Gevolgen van een grondwettelijke bepaling
Reflectie
Two term president
Een verlies voor de democratie
De
geschiedenisleraren krijgen het knap lastig, waarbij men, waarbij Paul
Janssenswillen onbedoeld weer het probleem neerlegt bij de jongeren, die
uiteraard niet bereid zijn de complexiteit van het historische onder ogen te
nemen: liever een pak papier met duidelijk gestructureerde items memoriseren
dan open vragen onderzoeken en proberen te beantwoorden, zoals: toon aan dat de
opgang van de muziekcultuur in Europa tijdens de achttiende eeuw samen moet
zijn gegaan met een toenemende welvaart en hang naar entertainment. Begin er
maar eens aan, maar als het goed besproken is, zal het wel lukken. Zelf denk ik
er nu wel enigszins anders over: in de media wordt geschiedenis nu eenmaal bij
voorkeur neergezet als iets dat uit de
lucht komt vallen. Kant en klaar komt een historisch inzicht zelden
aanzetten. Anderzijds krijgen we vaak ongemerkt oordelen en vooroordelen mee,
over de middeleeuwen, over de Kerk, over Franse Revolutie en die oordelen
lijken onweerlegbaar. Joris Note heeft dat mooi beschreven in "tegen het
einde", waar hij zijn protagonist laat twijfelen aan de heersende visie
over de Franse Revolutie maar finaal laat besluiten dat de Terreur het belang
noch de betekenis van de Franse Revolutie teniet doet. Het blijft
betreurenswaardig dat het boek in de media niet voor meer discussie gezorgd
heeft, want het is een mooi voorbeeld van hoe we de geschiedenis als
voorstelling van feiten net niet onweerlegbaar hoeven te achten, maar wel, denk
ik, kan men sommige uitkomsten heroverwegen.
Een voorbeeld van hoe negatief
het kan uitpakken als we ons niet meer bekreunen over de toedracht van
besluiten of van gebeurtenissen, blijkt de discussie rond de two term
presidential limit te zijn in de VS, het 22ste Amendement. Omdat ten tijde van
Ronald Reagan de gedachte opkwam het amendement toch terug te trekken, wat
Reagan goed zou uitkomen, lijkt de kwestie een zaak van opportunisme, maar of
het echt gelukt was een derde campagne te winnen? We zullen het nooit weten.
De kwestie is dat we vandaag
moeten vaststellen dat de president al twee jaar voor het einde van de tweede
term in een fin de règne terechtkomt, maar ook de tegenstanders hun
inspanningen in dat kader uitwerken. De Founding Fathers zouden zelf ook
gedacht hebben aan een eenmalige herverkiezing om te voorkomen dat het
presidentschap zou uitmonden in een soort koningschap of erger, despotisme. Nu
werd FDR verkozen in 1932, herverkozen in 1936, 1940 en zelfs 1944, wat niemand
hem had voorgedaan en sinds 1951 kan men het hem niet meer nadoen, toen het
22ste amendement aangenomen werd, dat wil zeggen dat de staten in afdoende
meerderheid het amendement hadden aangenomen. Van democratische controle
gesproken.
De vraag is nu of men sowieso
had te vrezen dat iemand het hem zou nadoen, want behalve Ronald Reagan en
misschien Bill Clinton, the comeback kid,
ziet men de anderen door hun eigen optreden of omwille van de omstandigheden
niet zo gauw die derde verkiezing halen. Een uitzondering zou ik willen maken
voor Barack Obama, maar over zijn optreden zijn de meningen verdeeld. Maar net
in dit geval van de zittende president, merken we dat het gevoel van een fin de
règne sterk toeslaat, maar de publieke opinie is tegelijk meer dan ooit
gepolariseerd. Dat en de wijze waarop de media, ook buiten de VSA naar de man
en zijn optreden kijken, maakt het moeilijk zomaar te zeggen of hij daartoe
kans zou maken. Het kan niet, zegt men en dus schuift men de vraag van zich af.
Niet echt verstandig, want Barack Obama heeft economisch mee de aanzet gegeven
voor een herstel van de economie in de VSA en zelfs moet men vaststellen dat
zijn omzichtig buitenlands beleid voor de VS niet nadelig uitpakt, terwijl
gezaghebbende stemmen net het tegendeel beweren. Toch zeggen gezaghebbende
stemmen dat hij op dat vlak precies een zwak president is.
De geschiedenis van
amendementen op de Constitutie levert wel een aantal inzichten op rond de macht
van de president en hoe men die beter wilde stroomlijnen, lees: inperken. Maar
de hoeksteen van het systeem blijft het systeem van checks and balances,
waardoor noch de president noch het congres alle macht kan verzamelen. Sinds
1776 is de samenleving, is de bestuurstechnologie ook grondig gewijzigd en de
komst van eerst de telegraaf, dan de radio en vervolgens de televisie hebben
het politieke discours al grondig gewijzigd. FDR was de eerste president die
van radio gebruik ging maken om zijn publiek te bereiken, maar hij deed het ook
nog eens effectief. Zo gebruikte de man ook de mogelijkheden van de fotografie
om via opdrachten de hogere middenklasse en de elites ertoe te bewegen het lot
van de dompelaars na de crisis ter harte te nemen. Het doel van de president
was mobiliseren en hij zorgde er wel voor dat men hem voor de motor aanzag,
maar in 1945 was de welvaart in de VS stevig gegroeid en begon daarbovenop een
nieuwe periode van enthousiaste groei. De maatregelen van de New Deal worden in
vraag gesteld, maar het verhaal is daarmee niet rond, want precies dat
mobiliseren was net zo belangrijk als concreet beleid en daar vergist men zich
bij de kritiek op FDR wel eens, want het concrete beleid was moeilijk uit te
stippelen en vooral de resultaten zijn moeilijk meetbaar, al vindt men dat niet
leuk. Het was naar mijn aanvoelen de zwakte van de meeste mobiliserende
programma's van de opeenvolgende Vlaamse regeringen: de mensen die het
uittekenden waren enthousiast, het publiek keek ernaar en bleef onberoerd er
het zijne of hare van denken. Nog eens, het project van Gaston Geens en enkele
jonge capitains of industry waren de drijvende krachten en konden heel wat meer
enthousiasme losweken. De kritiek van links op het project heeft me altijd weer
verbaasd, want ze richtte zich op de verkeerde vragen en toen de werkeloosheid
ook nog eens afnam, was men verbaasd.
Nog in 1995 sprak men graag over economische crisis terwijl het er behoorlijk
stevig aan toeging, wat de economie betreft, wat de koopkracht en de
ondernemingszin aangaat. DIRV lukte niet zozeer door de concrete maatregelen
alleen, maar ook omdat men er aandacht voor wist op te wekken en mensen mee te
krijgen in het verhaal.
Vier gewonnen verkiezingen, daar
gaat het dus om en dat is een krachttoer, ook als het 22ste Amendement op de
Grondwet er niet was gekomen. FDR stierf
al in 1945 zodat hij al met al net even lang aan het roer zat als... de Duitse
Führer. Niet iedereen zal de vergelijking billijken, maar het moet juist in de
verf gezet dat FDR er wel degelijk in slaagde volkomen democratisch en via de
weg van de overtuiging de burgers voor zich te winnen en wel zo dat ze niet zo
gauw naar een alternatief taalden. Voor de politici was dat lange mandaat, dat
uniek gebleken was, een horror, maar het is ook nadien niet gebleken dat veel
presidenten kans maakten om meer dan twee verkiezingen na elkaar te winnen. Was
Dwight Eisenhower daar misschien toe in staat geweest, Reagan en Bill Clinton hadden wellicht ook hun
derde campagne gewonnen. Het verhaal? Tijdens de laatste twee jaar van hun
tweede mandaat werden ze min of meer gegijzeld door de verwachtingen van hun
tegenstanders, maar nog meer door die van hun medestanders, die bepaalden dat
er geen risico's genomen mochten worden. Ook Barack Obama zit met een spanning
dat hij nog iets moet betekenen en liefst de toekomst niet zal hypothekeren.
Zou hij nog een derde keer kunnen gaan voor verkiezingen, dan had de
krachtmeting met het Congres en de strijd om de voorkeur van de kiezers, de
werkelijke kiezers en zij die verstek geven er wel anders uit gezien. Niemand
die het weet want het kan niet en daar doet men de democratie tekort. Voor
Franklin Delano Roosevelt was er geen die een derde ronde kon halen, Georges
Washington wilde omwille van zijn leeftijd niet verder en ook Jefferson vond
twee termijnen voldoende maar pas in 1947 kwam het amendement er en pas in 1951
waren er voldoende staten die het amendement aangenomen hadden. Het doel was
nobel, de gevolgen waren niet wat men ervan verwacht had. Zou Ronald Reagan
zelf niet ook de derde en eventueel een vierde ronde gewonnen hebben? We weten
niet of hij in staat zou zijn geweest zijn populariteit die onder meer
afstraalde van de overwinning die de VS haalden in de Koude Oorlog, maar of hij
beter had gedaan dan Busch senior? Niemand kan het voorspellen, maar ook was er
het gegeven dat Busch zo ongeveer de Reagan-administratie had overgenomen, zegt
men. En had Clinton nog eens kunnen terugkomen?
Het zijn naar men kan
verwachten de verkeerde vragen. Wel is het de vraag of een twee termijn niet
een andere dynamiek zou hebben indien die derde verkiezingscampagne wel
mogelijk was, want dan moeten de tegenstanders blijven volgen wat er gaande is
en de keuzes zo niet afkatten dan toch kritisch bejegenen. Het fatidieke jaar 2008,
toen Obama verkozen werd en Georges Walker Busch de tijd zag wegtikken, maar
ook geen antwoord had op de bankencrisis die hij mee had veroorzaakt, liet een
periode van bestuurloosheid zien, die we moeten vrezen. Al weten we in België
sinds de periode 2010 -2012 dat een land zonder regering wel bestuurd wordt,
maar er is geen politieke leiding en keuzes worden ook niet gemaakt.
Daarom zal men best dat 22ste
Amendement opnieuw overwegen en eventueel schrappen, wat een lange procedure
vergt, omdat de democratie niet gediend is met een inperken van de
ambtstermijnen. Oh ja, in een aantal landen in Afrika kent men die regel ook,
van een beperkt aantal ambtstermijnen, waarbij zittende presidenten als ze die
regel willen omzeilen onlangs werden terug gefloten, in Burkina Fasso en de
Democratische republiek Congo. Door het volk teruggefloten worden, na
betogingen en overtuigende mediapropaganda werden die campagnes met succes afgesloten.
Het verschil? In de VS vallen de resultaten in het algemeen niet te
manipuleren, al hebben we bij de eerste verkiezing van G.W Busch wel gezien dat
hij zelfs niet met de hakken over de sloot was geraakt, want alleen de
arbitrage van het Hooggerechtshof zorgde voor de definitieve beslissing. Het
had anders kunnen lopen.
Hoeveel belang heeft de
president voor het gevoerde beleid? Zelf ben ik geneigd het niet te
overschatten, maar tegelijk is duidelijk dat precies de persoon en
persoonlijkheid van de chef van groot belang geacht worden in de commentaren en
analyses zodat men wel moet toekijken dat die de kansen heeft tot het laatst te
regeren. En nog eens, het zal wel niet evident zijn drie ambtstermijnen levend
en wel en met succes vol te maken.
Bart Haers
Reacties
Een reactie posten