Steve Bannon dan wel Daniel Barenboim

Dezer Dagen

Golven van zelfverheerlijking

Steve Bannon en Israël als Joodse staat

Daniel Barendboom op de bok tijdens een repetitie. Hij
staat kritisch tegenover de politiek die Israël voert. Hij
vindt dat Israël best niet streeft naar een homogene natie
en samenleving. 

Israël erkent niet langer de gelijkheid van alle burgers/inwoners van de staat Israël en toch is het geen issue in het politieke debat. Er wordt meer gesproken over de strapatsen van mr. Modrikamen en Steve Bannon, maar ook daar is niet duidelijk wat er aan de hand is. Het vergt van democraten, liberalen sensu lato dat zij zich bezinnen over wat men verder wil bereiken.

Daniel Barenboim neemt duidelijk afstand van de nieuwe wet, schaamt zich Israëli te zijn, maar blijft een eenzame Don Quichotte als men hem in Israël en hier geen steun verleent. Merkwaardig is dat vooral Benjamin Netanyahu steun zal krijgen van Europese politici, van uiterst rechts, terwijl anderen zich geen houding weten te geven. Het punt is dat Israël dat volgens een aantal zionisten al langer die weg op had moeten gaan, voor andere, eerder seculiere Joodse kringen, net ook die gelijkheid in acht had moeten nemen. Men kan Israëlische politici ertoe aanzetten daarbij aan het lijden van het Joodse volk te herinneren, de werkelijkheid is dat reeds David Ben Goerion en zelfs Golda Meir, liefst de staat Israël zagen als het voltrekken van de historische lotsbestemming. Zij konden evenwel niet zover gaan de Palestijnse en andere niet-Joodse medeburgers het volwaardige burgerschap ontzeggen, wat nu in de feiten wel aan de hand is. Kritiek aan het adres van de staat Israël wordt algauw afgeserveerd als antisemitisme. Bovendien moet een burger van het ene land zich niet zomaar moeien met wat in een ander land aan de hand is, maar binnen de EU wordt dat denkbeeld gelukkig stilaan verlaten en wonder boven wonder, de meest nationalistische partij lijken samen op weg te gaan om hun gedeelde belangen gezamenlijk te dienen. Israël evenwel is en blijft een buitenbeentje. Wanneer nu Daniel Barenboim ons aanspreekt, dan is het nodig erover na te denken. Wellicht zullen Amos Oz en andere auteurs, intellectuelen in de komende tijd hun twijfels over de nieuwe wet uiten, als ze dat al niet deden, want zo een wet komt ook niet uit de lucht vallen.

Tegelijk lijkt de nieuwe wet  er aanleiding toe te geven dit in te passen in een ruimere Amerikaanse en Europese tendens de nationale identiteit te hanteren als een basis voor samenhorigheid en op die manier de autonomie van personen in het gedrang te brengen. Als rechts extreme stromingen zich ergens in onderscheiden dan is het in de belofte dat de collectiviteit het persoonlijke onbehagen kan oplossen of hanteerbaar maken, waarbij het verschil met (extreem) links vooral gelegen is in het feit dat de grenzen van solidariteit en samenhorigheid duidelijk samenvallen met de nationale grenzen. Wie in deze of de andere constellatie de vijanden zijn, zal altijd nog wel met de nodige willekeur – zij het dat men wel weet wie het beste als de gebeten hond naar voor geschoven kan worden - bepaald worden. Het onbehagen in de cultuur is verre van nieuw, maar toch wekt het verwondering en argwaan, dat men dat nu, dezer dagen kan exploiteren.

Zal men elke Israëli kunnen overtuigen dat deze wet een oplossing vormt voor het voortbestaan van Israël, terwijl het exclusief joodse karakter dat men nu claimt alleen het aantal vijanden zal doen toenemen, ook binnenlands. Leon de Winter schreef in 2008 een toekomstroman, waarin hij de bedreigingen van Israël onderzoekt, onder meer dus de houding van de Palestijnen die in Israël wonen; ook de overtuigde voorstanders van een Joodse staat komen onder de microscoop te liggen en Leon de Winter geeft aan dat het recht op terugkeer claimen wellicht niet de slimste zet was. Israël tot slot speelt in de vele machtsconflicten een bijzondere rol, omdat het tegelijk zelf handelende entiteit is en speelbal van de grootmachten – waarbij de bal ook wel eens de speler manipuleert – zorgt ervoor dat men niet enkel meer kan spreken over het bestaansrecht van de staat Israël zonder ook over de bestaanswijze van gedachten te wisselen. Leon de Winter wordt zelf al eens als een conservatieve, rechtse auteur afgeserveerd, maar de roman “Recht op terugkeer” blijft wel een pijnlijk overdenken van het lot van Israël en de burgers van dat land, of ze nu  zionistisch zijn dan wel eerder op zoek naar een goed leven.

Men heeft mijn generatie gedurende een aantal jaren proberen te overtuigen van het feit dat er geen grote verhalen meer zijn, behalve dan in pectore, want men moest toch een beetje links blijven. Het postmodernisme vormde evenwel de uitkomst van een lange discussie over de waarde van een ideologie en hoe mensen zich in hun leven kunnen ontplooien, al dan niet geïnspireerd door ideeën, zonder de versmachtende werking van consistente ideologische denkkaders, die dan weer het comfort van de zekerheid en onweerlegbaarheid met zich dragen. Men kan dus het postmodernistische afwijzen van grote verhalen zien als een afscheid van de schijnzekerheden. Maar als reactie tegen die intellectuele beeldenstorm kwam er een nieuw zoeken naar zekerheid en beheersbaarheid, vooral in het licht van de immigratie in Europa, waardoor mensen hun oude buurten zagen veranderen. Het postmodernisme raakte in de schaduw van het politieke correcte denken, dat er welhaast de tegenhanger van vormt, want berustend op de zekerheid te weten wat goed is en vooral wat fout is, wat men dus niet mag denken. Hoezo? Net tegen dat politiek correcte denken en spreken richten de nieuwe rechtse bewegingen zich, zoals ook Niall Fergusson, toen bleek dat hij zijn studenten aanraadde tegen links in het geweer te gaan met valse informatie; Hij had hen, merkte hij achteraf vooral moeten aanmanen voor hun ideeën uit de kast te komen en de discussie aangaan. Er is overigens geen verdienste aan zich conservatief te noemen en vervolgens, zoals de linkse kudde, argumenten van anderen na te kauwen en te pas maar vooral te onpas uit te kramen.

Dat Steve Bannon in Europa zijn kunstjes komt beproeven zal men hem niet verbieden, maar het is dan wel zo nuttig na te gaan hoe hij en de zijnen de informatie gaan kleuren en manipuleren. Nu, ook andere groepen en bewegingen hebben wel eens met informatie rare toeren uitgehaald. Fake news is van alle tijden, sinds Jules César. Het kan dus zomaar het geval zijn dat een deel van de burgers en kiezers zijn, hun visie gaan volgen, maar ook zal er weerwerk geboden worden. Hopelijk zal het dan niet op de manier gebeuren zoals we dat sinds 1991 in België het geval is verlopen, waarbij niet enkel een cordon sanitaire aanlegde, maar vooral elk plan, elk voorstel werd a priori afgewezen. Niettemin haalde het Vlaams Belang in 2003, 2004 ruim een kwart van de Vlaamse kiezers, ook al omdat ze het bestaande systeem, de particratie niet meer vertrouwden. Een van de succesnummers van de partij was nu net dat de linkse partijen het stemrecht voor migranten wilden doorvoeren. Het ging om mensen van niet-Europese afkomst die geen Belgische nationaliteit hadden verworven. Paars heeft daar ook veel burgers die niet voor het Vlaams Belang wilden stemmen geschoffeerd, omdat men stemrecht en burgerschap/nationaliteit uit elkaar had gehaald. Binnen de EU kunnen burgers stemmen op lokaal niveau als ze zich laten registreren en eventueel zelfs kunnen ze zich kandidaat stellen, als ze dat willen.

Het lijkt me dus aangewezen dat men bij discussies en besluitvorming erkent dat bepaalde waarden of een zeker aanvoelen door te ver doorschieten onderuit gehaald kunnen worden. De harde conflicten rond dat stemrecht voor migranten kregen we haast dagelijks in het nieuws en wie er ook sprak, er waren altijd wel derden die ermee aan de haal konden gaan. Dezer dagen kan men de hoofddoek, de boerkini of het onverdoofd slachten inzetten om burgers te verontrusten, hetzij de moslims, hetzij de autochtonen, al dan niet seculiere mensen.  Ook de houding tegenover Europa kan men handig inzetten, want om de een of andere reden kan men mensen nu wijsmaken dat Europa als samenstel van instituties geen meerwaarde zou bieden, terwijl de vele domeinen waar Europa actief is geweest en nog steeds actief de globale welvaart is toegenomen. Al klagen de boeren graag over het feit dat Europa wil korten op de subsidies, hebben die boeren wel een flinke ondersteuning gekregen, waarbij wel gebleken is dat niet altijd de uitbaters zelf de steun kregen, vaak waren het de eigenaren. Toch zal dat niet onopgemerkt gebleven zijn, want een landbouwbedrijf runnen vergde en vergt permanente investeringen. Blind blijven voor het feit dat in Frankrijk en ook in Vlaanderen het aantal zelfmoorden onder boeren kan ook niet meer, alleen betalen we graag zo weinig mogelijk voor melk, vlees, groenten in overvloed, want die evolutie is wel verontrustend. Maar dat heeft met onze houding tegenover de landbouw te maken, waarbij zij voortdurend oekazes over zich heen krijgen over ze wel mogen en wat niet.

In deze zal men zich toch de vraag stellen hoeveel beknottende wetgeving, hoe goed bedoeld ook, een samenleving kan verdragen. Als dan blijkt dat wie goed geld kan opbrengen het systeem kan omzeilen of zich van boetes en hogere belastingen niets hoeft aan te trekken, omdat men het beschouwt als vrijbrieven om toch te doen wat men wil, zoals Michael J. Sandel poneert in zijn bundel “Politiek en moraal”, wordt de kloof met de elites wel erg groot. Omdat men niet de vergissingen zag inzake het marktdenken, zoals bijvoorbeeld inzake onderwijs of inzake universele diensten, meent Sandel, heeft men mensen zekerheden ontnomen, in te groten getale om nog onopgemerkt te blijven. Daarnaast houden politici zich in hun debatten, volgens Sandel niet afdoende bezig met grote kwesties, zoals rechtvaardigheid. Dat laatste klopt niet helemaal, want er wordt afdoende lippendienst aan bewezen, maar men blijft steken op het abstracte niveau en daarom kunnen populisten met die zogenaamde waarden aan de haal gaan.

Nu, we zijn toch burgers en kunnen dus meer doen dan een stem uitbrengen per bevoegdheidsniveau, want we kunnen ons ook verenigingen, zoals in Frankrijk een beweging als “nous citoyens” dat probeert of in Spanje “Ciudados”, die dus het burgerschap in ere hersteld willen zien. Sommigen vinden dat een partij geen programma behoeft, maar vooral de hangende kwesties goed aanpakken en zorgen dat burgers zich over rechtsbedeling, mobiliteit of gezondheidsbeleid geen zorgen hoeven te maken.

De zaak is dat we over Israël niet zo heel veel kunnen vertellen, al moet men vanuit Europa toch wel een en ander bekijken, want de keuze voor een homogene natiestaat, zal ook de joodse burgers van Israël wel eens zuur kunnen opbreken. Dit spoort met wat lieden als Steve Bannon voor ogen hebben staan, zoals ook Victor Orban in Hongarije preekt. Er is dus een draagvlak voor die benadering, maar het ware nuttig dat wie het met die opvattingen niet eens is, zich vooral zal inzetten voor een aantal waarden, zoals ruimte voor individuele vrijheid en autonomie, ruimte ook voor falen. Ook zal men een discussie over de almacht van bedrijven dienen te voeren, zonder dat men de mogelijkheden van het kapitalisme niet bij het groot vuil zet. De discussies moeten daarom meer gevoerd worden op een manier waarbij men zich ook verantwoordelijk acht voor de gevolgen van besluitvorming, die soms mensen treft, waar men niets mee denkt te hebben. Bannon en co voortdurend aanvallen en van weerwerk dienen, lijkt uitdagend en pimpt het eigen zelfbewustzijn, maar het is best mogelijk dat men daarbij de eigen uitgangspunten uit het oog verliest en mee de liberale democratie onderuit haalt. Dat kan de bedoeling niet zijn.

Bart Haers