Dopamine, maoremmers, depressie behandelen

Kleinbeeld

Het verhaal van een depressie

dure woorden, verwarrende gebeurtenissen

Annelies Brosens bouwde
met Jorun Bauweraerts en
Nathalie Delcroix in Laïs
een mooi repertoire op
maar diende plots de
rol te lossen. Helaas.
Toch is ze nu weer aan
het optreden. Boeiend

In het Vlaams parlement wordt de discussie over geestelijke gezondheidszorg vaak gevoerd, met de vraag om er meer in te investeren, maar ook om nevendoelen te bereiken, heet het dan: vermaatschappelijking. Intussen blijkt bij elk incident met geweld sprake van verwarde mensen, blijken er horrorclowns rond te waren die kinderen en anderen schrik aanjagen en ja, een dader, een vrouw, blijkt enigszins verward. Intussen lijden mensen aan depressie, psychose of andere aandoeningen en blijft het moeilijk er iets van te vatten. Geestelijke gezondheidszorg?

Mensen beschikken over een bijzonder instrument, het brein, bewustzijn waarmee we doorgaans goed overweg kunnen, waar we geen klachten over hebben. Maar soms gebeurt het dat er iets knapt, dat er connecties komen te vervallen. Het brein, de bedrading vervormen het bewustzijn en de verbondenheid met de omgeving komt onder hoogspanning te staan. Hoe kom je in een depressie terecht? Zijn het exogene factoren of is het een biologisch proces? Soms blijkt het beide, maar altijd is het voor de patiënt en diens/haar omgeving moeilijk tot een plan van aanpak te komen. Heeft het zin bij depressie een eenduidige behandeling voorop te stellen of dient de arts uitermate casuïstisch te werk te gaan? Als leek kan ik er geen zinnig antwoord op geven, maar ik maakte wel mee dat mijn vader tot twee keer toe een ernstige depressie door heeft gemaakt en ben dus wel enigszins ervaringsdeskundige. Oh ja, het lijkt er soms op dat men zich moet schamen aan een depressie onderuit te gaan, terwijl de patiënt zelf niet eens door heeft dat het hopeloos mis dreigt te gaan, tot het te laat is. Behandeling van depressie is volgens sommige farmaceuten een fluitje van een cent, in de praktijk blijkt het nog wel eens lastig er een goede behandeling voor te vinden en doorgaans vraagt het systeem zeer goed gedoseerde medicijnen, niet te veel, wel goed uitgebalanceerd.

In het kader van de actieweek "Te Gek" waarbij men geestelijke gezondheid wil vermaatschappelijken, kreeg ik een uitnodiging om in Beernem een avondje te mee te maken met Annelies Brosens en Axl Peleman, waarbij de tweede zorgde voor muzikale omlijsting, al vergt dat meer dan wat tokkelen, maar toch, het was het verhaal van Annelies Brosens dat ons meenam op een parcours waar je wel even over moet nadenken. Ik dacht en denk dat mensen die uit een depressie komen er niet graag over spreken, dat ze zelf ook de weg terug niet altijd kunnen volgen. Annelies Brosens deed beroep op dagboekaantekeningen en als ik het goed begrijp ook op wat anderen haar nog wisten te melden om de donkere reis te evoceren.

Maar eerst was er een groepje te horen van mensen die beroep doen op ondersteuning en patiënt zijn maar die op het podium heel erg professioneel bezig waren, overtuigend eigen producties brachten en ons konden overtuigen te luisteren. Het geheim is dat inderdaad teksten en muziek van binnenuit kwamen en dat ze met plezier stonden te zingen en spelen. Outsiderkunst? Neen, het is even goed als wat sommige meer bekende mensen met een ander beroep doen, voor hun genoegen en met veel inzet iets nieuws proberen te maken. De teksten komen van een vrouw die probeert haar kijk op leven en liefde, verwachtingen en ook wel angsten te brengen.

Dan kwam er dus plots dat verhaal van een depressie, waar een succesvolle zangeres uit een succesvolle formatie, Laïs, die ons verblijde met muziek uit de sfeer van de folk en de tradionals, zoals het lied van de smid die zijn hart verloren had en wenste dat hij bij zijn smisse was gebleven, plots de weg kwijt was.

Spreken over je eigen depressie, dat is niet iets dat je zomaar doet, want je kan je wel als kunstenares opstellen, uiteindelijk gaat het over wat je hebt verloren en misschien, in de donkerste uren, voor altijd verloren waande, al kan het zijn dat je lang denkt dat er niets mis is met je. Juist, de waan speelt in het verhaal van depressie een grote rol, waarbij dus de werkelijkheid die je ontwaart niet meer correspondeert met wat anderen ervaren. Hoe het gaat, weten psychiaters wellicht al enigszins, maar hoe een proces van deconnectie op gang komt en hoe men de relaties weer kan renoveren, blijft altijd nog een raadsel, dat wil zeggen, men weet dat er stoffen zijn in het lichaam en de hersenen die een depressie op gang kunnen brengen, of juist het ontbreken ervan want het is met die biochemie toch wel bijzonder gesteld.

Annelies Brosens vertelt dan ook en herkenbaar verhaal, wanneer ze heeft over mensen die allerlei raad willen geven, waar de betrokkene niet vatbaar (meer) voor is. Maar ook met dokters, psychiaters is het soms hard labeur, want de patiënt vertrouwd hem of haar niet altijd geheel. Therapietrouw? Mooi, maar toch blijft het een zaak van ploeteren en denken dat je er alleen voorstaat, demonen helpen je zelden, wel integendeel.

De liederen die gezongen werden, vormden meer dan een klanktapijt maar gaven mee weer waar de depressieve persoon doorheen ging, soms na een opname of thuis, als alles goed gaan zou maar het lukte ook dan niet altijd. De liederen kan ik niet meer opsommen, maar dat ligt uiteraard geheel aan mij en toch, luisterend was ik al gauw gegrepen door het verhaal, met een bescheiden theatraliteit, net voldoende om de werkelijkheid die ons werd voorgeschoteld, te begrijpen als een verhaal dat haar overkomen is, zoals het iedereen overkomen kan.

Want het valt zelden mee bij zo een aandoening iemand de schuld te geven, laat staan een oorzaak aan te duiden, of een aanleiding, een trigger  te vinden en bovendien, wat doe je als vriend of echtenoot, echtgenote in zo een gevallen, als zoon, dochter? Het gedrag van iemand met depressie valt niet goed te verdragen, zeker als de patiënt met gedachten rondzeult, die telkens herhaalt en elk redelijk gesprek onmogelijk maakt. Soms komt er plots een moment van verlichting, helderheid en dan loopt het weer mis.

Het is dus goed dat de geestelijke gezondheidzorg bijzondere aandacht krijgt, al denk ik soms dat men te gemakkelijk naar bekende figuren grijpt, maar als het om Annelies Brosens gaat, moet ik wel even mijn mening nuanceren. Het vergt ook veel inzet en lef, vrijheid om zich op het forum te presenteren en een verhaal te brengen, dat verre van tranerig klinkt. Toch zal het moeilijk blijven om de weg naar buiten te vinden, buiten de wereld van de Geestelijke Gezondheidszorg. Toch is dat nodig, omdat men kan betrachten mentaal vitaal te blijven, maar een vitale depressie houdt men niet zo gemakkelijk tegen. De kwestie is dat mensen willen geloven dat er eenvoudige oplossingen bestaan, maar soms kan een depressie lang aanslepen en daarvoor kan men niet altijd begrip voor opbrengen.

In tijden waar we persoonlijk geluk zeer hoog inschatten en mensen aannemen dat men er veel mag op inzetten, blijkt het niet evident om de schade die men in het leven oploopt, de schade die men zichzelf ongewild en onwetend aandoet, op te vangen. Sommige mensen denken dat een depressie te maken heeft met een verlies aan zingeving, aan zin hebben of goesting hebben in het leven, terwijl het vaak komt op ogenblikken dat er niets kan gebeuren, niets mis kan gaan. Geloven dat we ons brein zijn, de werking van al die stofjes, dopamine, dat ons onder meer ons gevoel van genot brengt, maar het is een neurotransmitter, die niet zomaar eenvoudig gevonden is geworden. Zo zijn er ook MAO-remmers, die ook al met Dopamine te maken hebben en de balans blijkt van groot belang te zijn voor ons welbevinden en dus ook mee een depressie uitlukken. Beweren dat dit allemaal helder is - voor leken - zou wat kort door de bocht zijn, beweren dat medicijnen zonder meer kunnen toegediend worden, alsof het allemaal van dat ene medicijn zou afhangen, blijkt in onze waarneming stevig genesteld te zijn. Trudy Dehue schreef over de behandeling van depressie en de depressie-epidemie vastgesteld dat de farmaceutische industrie grote vooruitgang heeft geboekt en toch, op een aantal terreinen blijkt het moeilijk met die aanpak lang niet iedereen vlug te kunnen helpen. Het verhaal van Annelies Brosens laat zien dat hier niet de theorie van kracht, maar een instabiel systeem, het menselijke bestaan, dat niet altijd onverkort meegaat met het gedraai aan de knopjes. Een depressie behandelen en de patiënt ondersteunen, empoweren, het blijkt niet vanzelf te gaan.

Het eindigde met een mooie song "If you needed me", dat wel naar de keel greep omdat juist op die momenten de depressieve persoon net niet meer bereikbaar is, noch voor rede, noch voor emoties en dus ook voor liefde.

Bart Haers