Gevolgen van een grondwettelijke bepaling

Reflectie

Two term president

Een verlies voor de democratie

Een iconische foto, genomen in Jalta op de Krim. Het was ook een
van de laatste politieke handelingen van de oude president
  Rooselvelt, na zijn vierde inauguratie in het hoogste
politieke ambt. De keuze van de president zich in
1944 zich nog eens op campagne te wagen was er misschien
te veel aan, maar het vertrouwen in hem was nog steeds groot.
 ,

 De geschiedenisleraren krijgen het knap lastig, waarbij men, waarbij Paul Janssenswillen onbedoeld weer het probleem neerlegt bij de jongeren, die uiteraard niet bereid zijn de complexiteit van het historische onder ogen te nemen: liever een pak papier met duidelijk gestructureerde items memoriseren dan open vragen onderzoeken en proberen te beantwoorden, zoals: toon aan dat de opgang van de muziekcultuur in Europa tijdens de achttiende eeuw samen moet zijn gegaan met een toenemende welvaart en hang naar entertainment. Begin er maar eens aan, maar als het goed besproken is, zal het wel lukken. Zelf denk ik er nu wel enigszins anders over: in de media wordt geschiedenis nu eenmaal bij voorkeur neergezet als iets dat uit de lucht komt vallen. Kant en klaar komt een historisch inzicht zelden aanzetten. Anderzijds krijgen we vaak ongemerkt oordelen en vooroordelen mee, over de middeleeuwen, over de Kerk, over Franse Revolutie en die oordelen lijken onweerlegbaar. Joris Note heeft dat mooi beschreven in "tegen het einde", waar hij zijn protagonist laat twijfelen aan de heersende visie over de Franse Revolutie maar finaal laat besluiten dat de Terreur het belang noch de betekenis van de Franse Revolutie teniet doet. Het blijft betreurenswaardig dat het boek in de media niet voor meer discussie gezorgd heeft, want het is een mooi voorbeeld van hoe we de geschiedenis als voorstelling van feiten net niet onweerlegbaar hoeven te achten, maar wel, denk ik, kan men sommige uitkomsten heroverwegen.

Een voorbeeld van hoe negatief het kan uitpakken als we ons niet meer bekreunen over de toedracht van besluiten of van gebeurtenissen, blijkt de discussie rond de two term presidential limit te zijn in de VS, het 22ste Amendement. Omdat ten tijde van Ronald Reagan de gedachte opkwam het amendement toch terug te trekken, wat Reagan goed zou uitkomen, lijkt de kwestie een zaak van opportunisme, maar of het echt gelukt was een derde campagne te winnen? We zullen het nooit weten.

De kwestie is dat we vandaag moeten vaststellen dat de president al twee jaar voor het einde van de tweede term in een fin de règne terechtkomt, maar ook de tegenstanders hun inspanningen in dat kader uitwerken. De Founding Fathers zouden zelf ook gedacht hebben aan een eenmalige herverkiezing om te voorkomen dat het presidentschap zou uitmonden in een soort koningschap of erger, despotisme. Nu werd FDR verkozen in 1932, herverkozen in 1936, 1940 en zelfs 1944, wat niemand hem had voorgedaan en sinds 1951 kan men het hem niet meer nadoen, toen het 22ste amendement aangenomen werd, dat wil zeggen dat de staten in afdoende meerderheid het amendement hadden aangenomen. Van democratische controle gesproken.

De vraag is nu of men sowieso had te vrezen dat iemand het hem zou nadoen, want behalve Ronald Reagan en misschien Bill Clinton, the comeback kid, ziet men de anderen door hun eigen optreden of omwille van de omstandigheden niet zo gauw die derde verkiezing halen. Een uitzondering zou ik willen maken voor Barack Obama, maar over zijn optreden zijn de meningen verdeeld. Maar net in dit geval van de zittende president, merken we dat het gevoel van een fin de règne sterk toeslaat, maar de publieke opinie is tegelijk meer dan ooit gepolariseerd. Dat en de wijze waarop de media, ook buiten de VSA naar de man en zijn optreden kijken, maakt het moeilijk zomaar te zeggen of hij daartoe kans zou maken. Het kan niet, zegt men en dus schuift men de vraag van zich af. Niet echt verstandig, want Barack Obama heeft economisch mee de aanzet gegeven voor een herstel van de economie in de VSA en zelfs moet men vaststellen dat zijn omzichtig buitenlands beleid voor de VS niet nadelig uitpakt, terwijl gezaghebbende stemmen net het tegendeel beweren. Toch zeggen gezaghebbende stemmen dat hij op dat vlak precies een zwak president is.

De geschiedenis van amendementen op de Constitutie levert wel een aantal inzichten op rond de macht van de president en hoe men die beter wilde stroomlijnen, lees: inperken. Maar de hoeksteen van het systeem blijft het systeem van checks and balances, waardoor noch de president noch het congres alle macht kan verzamelen. Sinds 1776 is de samenleving, is de bestuurstechnologie ook grondig gewijzigd en de komst van eerst de telegraaf, dan de radio en vervolgens de televisie hebben het politieke discours al grondig gewijzigd. FDR was de eerste president die van radio gebruik ging maken om zijn publiek te bereiken, maar hij deed het ook nog eens effectief. Zo gebruikte de man ook de mogelijkheden van de fotografie om via opdrachten de hogere middenklasse en de elites ertoe te bewegen het lot van de dompelaars na de crisis ter harte te nemen. Het doel van de president was mobiliseren en hij zorgde er wel voor dat men hem voor de motor aanzag, maar in 1945 was de welvaart in de VS stevig gegroeid en begon daarbovenop een nieuwe periode van enthousiaste groei. De maatregelen van de New Deal worden in vraag gesteld, maar het verhaal is daarmee niet rond, want precies dat mobiliseren was net zo belangrijk als concreet beleid en daar vergist men zich bij de kritiek op FDR wel eens, want het concrete beleid was moeilijk uit te stippelen en vooral de resultaten zijn moeilijk meetbaar, al vindt men dat niet leuk. Het was naar mijn aanvoelen de zwakte van de meeste mobiliserende programma's van de opeenvolgende Vlaamse regeringen: de mensen die het uittekenden waren enthousiast, het publiek keek ernaar en bleef onberoerd er het zijne of hare van denken. Nog eens, het project van Gaston Geens en enkele jonge capitains of industry waren de drijvende krachten en konden heel wat meer enthousiasme losweken. De kritiek van links op het project heeft me altijd weer verbaasd, want ze richtte zich op de verkeerde vragen en toen de werkeloosheid ook nog eens afnam,  was men verbaasd. Nog in 1995 sprak men graag over economische crisis terwijl het er behoorlijk stevig aan toeging, wat de economie betreft, wat de koopkracht en de ondernemingszin aangaat. DIRV lukte niet zozeer door de concrete maatregelen alleen, maar ook omdat men er aandacht voor wist op te wekken en mensen mee te krijgen in het verhaal.

Vier gewonnen verkiezingen, daar gaat het dus om en dat is een krachttoer, ook als het 22ste Amendement op de Grondwet er niet was gekomen.  FDR stierf al in 1945 zodat hij al met al net even lang aan het roer zat als... de Duitse Führer. Niet iedereen zal de vergelijking billijken, maar het moet juist in de verf gezet dat FDR er wel degelijk in slaagde volkomen democratisch en via de weg van de overtuiging de burgers voor zich te winnen en wel zo dat ze niet zo gauw naar een alternatief taalden. Voor de politici was dat lange mandaat, dat uniek gebleken was, een horror, maar het is ook nadien niet gebleken dat veel presidenten kans maakten om meer dan twee verkiezingen na elkaar te winnen. Was Dwight Eisenhower daar misschien toe in staat geweest,  Reagan en Bill Clinton hadden wellicht ook hun derde campagne gewonnen. Het verhaal? Tijdens de laatste twee jaar van hun tweede mandaat werden ze min of meer gegijzeld door de verwachtingen van hun tegenstanders, maar nog meer door die van hun medestanders, die bepaalden dat er geen risico's genomen mochten worden. Ook Barack Obama zit met een spanning dat hij nog iets moet betekenen en liefst de toekomst niet zal hypothekeren. Zou hij nog een derde keer kunnen gaan voor verkiezingen, dan had de krachtmeting met het Congres en de strijd om de voorkeur van de kiezers, de werkelijke kiezers en zij die verstek geven er wel anders uit gezien. Niemand die het weet want het kan niet en daar doet men de democratie tekort. Voor Franklin Delano Roosevelt was er geen die een derde ronde kon halen, Georges Washington wilde omwille van zijn leeftijd niet verder en ook Jefferson vond twee termijnen voldoende maar pas in 1947 kwam het amendement er en pas in 1951 waren er voldoende staten die het amendement aangenomen hadden. Het doel was nobel, de gevolgen waren niet wat men ervan verwacht had. Zou Ronald Reagan zelf niet ook de derde en eventueel een vierde ronde gewonnen hebben? We weten niet of hij in staat zou zijn geweest zijn populariteit die onder meer afstraalde van de overwinning die de VS haalden in de Koude Oorlog, maar of hij beter had gedaan dan Busch senior? Niemand kan het voorspellen, maar ook was er het gegeven dat Busch zo ongeveer de Reagan-administratie had overgenomen, zegt men. En had Clinton nog eens kunnen terugkomen?

Het zijn naar men kan verwachten de verkeerde vragen. Wel is het de vraag of een twee termijn niet een andere dynamiek zou hebben indien die derde verkiezingscampagne wel mogelijk was, want dan moeten de tegenstanders blijven volgen wat er gaande is en de keuzes zo niet afkatten dan toch kritisch bejegenen. Het fatidieke jaar 2008, toen Obama verkozen werd en Georges Walker Busch de tijd zag wegtikken, maar ook geen antwoord had op de bankencrisis die hij mee had veroorzaakt, liet een periode van bestuurloosheid zien, die we moeten vrezen. Al weten we in België sinds de periode 2010 -2012 dat een land zonder regering wel bestuurd wordt, maar er is geen politieke leiding en keuzes worden ook niet gemaakt.

Daarom zal men best dat 22ste Amendement opnieuw overwegen en eventueel schrappen, wat een lange procedure vergt, omdat de democratie niet gediend is met een inperken van de ambtstermijnen. Oh ja, in een aantal landen in Afrika kent men die regel ook, van een beperkt aantal ambtstermijnen, waarbij zittende presidenten als ze die regel willen omzeilen onlangs werden terug gefloten, in Burkina Fasso en de Democratische republiek Congo. Door het volk teruggefloten worden, na betogingen en overtuigende mediapropaganda werden die campagnes met succes afgesloten. Het verschil? In de VS vallen de resultaten in het algemeen niet te manipuleren, al hebben we bij de eerste verkiezing van G.W Busch wel gezien dat hij zelfs niet met de hakken over de sloot was geraakt, want alleen de arbitrage van het Hooggerechtshof zorgde voor de definitieve beslissing. Het had anders kunnen lopen.

Hoeveel belang heeft de president voor het gevoerde beleid? Zelf ben ik geneigd het niet te overschatten, maar tegelijk is duidelijk dat precies de persoon en persoonlijkheid van de chef van groot belang geacht worden in de commentaren en analyses zodat men wel moet toekijken dat die de kansen heeft tot het laatst te regeren. En nog eens, het zal wel niet evident zijn drie ambtstermijnen levend en wel en met succes vol te maken.

Bart Haers