Elisabeth Regina can do no wrong

 

Dezer Dagen

 

 

Het einde van een era?

 

 

George VI, als Keizer van India, 
statieportret uit jaren 40. in 1948
stond de koning de tiel af, wegens
de onafhankelijkheid van India en Pakistan.
(foto uit collectie Library of Congres) 

Sinds gisteren, toen het overlijdensbericht van Elisabeth II nakende was, hoort men de mantra: het einde van een tijdperk. De eerste keer dat ik hoorde over haar zalving tot koningin was als student bij R.C. Van Caenegem, die ons duidelijk maakte hoe cruciaal ritueel is bij het bekleden met macht en gezag, maar hij stelde ook vast dat haar macht door allerlei historisch belangwekkende gebeurtenissen ernstig beknot was geworden. Misschien had  ze nog gezag, hoorden we, maar dat hangt dan weer af van de welwillendheid van het publiek. Het heeft mij altijd weer benieuwd hoe men groots opgezette analyses maakte, terwijl de persona van de koningin zichtbaar worstelde met haar aanvoelen als moeder en vrouw. Zij beleefde in haar lange leven nogal wat veranderingen, machtsverlies voor het UK ook, maar dat blijft  nu op de achtergrond. Een era gaat niet met een ademtocht voorbij.

 

Toen Lady Di overleed in Parijs, na een dollemansrit konden de media over hare majesteit geen gebenedijd woord  zeggen, over haar verblijf in Balmoral als in een schuilhoekje en toen ze enkele magische woorden zegde, zouden de plooien zijn gladgestreken. De discussies over Charles III, toen nog Prince of Wales, en Camilla Parker-Bowles zorgden voor gedoe, ook aan het hof, kon men hier en daar vernemen, maar de grond van de zaak was dat de media stennis maakten over iets wat de publieke opinie wel beroeren kon, maar alleen voor hem en haar van belang waren. Er zit een merkwaardige krak in de benadering van het koningschap in het UK, want enerzijds worden zij door de zalving en hun positie aan het hoofd van de Church of England meteen ook sacrale instituties, de monarchen, waar hun menselijke persoon weinig aan zal veranderen. The prince can do no wrong. Zou het?

 

De media die graag met gore verhalen uitpakken, verwachten van de prinsen een voorbeeldig leven, maar met al die luxe om hen heen is dat wel moeilijk.  In Engeland en het UK wordt de publieke opinie vaak vorm gegeven door media-instituten die zonder veel scrupules hun visie op de gebeurtenissen als waarheid, de enige waarheid voorstellen. Het conflict tussen Sussex en de tabloids over inmenging in hun privacy was tekenend, maar ik hoor (nog steeds) geen kritische opmerkingen ten aanzien van die persorganen, ondanks het feit dat de Murdoch-press een titel moest sluiten, omdat de redactie op verregaande wijze in het leven van prominenten en gewone mensen, zoals van dat schoolmeisje – haar naam staat op de Wikipedia pagina, maar ik blijf het onkies vinden haar naam zomaar te droppen – wiens mobiel was gehackt, maar ook van verwanten van gesneuvelde militairen en slachtoffers van de aanslag in Londen op 7 juli 2005. Niemand kan er mij van overtuigen dat een journalist een journalist kan zijn als men zich inlaat met deze praktijken. De affaire Epstein en de betrokkenheid van de fine fleur van de Europese en Amerikaanse elite werd ons uiteraard meegedeeld, met de nodige details en zin voor hypocrisie, maar toen een prins van den bloede in het vizier kwam, leek het erop dat men hem niet zou sparen. De koningin en de kroonprins hebben dan besloten dat de prins in het openbaar geenszins nog het hof en de troon kon vertegenwoordigen. Een verregaande maatregel, maar in veel opzichten was het een zwaktebod, want de koningin kon niet anders dan gegeven de verhalen die rond Epstein en Maxwell in de openbaarheid kwamen, erkennen dat de prins geen ridder  zonder smet op het blazoen kon zijn, maar zij had kunnen zeggen dat zijn leven werkelijk weinig zinvol bestaan was, een beetje zoals onze Laurent – zij hadden zich met wetenschappen of kunsten kunnen inlaten, maar de Britse prins verkoos blijkbaar omgang met modellen. En zo kan men een hele chronique scandaleuse vullen en er zijn auteurs genoeg die met plezier die rol op zich namen en nemen. Maar kan een royalty-watcher zich met recht een journalist noemen?

 

De koningin had een ceremoniële taak die zij met grote standvastigheid uitoefende, waarbij gezegd wordt dat zij wetvoorstellen die haar aanbelangden amendeerde. Hoe het zij, door haar jarenlange betrokkenheid bij het reilen en zeilen kende zij vaak beter dan politici en journalisten de raderen van de macht. Dat zij met Margaret Tatcher geen goede verstandhouding had, mocht men toen niet weten, want het decorum vergt dat de premier zich verstaat met de koningin, maar per slot van rekening doen politici waarvoor ze verkozen zijn, of iets anders.

 

Dat met het overlijden van de Queen een tijdperk zou beëindigd worden, klinkt aannemelijk, maar zou ook moeten schuren, want hoeveel greep heeft zo een koningin op de gang van zaken? Jawel, zij zag de wereld veranderen, maar wij zagen dat ook, begrepen sommige evoluties wel en andere niet. Het beleid van Tony Blair in Irak? Het referendum waarbij Maggy T. in de EEG wilde blijven, haar schrille schreeuw, van de premier in Brugge dat ze haar geld terug wilde – het geld van de Britse belastingbetaler op zijn hoogst? Een oorlogje om de Falklands, kan men dat haar handelen noemen? Geenszins, gewoon omdat de politiek op andere plaatsen tot stand komt. De ambiguïteit die spreekt uit de gedachte dat met haar dood een tijdperk eindigen zou, springt nog meer in het oog, wanneer we bedenken hoe zij, als koningin wel bevoorrecht mocht heten als het over ontvangen van informatie gaat, maar ook dat de hofhouding en de politici er zich voor hoedden haar te mishagen door lastige informatie te bezorgen. Dat zij uiteraard televisie had en later blijkbaar ook met de computer leerde werken, neemt niet weg dat we niet kunnen zeggen dat zij er grote greep op had hoe mensen leefden en leven.

 

De ambiguïteit ligt besloten in het feit dat zij door haar zalving, zoals Middeleeuwse oorkonden vermelden: rex/regina dei gratia, koningin bij gratie Gods uitverkoren was, maar tegelijk was het een dynastiek accident, de troonprins die na het overlijden van zijn vader aan de troon verzaakte om te kunnen trouwen met de vrouw van zijn leven, die evenwel niet behoorde tot de club, de Europese Gotha, liefst nog de Engelse, ook al, omdat een huwelijk tussen koningshuizen niet meer die politieke betekenis kon hebben, omdat koningshuizen niet meer de macht hadden, noch het bezit waar Hendrik VIII wel op kon bogen volgens de verhaaltjes, terwijl hij in werkelijkheid met zijn baronnen overeenkomsten diende te bereiken, om oorlog te voeren bijvoorbeeld. Ook van Elisabeth Regina werd gezegd dat zij regeerde over 15 landen, maar de werkelijkheid was evident anders, want de onderscheiden leden van de Common Wealth waar de koningin nog erkend werd als staatshoofd, hadden al lang autonoom en zelfs soeverein bestuur. Hoe kan het ook anders?

 

Dus ja, haar leven viel samen met een periode van enorme veranderingen, maar de Suez-crisis en vervolgens de grote economische crisis van de jaren zeventig, waar zij uiteraard geen greep op had, zorgden voor gezichtsverlies van het land en vervolgens ook van de regeringen. Om maar iets op tafel te leggen: zal men vandaag en de volgende dagen iets zeggen over het abominabele onderwijs in het UK? Haar zoon heeft wel inzichten over onderwijs, maar de politiek van Labour noch van de Tories heeft het land daadwerkelijk geholpen, want de democratisering van middelbaar onderwijs en toegang tot universiteiten, zoals Tony Judt beschreef in “The land fears ill” beschreef viel stil. Dat was evenwel vanuit economisch oogpunt even nefast als later de ontwikkeling van de aloude universiteiten tot bolwerken van de elite. Iemand als Erasmus was ooit lector in Cambridge, maar hij vond dat op die manier doceren, theologie bijvoorbeeld voor verbetering vatbaar was. Wij op het continent kijken graag op naar het UK en Albion, maar zien het perfide in de samenleving niet, dat mensen geen kansen krijgen om hun mogelijkheden te ontwikkelen.

 

In die zin en vooral in dat opzicht kan men Elisabeth Regina niet linken aan een volgehouden beleid van ontmenselijking van de lagere klasse, noch aan de politiek ten aanzien van de immigratie, want daar viert de hypocrisie hoogtij. De NHS kan de 100.000 vacatures niet invullen… omdat men de controle op arbeidsmigratie heeft versterkt, waarbij meisjes en vrouwen uit de Oostelijke lidstaten van de EU niet meer wil inzetten als zorg- en verpleegkundigen in de ziekenhuizen, terwijl men nauwelijks meisjes en jonge vrouwe uit de arme wijken van Leeds of Birmingham de kans geeft om de nodige vorming te krijgen. Heb ik het goed begrepen dan worstelt ook de bouw met tekorten want er komen geen geschoolde arbeiders meer uit Europa. En zullen die komen uit de Gemenebestlanden? Men heeft een paar jaar geleden het Windrush scandal gehad, uitgebroken in 2018 en het schandaal behelst het wederrechtelijk in hechtenis houden, paspoorten inhouden en zelfs deporteren van minstens 83 mensen, Britse burgers uit de voormalige kolonies, vooral de Caraïben. Deze Windrush generatie was naar Albion gekomen vanaf 1948 en dus al meer dan een generatie ingezeten en burgers, wat in 1973 was bevestigd. Deze mensen verloren hun job, huis en hun status. De vraag is niet alleen waarom Teresa May deze aanpak uit liet werken en wat zij er maatschappelijk mee hoopte bereiken. Het venijn zat in het feit dat de British Nationality Act uit 1948 burgers uit het UK en de kolonies de Britse nationaliteit gaf aan burgers uit de kolonie (de status van Brit) en het recht vrij naar het UK te komen of te verlaten, maar er werden geen officiële documenten die hun aankomst in de UK kon bevestigen, maar men werkte, soms drie generaties en/of liep school en bouwde een leven uit. De minister en de vooral de administratie wisten dat die mensen geen documenten hadden die hun status bevestigen, omdat men gedaan had alsof het niet nodig was. In de jaren ’70 veranderde men, omdat de vroegere, naoorlogse tekorten op de arbeidsmarkt voorbij waren en werden de regels strenger om nationaliteit toe te kennen en andere afgeleide rechten te verstrekken. De wetgeving verstrengde na 1973 steeds verder, maar de Windrush-generatie werd niet verontrust tot May en co in 2010 en later illegale immigratie wilden bemoeilijken, zelfs vijandig te bejegenen. Om het verhaal kort te houden, de Britse regering kon en moest iets doen aan illegale immigratie, maar wat gebeurde met de deportatie van leden en vooral nazaten van de Windrush generatie was duidelijk een aanfluiting van goed bestuur omdat men misbruik maakte van een omissie begaan door vroegere regeringen. Het doet wat denken aan de Toeslagenaffaire in Nederland: de overheid gaat in op een verzuchting van het parlement en verbreekt daarmee vroegere beloftes van de overheid en dat is dodelijk voor het vertrouwen in het landsbestuur.

 

Met alle respect voor wie de regeringsjaren van de Queen bejubelen wil, er is heel wat mis gegaan, bestuurlijk en maatschappelijk, maar het is verre van ons om die fouten en tekortkomingen aan de Queen toe te schrijven. Het UK was in de jaren ’70 de zieke man van Europa, maar in feite hebben we nooit een goede analyse gezien en de aanpak was, zoals blijkt op het vlak gezondheidszorg en onderwijs, het wegennet bedroevend en niet gericht op wat men zou verwachten, een aanzienlijke lotsverbetering. De jonge Britten werd geleerd Britse spullen te komen, zoals in onze schoolboeken Engels gedrukt stond, maar tegelijk werkte de regering aan mondialisering van de economie, toch zeker na 1979. De financiële sector maakte de City nog groter en belangrijker dan ze al was, de maakindustrie zoals men de industrie noemt, verloor veel omvang na de crisis van de jaren zeventig, maar anders dan Duitsland, hechtte de elite daar niet veel belang aan.  

 

Neen, er is geen tijdperk ten einde, want de Tory-regering boert verder en maakt minder goed dan dat de regering kwaad aanricht. Vijftien Premiers heeft zij zien passeren, van sommige weten we niet meer wat ze gedaan hebben of hoe ze het land gediend hebben. Winston Churchill was de oorlogspremier, maar het parlement gaf hem niet zomaar carte blanche, maar zijn aanpak, soms controversieel, vaak listig kreeg de steun van de koning George VI, vader van de overledene. De gevolgen van de oorlog en vervolgens van de vrede waren voor het UK en de Windsors overweldigend, want in 1947 gaf de koning de titel van Keizer van India op, vele landen werden onafhankelijk en andere erkenden de koning, later de koningin nog als hoofd van de natie, maar Londen had geen recht meer tussen te komen in de zaken van het land. Het is dus duidelijk dat het verlies van het imperium vroeg aanving en niet ten einde loopt. Anderzijds blijft het voor het UK een moeilijk op te lossen kwestie los van de EU een plaats in de wereld te verwerven. Bij gebrek aan een oplettende pers, enfin, op de centen en inkomsten letten ze wel, en met de BBC die geen kritische posities meer kaan innemen, verschraalt de democratie. Meer nog, de informatieverwerving over hoe het land functioneert, waarbij het dus niet gaat over lock downfeestjes maar over hoe de instituties alsnog functioneren, want sinds de Iron Lady is de staat onttakeld; nog Teresa May heeft het politieapparaat minder middelen toegeschoven, maar publiek beweerde men dat de strijd tegen terrorisme onverkort zou gevoerd worden. De breuklijnen in het beleid liggen in het verleden, de vergissingen met omvattende gevolgen, zoals de oorlog tegen de Irak of de Brexit, waarbij slechts een beperkte meerderheid het pleit beslechtte zullen nog lang het beleid verontrusten. Dat ging buiten de koningin en zij kon er slechts acte van nemen. Tot slot kan men een oude dame, 96 jaar, alleen maar een behouden vaart over het graf heen toewensen, want we zijn tot nader orde sterfelijk. Dat de familie treurt, daar kan een mens in meegaan, maar al die krokodillentranen van royalty-watcher, dat stoort behoorlijk, want er komt heus wel een vervolg op de soapopera.

 

Bart Haers