Mythes bestrijden

Leesimpressie

De koene bestrijder van een mythe

Een boek publiceren waarin beweerd wordt dat de guldensporenslag een mythe zou zijn, kan er bij mij echt niet in. Okay, Hendrik Conscience heeft een verhaal geschreven over de periode waarin Filips IV de Schone van Frankrijk Vlaanderen wilde annexeren en dat de gemoederen van de burgers, afhankelijk van lokale omstandigheden - het verschil tussen Gent en Brugge is daarvoor exemplarisch - aardig oplopen en waar dus nogal veel romantisch geweld bij te pas komt. Aan de andere kant, wie middeleeuwse geschiedenis bestudeert, zal merken dat het hele conflict tussen de Koning van de Fransen en de Graaf van Vlaanderen veel om het lijf heeft en dat de veldslag bij Kortrijk zeker voor Filips IV een regelrechte ramp was. Het is een feit dat de krijgslieden die voor de belangen van Gwijde van Dampierre vochten de bestaande riddercode van de strijd opzij hebben gezet. Maar dat geldt, een halve eeuw later ook voor een connétable du roi, Bertrand du Guesclin die eveneens tactische mogelijkheden zocht als hij militair in de zwakste positie zat. 

Waarom moeten we hierop reageren? Omdat men geschiedenis en de verwerking later wel degelijk dient te onderscheiden van elkaar. De roman van Conscience is vandaag wellicht moeilijk te lezen, maar zelf heb ik er als 12-jarige nog wel van genoten. Dr. Veronique Lambert heeft  in haar doctoraat de historische aspecten van de Guldensporenslag onderzocht en gewezen op de rol die het gebeuren speelde in de natievorming in de Nederlanden, vooral in Vlaanderen, het oude graafschap en derhalve kan men de historische werkelijkheid niet ontkennen. Maar zoals altijd merkt men dat we naar de geschiedenis al te vaak met een probleem zitten, de negentiende eeuw en de ontwikkeling van een burgerlijk nationalisme. zorgen voor een ernstige vervorming van het beeld. De strijd tussen de graven van Vlaanderen en die van Henegouwen, waarin ook de koning, Filips IV en daarnaast ook Holland en Brabant betrokken raakten kan men moeilijk een mythe noemen. Dat de vorming van een nationaal gevoel daarmee gepaard ging, kan men ook al geen mythe noemen. 

De beeldvorming rond het conflict beperken tot die ene namiddag op de Groeningekouter is dan ook geen gelukkige greep, maar aan de andere kant, het valt wel vaker op dat alles wat voor 1800 gebeurde al vlug een mythe lijkt. En daarin heeft Geert Lernout wel gelijk, namelijk dat in de negentiende eeuw om politieke doelen te bereiken de geschiedenis wel vaker geweld werd aangedaan, maar het gaat niet aan zomaar te beweren dat daarom alles een mythe zou zijn. De moord op graaf Karel de Goede en de vele tribulaties rond de opvolging, de ontwikkeling van de Keure als een vorm van stadsrecht hangt samen met de inmenging van de Franse koning in de aangelegenheden van het graafschap. Inderdaad, het feodalisme speelde hier en de koning durfde niet, zoals Filips IV wel deed, niet zelf de graventroon op te eisen, maar zette Willem Clito die enige verwantschap had met de aflijvige graaf in. Deze begreep niet dat de Vlaamse steden de markt- en andere vredes ernstig namen en zo werd hij in Torhout erop betrapt gewapend op de markt te verschijnen, wat hem niet in dank werd afgenomen. Hij werd afgezet en Diederik van den Elzas moes of kon hem opvolgen. Na nog een strijd bij Ieper werd hij de nieuwe graaf en met zijn zoon Filips bestuurde hij Vlaanderen tot 1191. 

Geschiedenis kan men kennen als men de bronnen goed bestudeert. Ik begrijp niet goed dat de uitgever over deze zinsnede geen vragen heeft gesteld, want men kan een schrijver nog maar moeilijk ernstig nemen als hij op deze manier de gekende en kenbare historische realiteit negeert. Hoe zit het dan met de rest van zijn boek. Eerlijk gezegd, ik vraag me of ik de rest wil lezen. Ik heb geen voeling met de tea party of de evangelicals, de born again christians, maar ik denk, afgaande op Amerikanen die ik mocht ontmoeten dat niet iedereen tussen New Jersey en Arizona verstrikt zit in een Jezus-complex. Wel hoop ik in het boek te ontdekken dat mensen als de broeders Koch en andere superrijken de primaire aandriften handig manipuleren. 

Bart Haers

18 januari 2012