Conservatief conclaaf in Boedapest
Dezer Dagen
Conservatief als lijm
Dit werk had best wat aandacht
aandacht mogen krijgen, want de auteur
legt ons boeiende vragen voor.
Je zal maar denken eerder conservatief te wezen en
plots zit je in het vaarwater van lieden als Victor Orban of Trump te dobberen.
Maar zijn zij wel conservatief? En wat betekent dat dan? Of tot wat voor
samenleving komt men dan? Het zijn vragen die zij zich niet lijken te stellen
omdat hun opzet erin bestaat de samenleving en het politieke te instrumentaliseren
en daar moeten we echt wel goed over nadenken, want het gaat om de redenen
waarom we nu zo afkeurend naar de politiek kijken. Aan de andere kant hoeft men
ook niet zomaar elke vernieuwing voor verbetering te houden, want ook daar valt
veel over en tegen in te brengen.
Ik ging er al langer vanuit dat ik eerder conservatief
naar het beleid en beleidsdebatten kijk, waarbij ik niet gezegd wil hebben dat
we in de beste der mogelijke werelden leven, maar bruuske vernieuwing invoeren
en desnoods opleggen aan de bevolking blijkt zelden heilzaam uit te pakken.
Bovendien is degene die vindt dat vernieuwing nodig is, misschien niet altijd op
de hoogte van andere mogelijkheden. Men kan dan wel niet zomaar rekenen op de
wijsheid van de massa’s, de samenleving telt veel goed opgeleide mensen en die
weten ook wel wat er mogelijk is. In het onderwijsdebat heeft de
vernieuwingsdrift ertoe geleid dat leraren v/m zich voor verstokte reactionairen
uitgekreten wisten en bovendien nog eens koppig ook. Terwijl minstens in
Nederland het onderwijsbeleid zo voortvarend vernieuwingen heeft doorgevoerd
dat de kwaliteit van het onderwijs snel achterop kachelde en dat komt dus de
leerlingen noch de abituriënten ten goede, blijkt zelfs schadelijk, maar
daarover gaat de discussie niet.
Wie zich conservatief opstelt, wil dus, zoals het Latijnse
adagium luidt het goede behouden en daar kan discussie over bestaan, over de
waardering van wat goed is. In die zin zwemt de conservatief in troebel water
en is er mogelijkheid zich te vergissen. Maar het gaat ook om een evaluatie ad
hoc, die zelf ook kritisch bekeken moet worden. Misschien zou ik mijn positie
anders kunnen bepalen, niet in termen van progressief of conservatief, want het
blijkt zo snel verzakelijkt te worden, als middel en doel om het politieke en
dus maatschappelijke debat te beheersen of de machthebbers uit te dagen en dan
zelf hun rol op te nemen. Maar toch zal men altijd moeten vaststellen of men
(opgelegde) veranderingen gunstig inschat of nadelig, niet enkel voor zichzelf,
maar ook voor anderen, voor de samenleving. Maar juist, wat is gunstig of
nadelig? Bij de banken- en kredietcrisis werd duidelijk dat het banken waren en
projectontwikkelaars die wel de eigen winsten namen, maar de verliezen rustig
aan de overheid, de samenleving overlieten. Een bank failliet laten gaan zorgde
voor heel wat onrust en niet de banken maar vooral de politiek verloor
vertrouwen. De klimaatcrisis en de goede oude milieuvervuiling, bijvoorbeeld
met eeuwige chemicaliën laten ook weer zien dat het moeilijk is de daders te
raken, want per slot van rekening doen we er allemaal aan mee. De plastic soep
in de oceanen, die zien we zelden maar wie al eens op Sicilië op het strand
stond, merkte hoeveel plastics, zichtbare dan er ronddrijven. Is het dan niet
conservatief te bedenken dat we die rotzooi beter moeten beheren en niet in zee
laten verdwijnen?
In de VS lijkt het zo te zijn, maar ook in Polen dat
men abortus en zelfs het verlenen van toegang tot voorbehoedsmiddelen als
conservatief te moeten veroordelen, wat impliceert dat men vrouwen geen
zeggenschap over hun leven gunt en is de kans groot dat men hen, de vrouwen,
gaat minachten. Tja, dan is de kans klein dat ik in dat hokje pas, wil passen. Het
punt evenwel is dat men daarmee, door abortus zo goed als te verbieden in feite
een bestaande toestand, in de VSA het Arrest Roe vs. Wade uit 1972 tenietdoet
en dat is nu net niet conservatief, maar eerder reactionair. Vrouwen hebben sinds
de negentiende eeuw soms tergend traag een grote mate van zelfbeschikking bereikt
die men als natuurlijk kan beschouwen, maar die nog steeds aangevochten wordt,
overigens ook vaak door vrouwen die zich best goed voelen in een reactionaire
context. Gaat het uit van een bepaalde lezing van de bijbel, waarin volgens
Evangelicals doorgaans als gebod wordt gelezen dat mensen hun plaats moeten
kennen, dus afzien van het recht hun (persoonlijke) geluk na te streven. Dan is
die lectuur in strijd met de preambule van de Grondwet van de Verenigde Staten
en zou men dat ook in het debat moeten brengen. Dus voor de goede orde, zoals
het Hooggerechtshof in 1972 net op grond van de grondwet abortus toestond tot
25 weken, zo kan op grond van de Preambule conservatieve uitgangspunten
strijdig achten met de grondwet. Of dat wettelijk dan wel door het
hooggerechtshof ook bevestigd moet worden is een andere zaak, omdat het precies
voorwerp is van politiek debat en dan is het beter dat het debat ook gevoerd
wordt.
Maar er wordt in feite geen discussie over gevoerd,
omdat men zowel de uitgangspunten als de besluiten van conservatieve inzichten
afwijst en een discussie als een toegeving voorstelt. Dat maakt het, zeker met
de internetfora die we vandaag kennen gemakkelijk om dergelijke gedachten te
spuien, want een zogenaamde elite wijst ze toch af en dat is aantrekkelijk voor
de brave hillbillies of White Trash, wat dan weer het risico met zich brengt
dat men grote groepen in de samenleving kan
gijzelen. Wie de beelden zag van 6 januari 2021, toen het Capitool werd
bestormd, beseft dat elk van die mensen bewust deelnam aan een staat
ontwrichtend gebeuren. Zij zullen als argumenten en verschoningsgrond aanvoeren
dat zij de staatsinstellingen willen behoeden voor kaping door de elite. Het is
in de Amerikaanse Geschiedenis niet helemaal vreemd dat de elite – maar welke
dan? - er alles aan doet om te vermijden dat het volk de meerderheidspositie
zou gebruiken, want dat is altijd misbruiken. Daarom, schreef Annelien De Dijn
terecht dat men het Hooggerechtshof instelde om te bewaken dat de elite niet
over de kling gejaagd werd en ook wel om de White Trash en vooral de Afrikaanse
bevolking in de VS eronder te houden. En neen, die zijn vooralsnog geen
meerderheid, maar de blanke bevolking verliest wel de natuurlijke autoriteit
waarover men dacht te beschikken en daarom kwamen de White Supremacists er, die
dus pas echt reactionair uitpakken, want ze negeren straal de burgerrechtenwetgeving
van de jaren zestig. En merkwaardig genoeg noemt men ook hen conservatief en
dat klopt helemaal niet, want hun methodes en oogmerken strijden met wat de
conservatieve bourgeois wil bereiken, rust, zekerheid en stabiliteit en
persoonlijke kansen om het geluk na te streven, zoals in de Preambule
bestatigd. Ik had “bevestigd” kunnen schrijven, maar in deze klinkt “bestatigd”
meer in lijn met wat er gezegd moet worden. Het is een germanisme, uiteraard,
maar zou dat echt doodzonde wezen?
Conservatieven willen niet boven alles het status quo,
maar burgers willen voorspelbaarheid en hun bezit veiliggesteld, maar burgers,
bourgeois, zijn inderdaad hypocriet, want ze willen tegelijk dat het beter
wordt, voor henzelf en misschien ook voor anderen. Leerde ik in mijn jeugd- en
jonge jaren dat hypocrisie een zonde is, bedenkelijk ook, dan leerde ik
geleidelijk dat men met authenticiteit ook brokken kan maken. Het gaat er niet
om achterbaks uit de hoek te komen en als men mensen misleiden zou dan kan het
zijn dat het goed uitpakt, het hangt er ten gronde van af of men maatregelen
bedenkt die mensen ten goede komen, maar ook of men burgers kan mobiliseren om
mee te gaan in een (groots en meeslepend) project. Het heeft er uiteraard ook mee
te maken dat we van onszelf en anderen consistentie verwachten en coherentie en
dat kan ertoe leiden dat men de dingen niet meer op een eigen manier kan
bekijken of een inzicht aanvaarden kan, dat niet direct binnen de verwachtingen
valt. Conservatieven hebben – zeker in de vorm waarin ze zich dezer dagen
presenteren – geen last van authenticiteit en zelfs niet van consistentie, want
hoe kan men het recht op leven van het ongeboren kind verdedigen en tegelijk
eisen dat iedereen een vuurwapen bij zich mag dragen. Een abortus is geen leuke
keuze, maar een vrouw die zwanger wordt doet dat doorgaans niet alleen en als zij
niet goed ziet hoe zij die vrucht kan dragen tot de geboorte en dan nog eens
opvoeden ook, omdat de verwekker al lang pleite is, dan moet zij die keuze
kunnen maken, want lichtzinnig zal ze niet besluiten. Conservatieven van
het gehalte dat in Boedapest samen de
wereld wil veroveren hebben de neiging die overwegingen naast zich neer te
leggen, want tja, grijp ze in hun kruis, die vrouwen. Ze moeten geen
complimenten maken, zoals een Belgisch politicus ooit zegde, of nog, ze moeten hun
plaats kennen. Dus is men tegen de groei van de Islam in Europa en de VS, maar
tegelijk zal men zoete broodjes bakken met Arabische Liga om rond conservatieve
thema’s over geaardheid, over reproductieve rechten mensen hun autonomie te
ontnemen. Bedenken we nog dat in Afrika nogal wat missionarissen rondlopen die
druk uitoefenen om homo’s streng te straffen en voorbehoedsmiddelen te bannen.
Goed 20 jaar geleden was Paars de kleur van de
regering in België en Nederland en men kon niet anders dan progressief zijn,
heette het, met het gevolg dat hervormingen in de steigers gezet werden – men sprak
dan ook van werven – die goed werden bevonden omdat ze progressief waren,
inzake onderwijs, inzake cultuur ook, waar men onwaarschijnlijk genoeg verder
aan het verenigingsleven ging tornen en op verzoek van de Liberalen het middenveld
uitschakelen. De gedachte was niet direct door grondwet en andere wetten gelegitimeerde
corpora, zoals de vakbonden, mutualiteiten oftewel de ziekenfondsen en andere
machtsfactoren uit te schakelen, zodat de politiek rechtstreeks met de geatomiseerde
burger zou kunnen handelen. Ik dacht altijd wel bij wijze van kritiek dat de
grondwet wel degelijk vrijheid van vereniging garandeert en dus kan men die
machtsfactoren niet zomaar aanpakken. Ook kan men zich afvragen of het wel zo
gezond is dat een burger op zijn dooie eentje – op zijn best gesteund door een
advocaat – tegen De Overheid moet handelen, want men hoort vaak genoeg dat
mensen beseffen weinig te vermogen tegen de overheid. En dan ziet men dat de
overheid graag uitpakt met verbodsbepalingen en controlesystemen, geautomatiseerd
liefst, waarna er geen verhaal meer mogelijk is. De toeslagenaffaire kwam er
omdat de Tweede Kamer besloten had elke vorm van toeslagenfraude bestreden
moest worden. Beter voorkomen dan genezen dat het ministerie van Financiën,
gesteund door Sociale Zaken en het algoritme begon mensen als mogelijke fraudeurs
aan te wijzen. De volgende stap is nog het meest onthutsend: de aangewezen
potentiële fraudeurs werden maar gelijk als fraudeurs behandeld, zonder
onderzoek. Ik heb de indruk dat de PVV van Geert Wilders dit een schitterende
aanpak vond, maar het nooit heeft toegegeven. Pieter Omtzigt besloot dan maar
de regering op haar tekortkomingen te wijzen, maar kon dat niet meer doen in de
partij waar hij een stemmentrekker was geworden. Zo verdoken kan de conservatief
de boel belazeren.
Bekijken we de gang van zaken op die manier, dan wordt
het lastig nog in termen van progressief of conservatief naar de dingen te
kijken, want de termen zijn hol en vaak ook nog eens opgetuigd met allerlei bijgedachten,
waarvan men niet beweren kan dat ze sporen met het concept conservatief of
progressief dat de gebruikers in gedachten hebben. Wat Victor Orban, aantoont, handig
surfend op opportunisme, mediacontrole en het voorspiegelen van geweld vanwege
opstandige splintergroepen in de samenleving, terwijl er wel wat Europese subsidies
handig aangewend worden. Meer Hongaren? Dus geen abortus meer en geen
aanhangers van Onan of de Griekse principes meer. Voor de grote meerderheid
lijkt er geen vuiltje aan de lucht, al lukt dat niet zo best om vrouwen meer
kindjes te laten baren. Abortus was in het voormalige Oostblok geen taboe, herinner
ik mij, maar zowel in Polen als Hongarije gelooft men nog dat mensen op bevel
aan het procreëren slaan. Misschien kan de kerk in Polen nog wat helpen, maar
ook daar blijkt het verwekken van nieuw leven geen favoriete bezigheid. Ik moet
nu wel aangeven dat de gegevens voor deze vaststellingen perfect te vinden zijn
op het internet[i],
maar men zou het ook moeten bekijken van het zelfbeschikkingsrecht van elke
persoon en dan wordt de actie van Orban om de bevolkingsgroei te bevorderen wel
verdacht. Nu moet men dan tegelijk ook wel aannemen dat de bevolkingsgroei of
minstens een status quo voor het algemeen welbevinden van belang is en dan kan
het helpen de bevolking zowel rust en vrede te verschaffen als de nodige
keuzevrijheid, kwaliteitsvol onderwijs, een onafhankelijke rechtsspraak en een
vrije pers.
Voor conservatieven als ik, die de jaren 70 en 80
mochten meemaken, is het begrip conservatief dus ook gekleurd door de uitwaaierende
verworvenheden van de contestatie in de jaren 60. Neen, Mei’ 68 helemaal afwijzen
heeft niet veel zin. Er vallen beklijvende verworvenheden aan te duiden, de
revolte van de studenten in Nanterre, de Sorbonne, Leuven Vlaams en de toestanden
op de Blandijn in Gent, de Rode Burcht van de universiteit waren niet enkel
destructief, maar er kwam nadien een soort gemakzucht in het progressieve discours,
wat ertoe leidde dat vanaf de val van de Muur een neoliberale en
neoconservatieve reactie is gekomen, die, zoals Francis Fukuyama, wat de neo-conservatieven
betreft tot de bevinding kwam dat die beweging vrij snel het spoor bijster
raakte. Om aan te geven hoe hij naar politiek keek en wat het politieke
gebeuren op gang houdt – dus anders dan in zijn essay “The end of history and
the last man”, waarin hij dacht dat het Amerikaanse en Europese model van de
vrije samenleving had overwonnen – keek hij goed naar de wijze waarop politieke
systemen functioneren en niet per se tot bloei komen, maar vooral ook niet
altijd echt ten onder gaan. Politieke orde[ii]
is er altijd, of die nu democratisch gefundeerd is of anderszins, maar we
kunnen zelf wel, als gemeenschap kiezen wat het overwicht krijgt en dan is het
voor een democratisch bestel van belang dat er nog besluiten genomen worden en
dat die ook gevolgd worden, gehandhaafd worden. Dat in dictaturen en autoritaristische
regimes het succes van de leider bepalend is, weten we wel, maar het is net
eigen aan een democratie dat de instellingen, c.q. de Grondwet, cruciaal zijn
en als dat bestel niet meer werkt, gaat er veel verloren. Het gaat erom dat
niet alleen de hofhouding van politiek, justitie en de overheid het bestel
bestieren, ook burgers kunnen ertoe bijdragen dat het blijft functioneren. Moet
men dat betrokkenheid noemen of eerder burgerschap?
Ik zal dus niet zomaar meer meedelen een conservatief
gedachtengoed genegen te zijn, omdat het bij nader toezien weinig voorstelt,
maar ook nog eens gekaapt wordt door mensen die de humanistische idealen die
van de vijftiende eeuw af steeds verder ontwikkeld werden – echter niet
rechtlijnig noch teleologisch, met ons bestel als hoogtepunt of eindpunt - en
ons nu handvaten aanreiken, zonder daarom onwrikbare zekerheden te kunnen
aanreiken. Dat was wat me in het conservatieve maatschappelijke denken aantrok,
dat men niet zomaar moet gaan voor snel hervormen of hardnekkig vasthouden,
maar evoluties goed evalueren en wat de moeite waard blijkt, zoals technische vernieuwingen,
de digitale wereld die we mochten leren kennen, omarmen en andere zaken eerder te
stuiten, namelijk wanneer daarbij machtsverhoudingen scheefgroeien.
Daarom is het tot slot niet van belang gespeend na te
denken over de opgekomen preutsheid die in de jaren zeventig in zekere mate van
grond gespeend leek, maar waarbij duidelijk werd dat de nieuwe mogelijkheden
rond het beheersen van de vruchtbaarheid voor mannen en voor vrouwen
mogelijkheden bood, die wel eens misbruikt konden worden. Hoe we omgaan met
vooruitgang, valt zo te zien niet met paternalisme aan te pakken, maar het ligt
in de handen van wie het opnemen wil. Naaktbeelden in het straatbeelden,
uitgelaten queer people, films die mensen laten zien in hun pure staat… wat kan
ertegen zijn? Men kan volop porno bekijken, maar hoe schoon de liefde kan zijn,
dat zien we in de brede media veel minder. Overigens, het humanisme, zoals
Marguerite Yourcenar beschreef in l’oeuvre au noir, liet zien dat mensen er
zelf, als zij dit willen, ook iets van maken dat voor derden van belang is. Het
gaat dan niet om braaf zijn, om trouw de wetten en voorschriften volgen, maar
om in omstandigheden het goede en het schone, het ware ook te onderkennen. Van
Plato kan men veel zeggen, maar deze gedachte blijft wel het overwegen waard. Toch
denk ik dat we best niet vergeten dat we met Hannah Arendt verder komen, dat de
Amor Mundi, hoe moeilijk te vatten ook, hoeveel oefening het ook vraagt, ons
vanzelf ertoe brengt het breder welbevinden vorm te geven, waarbij mensen die
gebruik maken van omstandigheden om zich te verrijken zonder omzien, inderdaad
aangesproken moeten worden. Het
produceren van Fentanyl, dat door Paul Janssen werd ontwikkeld, maar de
afgelopen jaren in de Verenigde Staten door onder andere Johnson and Johnson en Purdue Pharma heel wat van die
producten op de markt brachten aanleiding gevend tot verslaving en ontreddering
van tal van levens. Hoe kan men daar als overheid mee omgaan? Als men economie
en bedrijfsbeheer blijft herleiden tot winstmaximalisatie kan men weinig tegen
die praktijken inbrengen, maar een bedrijf leiden en er de continuïteit van
verzekeren, vergt meer overleg en afwegingen over de randvoorwaarden. Helaas
zijn dat discussie die zelden in het parlement of de brede media gevoerd
worden. Het gaat dan om matiging in het denken en matiging in het handelen,
waarbij men het breekpunt in het oog houdt: hoe lang is een aanpak heilzaam en
wanneer wordt ze schadelijk, te schadelijk om ermee door te gaan.
Het probleem met het conservatieve ideologische
bouwwerk is dat de aanhangers zich graag voordoen als realisten. Het kan zijn
dat men gedwongen wordt door de kritiek van derden wel eens duidelijker te
maken wat men dan wel wil, maar liefst wil men geen revolutionair zijn en al
helemaal niet de mensen bruuskeren. Toch verbaast het altijd weer dat om het
vooropgestelde ideaal te bereiken veel van de grondwet omgewerkt moet worden en
verworvenheden afgeschaft. Hoe kan dat conservatief heten?
Bart Haers
[i] Voor de
vruchtbaarheidscijfers van Polen en Hongarije, met zeer lage cijfers: https://www.indexmundi.com/g/r.aspx?c=pl&v=31&l=nl
[ii] Francis Fukuyama nam zich
het recht om na zijn vaak bekritiseerde “The end of History and the last men”,
de zaak van het bestuur en politieke macht, politieke orde dus goed te
bekijken. Dat deed hij in een werk in twee volumes “De Oorsprong van onze Politiek”.
https://kwestievanverwondering.blogspot.com/2015/05/de-lange-weg-naar-denemarken.html
Reacties
Een reactie posten