VRT en Deliberatieve Democratie

Brief

Aan Bart Caron

en de leden van de Commissie media van het Vlaams Parlement

over welkome en onwelkome inzichten

Brugge, 23 oktober 2015,

Geachte dames en heren Volksvertegenwoordigers,

Ik vond geen foto van Mieke Vogels
en Steve Stevaert, dansend rond de
maquette van dit project. Maar
misschien vergis ik mij, heeft
de openbare omroep dit nooit
getoond? Maar dat zij het project
met enthousiasme op de rails
hebben gezet, kan niet ontkend.
Toch heeft de VRT aan de
voordelen van het project
weinig aandacht geschonken. 

De VRT en de nieuwsdienst liggen onder vuur, openlijk en besmuikt, omdat men zich aan zowat alles is gaan ergeren. Dat een jihadi er vrij het woord kon voeren in een programma van de nieuwsdienst is en blijft vatbaar voor discussie, maar het was in meerdere opzichten wel instructief. Dat een cabaretier, Wouter Deprez de minister van natuurbeheer aanpakte en zo onder de duiven van de politici is gaan schieten door een dossier op te pakken, een aanvraag een bos te rooien, zal u ook wel niet echt goed uitkomen en brengt mevrouw J.S. in de problemen en in alle staten. Dat moet toch voor de "consument" tot verwarring en onzekerheid leiden.

De vraag is of wij alleen maar gebruikers mogen heten, want nieuws, dames en heren, hebben wij nodig om ons een beeld van de werkelijkheid te kunnen vormen en op basis waarvan wij mede onze politieke keuzes, maar ook maatschappelijke keuzes kunnen bepalen. Mag Frank Deboosere zich publiek uitlaten over zijn betrokkenheid bij de strijd tegen de klimaatverandering? Mag een journaliste onderzoek doen naar de positie van vrouwen in de vluchtelingenopvang? Mag...

In principe mag het allemaal, zoals Daniël Buyle een scherpe vraag mocht stellen aan Wilfried Martens, nadat die na een plotse wending in zijn benadering van de Belgische politiek, met de liberalen een nieuw beleid ging uitstippelen. Martens is nog tien jaar in functie gebleven, Buyle mocht opstappen. Helaas, niet enkel voor hem. Zijn vraag was partijdig, berustte op de analyse dat de FGTB het nieuwe beleid te vuur en te zwaard zou bestrijden. Martens mocht ontstemd zijn, de hiërarchische oversten van Buyle hebben boter op het hoofd. Dat dacht ik toen, denk ik nog steeds.

Het gaat immers over de rechte rug, van politici, van de bestuurders, het management van de VRT, maar daar ontbreekt het vaak aan. Velen op fb, steeds dezelfde stemmen overigens, klagen over de rode burcht die de openbare omroep zou zijn, maar wat de loopbanen van een aantal van hen laten zien, Belet bij CD&V, Sterckx bij VLD, Bracke bij N-VA, Van Dienderen bij Groen, relativeert dit toch wel.

Neen, als u met elkaar van gedachten wil wisselen over de rol van de VRT en de nieuwsdienst, dan zal het thema niet de voorliefde voor Marx of Rawls wezen - dat laatste ligt er wel dik op en krijgt zelden weerwerk - maar het feit dat de openbare omroep, paternalistisch of om andere redenen er niet in slaagt of toch niet afdoende, de democratie, de deliberatieve democratie van de nodige informatie te voorzien, hoort uw zorg te zijn. Helaas moet ik hierbij aanstippen dat ook kwaliteitsbladen hier verstek laten gaan op soms cruciale domeinen.

Het Oosterweelproject, dat deel uitmaakt van het Masterplan om de mobiliteit in de provincie en stad te verbeteren, op stapel gezet door aandrijven van de voormalige gouverneur Camille Paulus en havenbaronnen, maar ook de vakbonden waren het project wel genegen,  zodat men van een breed draagvlak kan spreken, krijgt zelden een behandeling met een brede focus. Tussen 1999 en 2008, 2009 bestond er onder de regeringspartijen - inclusief groen - eensgezindheid het Masterplan uitvoering te geven. Nu kan men zich wel indenken dat als de feiten veranderen men na goed overleg wel eens een plan kan bijsturen of herzien, maar wat hier vertoond is, met grote steun van de media, is dat het hele plan via een gemeentelijk referendum, met steun van partijen die nog om een maquette dansten, zwaar onder druk is komen te staan.

Hier is van belang dat de openbare omroep niet enkel een megafoon heeft gegeven aan Straten-Generaal, zoals ook andere media dat deden, maar de inbreng in het debat door de ingenieurs en bestuurders van de BAM zeer snel en overhaast als verdacht afgewezen, terwijl die ingenieurs en de BAM een beslist beleid naar best vermogen hebben uitgevoerd. Ik heb in de afgelopen 15 jaar maar weinig inspanningen gezien om de betrokken verantwoordelijke ingenieurs een stem te geven. Zij hebben toch spreekrecht? Ook de politiek heeft niet voldoende inspanningen gedaan om niet enkel de politieke mokerslagen te duiden, maar vooral het belang van de besloten opties te verdedigen.

Maar er is meer, want men wil nu om allerlei redenen programma's van levensbeschouwelijke organisaties, RKK, , Vrijzinnig humanistische organisaties, Protestantse omroep, Joodse en Islamitische omroepen afschaffen. Het kalf is verdronken en dat lijkt mij een verlies voor de democratie, want is het niet van belang dat verschillende stromingen en gezindten hun visie op mens en samenleving mogen verkondigen voor een breed publiek? Men kan beweren dat de openbare omroep neutraal zou moeten zijn, onpartijdig, maar men moet ook kennis kunnen nemen van de inzichten die verschillende stromingen zelf te melden hebben. Of zijn we niet in staat berichten uit de sfeer van de joodse bevolking in België te vatten over bijvoorbeeld het koosjer voedsel?

Erger is het nog dat de openbare omroep vooral tekort schiet als het in genen dele aandacht besteedt aan het filosofische debat. We leven niet meer in 1970, maar toen probeerde men dat wel. Er was een gelukzalige poging met "Het voordeel van de Twijfel", maar bijvoorbeeld geschiedenis komt nauwelijks aan bod. Wil men Vlaanderen, aspecten van de geschiedenis van Vlaanderen in het grote Europese verhaal brengen, dan hebben zowel de kwaliteitsbladen en de openbare omroep al decennia kansen verspeeld. Bij Betty Mellaerts kwamen historici vaak aan bod, maar vaak agendagewijs, de herdenkingen volgend. Een structureel plan om de geschiedenis van deze contreien aan te wenden en daarbij niet enkel te mikken op de wereldoorlogen of Napoleon, want men zou gaan vrezen dat de geschiedenis zich daartoe zou beperken. Quod non. En ja, 1302 was een belangrijk scharniermoment in de verhoudingen tussen de vorstendommen in dat grotere gebied dat zich uitstrekte over wat we het oude Europa kunnen noemen. Maar als men de Slag der Gulden Sporen geisoleerd bekijkt, zonder de politieke agenda van Philips IV le Bel in rekening te brengen, dan nog is het voor de relaties tussen Vlaanderen, Brabant en het complex Henegouwen-Holland-Zeeland van belang gebleken. Als illustratie van machtspolitiek tussen enerzijds de dynastieën en anderzijds de burgers van de steden tegenover de landsheren, kan het ook wel van belang genoemd worden.

Er zijn tal van episodes, zoals de regering van Karel V, de Tachtigjarige oorlog, het beleg van Oostende en de relaties tussen Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden hebben hun belang. Verder zou men ook thematisch de rol van de steden, de pecuniarisering van de economie, het rechtsstelsel en de opvang van zieken en armen... Jaren werk, zou ik zeggen, als men het goed wil doen. Voor wie links draagt, in Nederland is nu een reeks te zien over De (sociale) strijd, bij de Openbare Omroep, natuurlijk.

Literatuur brengen, oudere en recente, daarvoor beschikken we in Vlaanderen over een keur van auteurs, maar dan niet enkel de eeuwige Brusselmansen en co, maar ook andere. Wim Brands en François Brusnel laten zien dat het kan. Ach, voor wie niet van boeken houdt zijn dat saaie programma's, maar ik hou niet van moestuinieren...

De nieuwsdienst dan? Kritische journalistiek zou men willen, maar ze zou ook opbouwend moeten zijn? Natuurlijk, maar kritiek betekent nog altijd dat men zaken tegen elkaar afweegt en vervolgens tot een conclusie komt. De Slag om Nederland en de Slag om Europa waren uitstekende programma's die politiek beleid over grotere tijdsperiodes en qua gevolgen diepgaander konden bespreken. Het boek van Chris De Stoop kwam onmiddellijk in een wervelwind van meningsverschillen terecht. Dat hebben we geweten. Maar ik zag nergens een poging de visie van de auteur te onderzoeken en na te gaan of het zogenaamde natuurherstel wel ergens op berusten zal. Een aanzet was er wel, maar niet afdoende.

Dames en heren van de commissie Media, u vertegenwoordigt de Algemene Vergadering van de openbare omroep, maar u heeft zich, valt te vrezen vast gereden in politieke afrekeningen. De kostprijs van de VRT is hoog, zegt de ene, valt mee zegt de andere. VTM zou goedkoper werken? Efficiënter? Wellicht kan daar aan de weg getimmerd - een expert wordt gevraagd om duiding te geven maar het mag niet uitgezonden omdat hij al op de radio is geweest -, dat is toch een dwaze regel. Het gevolg, vernam ik, werd begroot op anderhalf uur babbelen zonder dat het resultaat uitgezonden mocht worden.

Ik wil graag de autonomie van de Openbare omroep verdedigen, meen niet dat de onpartijdigheid afgemeten moet worden in nanoseconden, maar dat bijvoorbeeld producers bij Klara opnieuw programma's mogen maken, waarbij ze van een kwestie verschillende facetten mogen onderzoeken en via een radio-essay de luisteraar informeren. Ik denk dat Canvas op dat vlak een eigen bijdrage kan leveren. De deliberatieve democratie? Voor mij is dat een tautologie, maar dan moet u de Openbare Omroep wel aansporen en de ruimte geven - het is helaas zo - saaie programma's te maken.

Vale,

Citoyen Bart J.C.K. Haers

PS ik had het ook kunnen hebben over het gebrek aan programma's over wetenschappelijke inzichten, discussies tussen de aanhangers van Piketty en van mensen als Tomas Sedlacek... want we kregen alleen huldeblijken voor Thomas Piketty. Wat filosofie betreft, laat de heer Etienne Vermeersch eens wat meer rust, met Patrick Loobuyck, Tinneke Beeckman, Ignaas Devisch, Guy Vanheeswijck en talloze andere, kan men heel wat boeiende discussies voeren op een begrijpelijke en vlotte manier. Mocht dit alles te elitair klinken, we leven in een samenleving met een hoge scholarisatiegraad en moet men mensen die er interesse voor hebben, informatie onthouden?