden beter uit komen dan ze erin gingen? Natuurlijk zijn er
gevangenissen nodig maar ze moeten behoorlijk gerund worden, zodat gangs er
niet de controle over verkrijgen, zodat mensen er niet voortdurend bedreigd
kunnen worden. Want hoewel velen in uw land de doodstraf genegen zijn, zullen -
opnieuw - vooral Afro-Amerikanen merken dat er zoveel van hun lotgenoten in een
gevangenis zitten en bij vrijlating een gevaar worden voor de samenleving. Dat
moet men dus maar niet vergeten, maar als men die groep, naast de Latino's geen
waardig bestaan wil gunnen, als men de cultuur niet delen wil, maar ook niet
het waardevolle van de andere culturen onderkennen wil, dan ontstaat een
spanningsveld dat op zijn best in rellen, maar in het slechtste geval in
burgertwist en -krijg kan ontaarden. Terecht riep u op tot veranderingen in het
publieke leven. Maar u zit niet aan alle knoppen en daarom is het zo nuttig te
bedenken dat u zich wel als een voorbeeld, zelfs enigszins als een visionair
durft te presenteren, wat niet iedereen u in dank zal afnemen. Maar
belangrijker is dat u vooraantstaanden in de samenleving, in de sport, de cultuur,
de academie en de industrie kan bewegen hun burgerschap nieuwe inhoud te geven.
Of het lukken zal? Laat vooral daarvoor niet uw slaap, want het hangt niet van
u af of de samenleving de knopen en weeffouten in het systeem wil ontwarren en
corrigeren. Maar dat betekent ook dat politici zich dienen aan te wennen niet
zomaar om het even wat te beweren, terwijl rechters, die een grote invloed
hebben op het wettelijk kader best ook niet te lichtzinnig mensen ten onrechte
laten opsluiten en andere - ik denk aan zekere directeuren van het IMF - die
vrijuit konden gaan na een geheime zitting waar een jury mee moet onderzoeken
of er onderzoek mag gevoerd worden. Ook in andere gevallen gingen mensen
vrijuit, politiemensen.
Tot
slot moet ik vaststellen dat ik in wezen slechts heel fragmentarisch een beeld
krijg van het leven van "gewone" mensen in de VSA. Maar dat ze
losgezongen raakten van de body public, de natie in een politieke betekenis,
zag Sloterdijk al 35 jaar geleden en ook Fukuyame en Sennett, zelf Amerikanen
hadden/hebben hun bedenkingen. U kan het systeem niet wijzigen, maar als ik
mijn achting over uw bestuur tot nu toe moet uitspreken is het omdat u die tere
plekken in het bestel wel zeer goed begrepen heeft. Maar mensen blijven mensen
en daar bedoel ik alles behalve iets negatiefs mee. Alleen, heeft men eenmaal
de indruk buiten het kader van het beleid te vallen, vergeten te worden, dan
zal men er ook niet veel meer voor over hebben. Bemerk, Mr. President, Geachte
heer Obama, in Europa, dat kleine stukje ervan, België, links de regering
verwijt geen voldoende aandacht te hebben voor de mensen in armoede. Ik denk
met Hannah Arendt en met Martha Nussbaum dat het publieke handelen van burgers
niet hun hele leven impliceert, dat mensen met een zekere steun best heel veel
vorderingen kunnen maken zonder die mensen daarom iemand
dankbaar hoeven te
wezen. Maar het mag wel. Beide dames hebben filosofie bedreven en bedrijven die
nog om te begrijpen en hebben soms harde standpunten ingenomen. Men kan hun
denken niet negeren, maar moet begrijpen dat ze aanzetten geven, het is aan
politici om er zich door geïnspireerd te weten toch eigen opties voorop te
stellen en het debat aan te gaan, zonder vaar of vrees.
Vale,
Bart Haers
We
Reacties
Een reactie posten