Moeten pesters als verantwoordelijk behandeld worden?

Dezer dagen

Noodkreet voor een jong leven

De pester is verantwoordelijk

Boris Cyrulnik heeft zelf extreme stress ervaren, waar hij
pas zeer laat in zijn leven de ware toedracht van ervaren en begrepen
 heeft. Pesters zijn nog geen nazi's of psychopaten, doorgaans
toch niet. Maar omdat we zozeer een broertje dood hebben aan
moraal en moraliserende verhalen en omdat we vinden
dat kinderen en jongeren het ook wel kunnen uitzoeken,
ontnemen we hen de kans een zekere morele vorming
mee te krijgen.

De school zegt dat ze - overtuigingsstukken bij de hand - alles gedaan heeft om het pesten te stoppen. De ouders van de pesters zullen we niet horen. Klopt dit alles wel? Welk mensbeeld houden we die jongeren voor als we hen niet confronteren met de gevolgen van wat ze misschien zelf niet onschuldig wisten? Dat iemand zelfmoord pleegt is erg, maar het lijkt er alweer op dat de school geen schuld mag bekennen en ook ouders van de pesters zullen hun kinderen wel beschermen. Begrijpen kan men dat wel, maar er is toch een vraag die we moeten stellen: kunnen we van onszelf nog aanvaarden dat we fouten maken? Kunnen we van kinderen aanvaarden dat ze tot schuldbesef komen? Bij rechtszaken hoort men vaak spreken over schuldbesef bij de betichte, maar hoe kan dat als zowat iedereen telkens weer dat besef verre van zich afdoet. Schuldinzicht zegt u? Ik wil wel, maar moeten we dan geloven dat mensen de stap van schuldinzicht naar -besef zetten zonder dat dit iets doet men hen.

Schuld is geen ding tenzij als we het over financiële transacties hebben, maar het gaat over hoe we tegenover ons eigen handelen staan. De schuld van de ander erkennen, herkennen we gauw genoeg, maar het erkennen dat we zelf een foutje, laat staan een fout maakten, dat ligt gevoelig. Men zal er niet graag aan herinnerd worden, maar ik denk dat het goed is van tijd tot tijd bij zichzelf te rade gaan en na te gaan of we bedoeld of zelfs onbedoeld anderen iets aangedaan hebben dat we op ons kunnen nemen, waar we ons verantwoordelijk voor houden. Het heeft inderdaad te maken met wat in de Rooms-katholieke eucharistie gaande is en waar we beginnen met zo een zelfonderzoek. Waarom zouden we niet proberen dit in een seculiere context te behouden. Het gaat erom dat we begrijpen dat we voor het goede samenleven begrijpen dat handelingen neveneffecten hebben en soms kan het gebeuren dat we iemand schade toebrengen. Wat vangen we er dan mee aan? Ik heb de indruk dat we daar vandaag weinig raad mee weten, want we hebben de neiging te geloven dat we niet perfect zouden zijn.

Overigens denk ik dat morele perfectie van anderen eisen nogal hoog gegrepen is. Kinderen plagen wel eens, halen kattenkwaad uit en daar hoeft men zich niet zo heel veel zorgen te maken. De kwestie is te weten wanneer het kwaadaardig wordt en plagen in pesten overgaat. Men kan het niet aannemelijk maken dat men blind blijft voor een gedrag dat bewust schade wil toebrengen.

Het vrijheidsbegrip dat wil dat onze vrijheid zover reikt dat het anderen geen schade toebrengt, laat overigens veronderstellen dat het mogelijk is dat we inderdaad over die grens kunnen gaan. De vraag is dan niet of we dat van anderen moeten horen, maar hoe we van onszelf aan de weet komen dat we die grens opzoeken en trachten, willen overschrijden. Hier komt de categorische imperatief van Kant en het aloude gebod in beeld niet aan anderen te doen wat we zelf niet willen ondergaan.

Het punt is dat we in verband met pestgedrag niet zomaar kunnen zeggen, het ene is aanvaardbaar, het andere niet, want degene die incasseert kan misschien ontploffen bij een minder groot incident, waar we gemakkelijk de schouders voor ophalen,maar dat in de lange reeks van vernederingen misschien net de druppel is, die men er niet meer bij kan krijgen.

Kan men iets doen? Als ik de berichten lees, heeft men er vrede mee dat men gedaan heeft wat kon, maar het resultaat, de dood van die jongen door zelfmoord spreekt dat tegen. Maar ik kan die directie noch het CLB geen verwijten maken omdat ik het dossier niet ken. Men kan op die manier afvinken wat expertgroepen hebben ontwikkeld aan instrumenten, maar dan gaat het niet meer over bijstaan dan wel ondersteunen van een persoon met een ernstig trauma, maar om het ambtelijk afhandelen van een dossier. Maar ook vergeten de brave bloedjes van pesters stevig onder handen te nemen kan men beschouwen als een vorm van negeren van het slachtoffer. Nu hou ik er niet van dat iedereen ten allen tijde slachtoffer is van iets of iemand. We zijn handelende mensen en kunnen dus nadenken en ook wel eens vooruitdenken over wat we doen.

In de film "Les Liasions Dangereuses" zegt de hoofdfiguur aan het einde "It's beyond my control!" en herhaalt het steeds, om zich af te schermen van de schuld die hij op zich geladen heeft. Het is des mensen wel eens te doen wat achteraf betreuren en nog eens, morele perfectie valt moeilijk te vinden. Geloven dat we zelf altijd vrij zijn van fouten of het beladen begrip zonden. Maar als we niet voor onszelf kunnen erkennen dat een sorry misschien niet volstaan kan.

Aan de ene kant het vrijheidsbegrip dat het toebrengen van schade niet toestaat en dit de grens van de vrijheid noemt, aan de andere kant een oude gedachte dat we ons van schuld tegenover derden bewust kunnen zijn maar in beide gevallen gaat het niet om het nastreven van morele superioriteit, laat staan morele perfectie maar het vermogen mensen te bejegenen met respect, als het even kan met toewijding. Professionalisering sluit dat laatste niet uit.

Het verhaal van die jongen die uit het leven stapt is maar een van die feiten die ons bereiken en ons evenzeer raakt als de mensen van Charlie Hebdo, misschien zelfs meer. Dat men vooralsnog niet spreekt hoe men de pesters zal aanspreken op hun gedrag en hen doen inzien dat het niet alleen niet kan omdat het niet mag maar ook omdat we er niets mee bereiken.

Is het moraliseren? So be it, want zeker jongeren mag men aanspreken, moet men enigszins leiden, opleiden en vormen. Dat ze in de fout gaan, behoort tot de dingen des levens, hen niet aanspreken en proberen mee te geven dat het anders kan, mag ook. Maar hoe? Dat hangt van de verhoudingen af, van de inzet. Maar men moet toch onderkennen, met Boris Cyrulnik, de Franse psy met een ernstig trauma in verband met de arrestatie van zijn moeder en zijn onderduik, dat we mensen met een trauma wel zo kunnen bijstaan dat die opnieuw weerbaar worden. Nog eens, slachtoffercultuur leidt tot niets, maar zowel de pesters aanspreken als de betrokkene die het allemaal te verduren krijgt bijstaan, de veerkracht zoeken te versterken, zonder dat men dit allemaal tastbaar kan maken, maar door aanvoelen, aanraken en loslaten proefondervindelijk betracht, daar gaat het voor die opvoeders om.

We zullen dus maar hopen dat we er eindelijk nog eens toe komen bij onszelf te rade te gaan. Ik heb hier de hele tirade geschreven in de wij-vorm, niet als pluralis majestatis overigens, maar omdat ik meen dat we allemaal dader van pesterij en erger kunnen zijn; laat men die kant van een persoon onaangeraakt, meent men dat zoon- of dochterlief de morele perfectie zelf is, dan riskeert men, zoals het Freud het noemde van die kinderen en jongeren tirannetjes te maken.

Bart Haers