Als een burger spreekt

Samenleving & Politiek

Wie verdedigt onze vrijheid

Het belang van de culturele traditie

digitalehofstad.wordpress.com
hopelijk is hiermee de herkomst duidelijk

Het leek eerst maar een zure oprisping van de man uit Venlo, die vond dat hare majesteit onze waarden hoog hoort te houden, ook bij haar bezoek aan de Emiraten. Geen bezoek aan een moskee en nog minder zich laten optutten met een sluier. De grappigste opmerking kwam van Hero Brinkman, die vond dat de hoed die hare majesteit in het openbaar pleegt te dragen nu eenmaal de moderne vorm van een kroon zou zijn. Nu ja, wie een hoed draagt, mag zich koning of koningin noemen. 

Maar toen Beatrix, Koningin der Nederlanden het maar onzin vond wat de heren vertelden, was het land pas echt te klein. De premier wist zich niet goed raad en kon pas na twee pogingen echt zeggen dat de koningin terecht over onzin had gesproken. De opmerkingen over de sprookjesachtige verschijning van prinses Maxima laten we over aan de verbeelding van de toeschouwer. 

Maar na al dat gedaas over vrijheid, over Henk en Ingrid, over het feit dat de Islam, tja, de Islam zou zijn, moeten we ons dus maar eens afvragen waar het allemaal om te doen is. Vele mensen in de Nederlanden lijken te geloven dat Geert Wilders echt voor vrijheid staat, maar merken niet dat hij aan het begrip een enge en bijna angstaanjagende inhoud geeft. Zoals Ed Nijpels in het programma Pauw en Witteman te berde bracht, mag men toch niet zover gaan de vrijheid zo te interpreteren dat niemand het beste van zichzelf zou geven, in het beroep of in het dagelijkse leven, of in beide. Het beste geven van zichzelf vergt doorgaans meer opleiding dan wat de televisie ons soms laat geloven, want of men nu chirurg wil worden of een ingenieur die betere zonnecellen kan maken, altijd is het kwestie van een lange scholing. Maar ook om eenvoudig een goed mens te worden, schreef Desmond Morris al, kost het enige tijd en moeite, want men weet niet zo heel veel bij de geboorte, maar het is best mogelijk een parcours te volgen dat een persoon m/v in staat stelt boven zichzelf uit te stijgen. En, jawel, geachte heer Wilders, dat kan ook als kunstenaar zijn. 

De vrijheid die Geert Wilders verdedigt noemt men de negatieve vrijheid, waarover Alicja Gescinska schreef in een te weinig onder de aandacht gebracht boekje. Het gaat erom dat de overheid niets aan het individu in weg mag leggen opdat die zijn of haar wensen zou kunnen realiseren. Wil Henk er gebruik van maken om zich in het leven te verlustigen, wil Ingrid… maar zij vinden, zegt men, gewoon al gek genoeg. Overigens, hoe zou men in de complexe samenleving van vandaag alle individuen over dezelfde kam kunnen scheren. Op dat vlak al rammelt het discours van de heer Wilders volkomen, maar dat is op zich nog niet zo erg. 

Hij plaatst ons nog voor een andere uitdaging want hij claimt de Europese traditie te verdedigen en te vrijwaren van vreemde smetten. Maar als we goed toekijken, dan vinden we weinig terug van die rijke Europese traditie. Erger nog, de concepten die hij, maar ook anderen hanteren om de Europese cultuur en traditie veilig te stellen, valt bedroevend schraal uit. Een van die aspecten van onze culturele traditie bestaat er juist in dat we over goede, schone en ware kunnen van gedachten wisselen. Velen hebben die termen al in een obituarium bijgezet, sommigen zelfs gewoon op de mestvaalt van de geschiedenis. Dat mensen geven om die cultuur en traditie valt nog toe te juichen, maar dan dient men toch ook te beseffen dat die zogenaamde linkse hobby’s er zeker ook toe behoren. En als men van de cultuur alleen de passende omgangsvormen zou overhouden, tja, dan scoort de PVV echt wel zwak. Want schelden en weigeren verantwoording af te leggen behoort zo te zien tot de bedrijfscultuur. 

Mocht Wilders al pleiten voor behoorlijk onderwijs, men zou hem nog het voordeel van de twijfel gunnen, maar over onderwijs, het onderwijs waarvoor Ad Verbrugge zich sterk maakt, horen we de man uit Venlo niet. En toch is dat cruciaal om de basis van de westerse en Europese cultuur veilig te stellen. Veilig in die zin dat jongeren de basis meekrijgen om er zelf hun ding mee te doen. 

Nu is de Islam voor ons nog altijd vreemd, ook al wonen er sinds de jaren zestig Algerijnen, Marokannen en Turken in onze steden en nemen ze steeds meer deel aan het publieke leven en slagen velen erin een goed leven uit te bouwen. Er zijn problemen in de mate dat een deel van de jonge generatie zich vervreemd voelt, dat sommigen meer dan hun leeftijdgenoten zich identificeren met de Islam, met gebruiken die we soms ten onrechte verbonden achten met de Islam. Aan de andere kant criminaliseren linkse woordvoerders een niet altijd te vermijden fobie door het gelijk te stellen met een haatdiscours. Zij handelen als orthodoxe gelovigen die hekkens plaatsen rond de wet, de precepten in de Joodse godsdienst, maar ook moslims en christenen doen dat, om de wet zelf zeker niet te overtreden. Ten allen kante ontstaat een fundamentalisme dat zowel het gesprek over de gezindten heen als het nadenken over de fundamenten van die gezindten onmogelijk maakt. En vooral dat laatste komt mij bedenkelijk voor. 

Door omstandigheden heb en had ik gesprekken met moslims en moslima’s en ik denk dat het wezenlijk is dat zij en ik elkaar in de eigen waardigheid laten en dat we elkaar niet gaan beoordelen, maar kijken wat het betekent moslim te zijn of christelijk vrijzinnig in de Vlaamse of Europese samenleving. Wat ik denk van dat bidden vijf maal daags? Van de Rammadan of de hoofddoek? Ik heb er geen idee van omdat ik, zelfs toen ik op Zondag ter kerke ging, enige afstand had genomen van het eucharistisch gebeuren. De dienst van het woord, met de voorlezingen uit het oude testament, de brieven van Paulus of Petrus en de evangelietekst, kon nog boeien, de preek was helaas soms te weinig om aan de ribben te kleven. Maar goed, toen ik de grote poort achter me dicht liet glijden, wist ik dat er zaken zijn die hoe dan ook mensen kunnen bekoren en hen een veilig gevoel geven. Ooit was ik in Taizé en merkte ik tot welke euforie zo een massale bijeenkomst kan leiden en daar voelde ik me naderhand wat bedremmeld bij. En toch zal ik de kerk verdedigen tegen aantijgingen die van verre noch van dichtbij ergens op slaan. De kerk heeft de kans laten voorbij gaan echt bij de tijd te komen, maar zoals op te merken valt, het denken van filosofen en theologen, de Kerkvaders en later de heropleving, met Abélard, Guillaume de Saint-Thierry en uiteraard Thomas van Aquino, kan wel verhelderen waarom wij het individu boven de gemeenschap zijn gaan plaatsen. In dezelfde periode waren er dichters rond het hof van Toulouse, Chrétien de Troyes die het wereldse tot voorwerp van hun kunst maakten en de liefde in termen vertolkten, waar latere mystici weer mee aan de slag ging. Over Walther von der Vogelweide, of Hildegard von Bingen, maar ook over Jacob van Maerlant valt wel een en ander te zeggen. Men hoeft ze niet te kennen, maar wie met het werk van deze mensen, dichters vertrouwd raakt, zal merken dat het niet enkel fijn gezelschap is. Soms krijgt men ongemerkt fijn uitgewerkte concepten over de mens mee. Of wat dacht u van de Carmina Burana? . Men kan zonder veel risico te overdrijven stellen dat die Westerse cultuur van ons vol onverwachte schatten zit. Neem nu J:S Bach, waar Paul Witteman haast niet over zwijgen kan, of het werk van Kurt Weil… om nog te zwijgen van meer populaire werken. Het is bijna onoverzichtelijk en dan hebben we nog niet zo heel veel weten te melden over wetenschappen, wis- en natuurkunde, chemie, biologie en geologie. Om dus een begin van inzicht in dat alles te hebben, zou men echt wel heel wat inspanningen moeten doen. En dan komt men zo ongeveer bij een status quo, het verder vorm geven, onderzoeken in de  huidige tijd heeft ook nog wel wat voeten in de aarde. Maar, hoeft het gezegd, dat behoort overduidelijk niet tot de interessesferen van de heren Wilders en co. 

Maar, te betreuren valt dat ook andere ideologische stromingen hiervan geen punt blijken te maken. De discussie over de Europese crisis ontbeert inzicht over de culturele verrommeling, gaat niet over de vraag of economen en media wel afdoende duidelijk maken wat concreet de uitkomst zou zijn als en indien. What if? Men maakt, het moet nog maar eens gezegd, simulaties en bij ongewijzigd beleid of ongewijzigd gedrag van de economische actoren zal het resultaat zus of zo klinken. We weten dat alleen een Keynesiaans beleid in de jaren dertig tot een heropleving van de economie leidde in de VS - In Europa kwam de oorlog te(?) vroeg - opdat een zinvol herstelbeleid kansen zou hebben gehad. 

In elk geval is het zo dat Wilders op dat terrein al helemaal verstek geeft en meent de mensen niet in hun lethargische rust verstrooid of verstoord mogen worden. Het gevolg is dat noch de media, noch de politici een aanvaardbaar discours kunnen ontwikkelen. Men verwijt Herman van Rompuy wel eens dat hij alleen een positief discour houdt, maar mocht hij zich een ogenblik laten ontvallen dat het al boter aan de galg is, de beurzen storten nog verder in. Het is aan de omgang met Wilders te zien evenwel, dat we niet meer normaal kunnen doen in de media of politici op het spreekgestoelte van het parlement. Het is zoals de paus; Benedictus, die geen onvertogen woord mag zeggen over de huidige publieke cultuur, of men verwijt hem van alles, maar zou hij de Gay Pride een prachtige zaak vinden, de anderen, zijn gelovigen komen in opstand. Men loopt voortdurend over eieren uit angst en er is niemand die op een normale of gezonde manier uit zijn of haar rol kan vallen. 

Tot slot de gedachte aangedragen dat de media, zeker gastheren als Pauw en Witteman, maar ook anderen, ook in Vlaanderen, zouden de moed moeten hebben te vertellen dat ze zelf ook deel hebben aan deze samenleving en dat het algemeen belang vergt dat ze eens kijken naar andere facetten dan wat ze gewoonlijk van belang achten of dat mensen hen dat toedichten. Vaclav Havel stierf, maar zeker in Vlaanderen bleef het weer eens oorverdovend stil omtrent zijn erfenis. Niet we nu allemaal Havel moeten napraten, integendeel, we dienen vooral te zeggen waar we denken waar het op staat. Niet snoeverig of hautain, niet te bescheiden maar vooral bewust van het feit dat die waarachtigheid nu nodig is, voor politici en ook voor burgers. En dan moet ik zeggen dat Wilders niet de best geplaatste is om de vrijheid, laat staan de Europese culturele en intellectuele traditie te verdedigen, laat staan dat hij bereid zou zijn een waarachtig discours te ontwikkelen over wat moet gebeuren. Spanningen tussen seculiere Europeanen en moslims, moslima’s kunnen voorkomen, maar de wijze waarop men die uitbuit, stoort weldenkende mensen. Maar ik acht het evenzeer uit den boze mensen die islamofoob uit de hoek komen zonder daarbij kwalijke bedoelingen te hebben, te criminaliseren. Vrome intenties zijn niet genoeg, maar kwaadwilligheid aan de dag leggen en dit verkopen als een strijd voor de vrijheid van Henk en Ingrid kan misschien even aanslaan, maar op termijn zullen Henk en Ingrid merken dat precies hun vrijheid naar de Filistijnen gegaan is en dat hun kinderen nog hoogstens consumenten mogen zijn, maar niet meer de waardige burger  die zelf wel nadenken kan, niet over de kleur van de toiletbril, maar over hoe hij of zij het eigen leven invult. De positieve vrijheidt dien opnieuw centraal te staan, ook voor onze nieuwe medeburgers. 

Bart Haers

Zaterdag 14 januari