Dezer dagen

Gesprek met een advocaat

Over de rechtsstaat, constitutie en Europa

Het is aangenaam toeven op een terras in het Warrandepark en soms kom je er interessante mensen tegen. Wijl ik een croque monsieur binnenwerkte, las ik mijn bladen. Een oude bekende zag me zitten en vertelde hoe hij net weer eens een rechtszaak had gepleit waar hij niet erg tevreden over was. Hij trad op namens de burgerlijke partij in een zaak, waar het parket en de verdediging elkaar voortdurend verweten dat rechtsgang te belemmeren en vooral de waarheidsvinding te manipuleren. Hij weide niet uit over de zaak zelf maar had het duidelijk even gehad met sommige confraters en magistraten die er geen graten in zagen de slachtoffers van een geweldsdelict zelf in het verdomhoekje  te zetten. De magistrate van het OM door alleen de schuldvraag te stellen zonder de aard van de relatie met het slachtoffer belangrijk genoeg te achten. De verdediging door het slachtoffer zelf met alle schuld te beladen. Om de zaak beter te begrijpen, verwees ik maar naar een stukje dat Dostojewski schreef over een eigenaardige vrijspraak van een vader …

-         In dat boekje van Fjodor Dostojewski kan je een verslag lezen van een rechtszaak, waarbij een vader vrijgesproken wordt die zijn dochtertje van zeven zou hebben geslagen, afgeranseld met een spitsroede.

-         Tja, dat gebeurt met goede advocaten, want als het onderzoek onzorgvuldig gevoerd is geworden, dan kan het niet anders of een beetje advocaat maakt er brandhout van…

-         Dat kan dan misschien wel zo zijn, maar als ik het ermee eens ben dat de advocaat al zijn wapens in de strijd werpt, de hele zaak zo onderzoekt dat er van de beschuldiging aan het adres van de vader niets overblijft, naar zijn zeggen, dan is er toch nog altijd het openbaar ministerie om de bevindingen van de speurders aantoonbaar correct voor te stellen. Maar belangrijker nog is de vonnisrechter die na het tegensprekelijke debat de zaak zelf in overweging neemt en in diens kabinet, nadat hij alles weer eens heeft doorgenomen en de overtuigingstukken nog eens goed bekeken heeft, tot een oordeel komt.

-         Maar was er hier geen sprake van een jury?

-         Nou en, ook die mensen kunnen tot een intieme overtuiging komen dat de advocaat briljant gesproken heeft, maar tegelijk onderkennen dat hij daarvoor het meisje nog eens slachtoffer gemaakt heeft, al zegt die dan, die advocaat dus, dat een bestraffing voor dat meisje erger zou zijn omdat zij dan haar vader niet meer zou zien. Want hij heeft, blijkbaar met succes aangetoond dat de jongedame zelf de afranseling, de straf dan toch van haar vader verdiend had door haar wangedrag, waarover toch geen twijfel kan bestaan.

-         Juist, als hij niet met de feiten bij de hand pleit, als de rechter of de jury dat niet opmerken kan, dan is er inderdaad een probleem, want hij kan een meisje van zeven niet als een dievegge met snode gedachten afschilderen. Maar goed, of nee, beter nog, u heeft een punt dat zeker een vonnisrechter maar ook leden van een jury er alle belang bij hebben naar de advocaat te luisteren maar hem of haar niet op het woord te geloven.

-         We zijn het dus eens dat de rechter en de leden van een volksjury verantwoordelijkheidszin genoeg moeten hebben om de zaak na de pleidooien nog eens goed te bekijken. Dan volgt, vrees ik de volgende stap, dat is of de bepaling van de onschuld van een dader ten koste kan gaan…

-         Daar hadden we het dus net over, dacht ik?

-         In een opzicht wel, namelijk dat de advocaat er alle Latijn had ingestoken de dader als slachtoffer van het meisje voor te stellen. Maar er is nog iets anders: kan een advocaat zo lichtvaardig over de kwestie heen stappen dat iemand een ander, weze het zijn kind, weze het een kind, niet zomaar afstraffen mag?

-         Hier denk ik dat u een vergissing begaat, want de advocaat moet met alle wettelijke en retorische middelen zijn of haar cliënt bijstaan. De emoties van de cliënt behoren bij de situatie en dus kan die advocaat menen dat die man zo buiten zinnen was…

-         Maar mag die man buiten zinnen raken als hij verneemt dat dochterlief geld zou hebben gestolen of walnoten zou hebben gestolen?

-         Hij is buiten zinnen geraakt door omstandigheden

-         Dus moet de rechter nagaan of die reactie niet onredelijk is gebleken. Hij of zij moet ook nog nagaan of de gedaagde niet opnieuw in dezelfde zou kunnen vervallen dan wel of er voorvallen geweest zijn…

-         Dat kan hij of zij doen, maar de magistraat kan in principe op de hem voorliggende zaak ingaan. Natuurlijk is recidive een bezwarende omstandigheid waar de advocaat wellicht geen gewag van zal maken, maar het OM of getuigen wellicht wel. Maar ik begrijp niet, mijnheer, waarom u van dat boekje van Dostojewski zo een zaak wil maken? De zaak is al 140 afgehandeld en zelfs dat meisje is dood. Nu zijn er toch andere zaken die onze aandacht kunnen wegdragen…

-         Maar u beseft dat Dostojewski hier als schrijver een dramatische keuze van een advocaat beschrijft. Over welke zaak zou de schrijver dezer dagen zoiets kunnen schrijven. U kent toch ongetwijfeld een paar zaken waar of het OM of de advocaten van de gedaagde in de fout zijn gegaan?

-         Breek me de … nee, zo mag ik niet spreken, maar goed, het probleem is dat er van een grote aandrang anderen te overtuigen zelfs in de rechtszaal niet altijd meer sprake is. Het punt is dat wie zich een idee gevormd heeft er voor geen geld meer vanaf lijkt te willen stappen.

-         Mag ik een suggestie doen? De slachtoffers van Dutroux die per se vasthouden aan de eis dat Michèle Martin vast blijft zitten? Nu denk ik dat de commotie hunnerzijds best wel kan begrijpen, maar moeten andere burgers dit zomaar laten gebeuren? Mogen journalisten dit aanvuren? Waar is in de deze de rechtvaardigheid?

-         En voor wie? Voor de slachtoffers, voor enkele spelers op het veld of voor de daders van (andere) misdrijven? Die mensen hebben het recht hun gram uit te drukken, maar moeten we hen ook hun gram laten halen? Rechtspleging moet misschien niet rationeel zijn dat wil zeggen dat er in elke besluitvorming vanwege een magistraat alleen met rationele elementen gewogen moet worden. Ook de wetgeving zelf is helaas niet bij machte altijd rationeel te zijn. En bovendien zien we dat niemand de politici laat weten dat de zaak niet altijd best uitpakt als men zich op concrete dossiers baseert.

-         We weten dat de burgerlijke partijen ervan overtuigd zijn dat niemand hen ervan kan overtuigen dat die mevrouw niet meer vrij mag komen. Dat is mijn probleem want uiteindelijk zal zij over 14 jaar wel vrij komen. Hoe moeten we het allemaal inschatten?

-         Ik zou denken dat we niet voldoende de gevoelens kunnen inschatten maar dat het debat wel gevoerd kan worden of mensen voor zichzelf zouden aanvaarden dat er geen vervroegde…

-         Velen zullen menen dat ze er nooit bij betrokken zouden raken. Maar het gaat niet alleen daarom, de argumenten een eeuw en veel meer geleden om de wet Lejeune in te voeren was onder meer besloten in de gedachte dat wie enige tijd in het harde gevangenisleven was ondergedompeld  meestal ook niet meer in het wereldje zat en dus geen gevaar meer zou betekenen. En ja, mensen stierven op jeugdiger leeftijd, dus was dat probleem vaak opgelost voor de termijn eraan kwam.

-         Zoals met de pensioenen het geval was dus? Een leeftijd pinnen die velen toch niet halen en dan maar hopen dat iedereen goed bijdraagt. Maar zoals het met het pensioenstelsel de verwachtingen, de levensverwachtingen ver overtroffen zijn waardoor het systeem de grenzen van de mogelijkheden botst, zo is ook justitie als systeem slachtoffer van het succes. Ik denk altijd weer dat men teveel aandacht besteedt aan het criminele deel van het systeem…

-         Daar heeft u nu eens gelijk in. De media spreken voortdurend over de hervorming van justitie en daar valt veel voor te zeggen, maar men kan zich maar beter afvragen of men wel goed weet waar men het over heeft. Contracten waarover betwistingen bestaan zijn vaak ook een vorm van agressie, maar dat situeert men in de zakelijke sfeer en dat beschouwt men als of normaal of minder in het oog springend, terwijl de ontwikkeling van het recht in die sfeer juist mee de mogelijkheden hebben geschapen om onze samenleving welvarend te maken. De rule of law is cruciaal als voorwaarde voor een beschaafde samenleving.

-         Daar kan ik het alleen maar mee eens zijn, maar dan moet men de wetgeving wel goed tegen het licht houden, want het kan toch niet dat bepaalde principes, zoals het verbod te discrimineren wel eens door sterke partijen wordt gehanteerd. Maar uiteindelijk komen we terug bij de partijen in een proces terecht, die elk inderdaad hun eigen rol hebben en eigen verantwoordelijkheden. Ik denk altijd terug aan het proces tegen Lernout & Hauspie, waarbij de vraag blijft of en hoe het kon dat de bedenkers van het systeem om de boekhouding mooier te laten ogen, wel hadden uitgelegd dat dit grote risico’s kon inhouden. Ik denk dat de twee grondleggers van het bedrijf voldoende van bedrijfsvoering wisten en weten om te beseffen dat ze veel op het spel zetten. Aan de andere kant is duidelijk dat de technologie inderdaad de moeite waard was. De onderzoeksrechter en het parket hebben zich denk ik te veel gericht op de vraag of de boekhoudkundige constructie een gevolg was van een graaicultuur of van het feit dat het bedrijf, beursgenoteerd als het was, altijd weer goede cijfers moest voorleggen, groei dus en nog eens groei. De beleggers wilden dat het bedrijf sneller zou groeien dan intrinsiek mogelijk was en kreeg loon naar verdienste.

-         Zou u dat als verzachtende omstandigheid hebben gezien?

-         Ik ben geen jurist, maar ik zou er wel voor gepleit hebben dat de beleggers mee verantwoordelijk waren voor het debacle. Uiteraard is de beenhouwer uit Ingelmunster of de vloerder uit Ardooie niet in die zin verantwoordelijk, maar wel waren er marktpartijen die het bedrijf uit de wind hadden kunnen houden. In plaats daarvan heeft de pers, de Amerikaanse pers het bedrijf in de storm gejaagd.

-         Je ziet wel duidelijk dat het probleem van de foute handelingen zeer aandachtig bekeken dient te worden. Natuurlijk was het fout, maar inderdaad, de rechter had andere afwegingen kunnen maken. Maar er zijn weinig juristen die zich wel de psychologie van misdadigers kunnen inleven, maar ook in de geest van een ondernemer. Het probleem is nu eenmaal dat niemand er zich lijkt van te vergewissen dat een ondernemer soms zeer snel zeer moeilijke beslissingen dient te nemen en dat daarbij lang niet altijd de uitkomst geheel voorspelbaar is.

-         Dat vormt inderdaad een probleem dat ik als advocaat vaak zie, ook vaak in echtscheidingen speelt mee dat de ene partner de andere verwijt teveel met de zaak bezig te zijn. Als ik van een cliënt dat argument moet inbrengen, zorgt dat vaak voor ernstige discussies omdat ik het niet eerlijk vindt. Je trouwt doorgaans met iemand die veelbelovend lijkt en iets van het leven wil maken, maar als dat dan gebeurt, dan zie je sommige meisjes, maar het kan ook de jongen zijn die zich verkeken heeft. En dus kan je je eigen vergissing niet op de ander afschuiven.

-         Tja, maar je cliënten willen een scheiding met de minste weerstand en de grootste opbrengst? In sommige gevallen blijkt dat woede een belangrijke rol speelt, maar het is niet altijd moeilijk hen aan het verstand te brengen dat als ze een “war of the Roses” willen die ook onmiddellijk zal ontbranden. Maar of iemand ermee gediend is, hoeft ze zelfs niet besproken, tenzij wijzelf, de advocaten natuurlijk.

-         Dan komt maar de vraag waarom mensen dan trouwen, als ze na drie of vier jaar weer vertrekken?

-         Die vraag mag je niet stellen, als advocaat, al doe ik het wel eens en dan blijkt dat die woede, waarover ik het had, ook vaak op zichzelf gericht is. Hij of zij wilde getrouwd zijn, voor de goegemeente, want dat staat goed en tegelijk wil hij noch zij zich echt binden. Het leven is lang en de kunst samen te leven is vaak kort. Of liever, men beheerst de kunst niet, nog niet. Maar dat heeft te maken met wat je net zegde over de pensioenen en zo, we hebben nog niet de vaardigheid om ons lange leven vorm te geven en dus loopt het uit op begoochelingen en ontgoochelingen. Soms loopt het wel goed, denk ik, als iemand echt gelooft dat het kan.

-         En toch zingen we liedjes over bedrog en woede over een liefde die niet komt. Soms is het simpel, die liedjes, maar als je Brel hoort of Cohen, Susanna, dan heb je wel de mogelijkheid een andere idee te krijgen van jezelf en van anderen. Maar goed, het zit ons blijkbaar onder de huid dat we niet altijd slagen in het houden van een belofte…

-         Dat mag je wel zeggen, of liever, dat denken we dan, als we weer eens naar een politiekantoor moeten omdat iemand een naaste heeft proberen te doden of verwonden. We zien zoveel misdaad in gefingeerde vorm dat sommigen hun eigen woede ook zo vorm gaan geven. Maar dat verklaart niet de hoge aantallen zelfmoorden en gezinsdrama’s. Daar zit iets anders in, namelijk de gedachte dat er maar een paar manieren zijn om gelukkig te worden en het werk, in welke vorm dan ook is er zelden deel van.

-         Bon, als je ziet hoe we vandaag over werk spreken… de bijbel lezen we niet meer, maar toch zien we dat mensen ondanks al hun afkeer voor kerk en bijbel en christelijke filosofie in wezen toch dezelfde gedachten vorm geven en soms nog heviger. De idee met zero tolerance kleine criminaliteit aan te pakken is en blijft een farce, maar is in wezen onrechtvaardig omdat, denk ik, de grote criminaliteit, of liever de white-collar criminaliteit niet altijd even helder in beeld komt en aangepakt wordt. De hinder van handtassendieven of vechtersbazen op een festival of kerstmarkt is duidelijk en direct en moet aangepakt, maar de andere hinder, de misleiding en soms afdreiging van burgers en overheden moeten ons toch ook niet ontgaan.

-         Hmm, je weet dat het moeilijk is de  soms bizarre beslissingen van bankiers in kaart te brengen, laat staan dat het moeilijk is zoiets als voorkennis te bewijzen. Je zal merken dat het justitiële apparaat er niet op gericht is in die segmenten van de samenleving veel uit te richten. Een enkele keer lukt het, vaak duren de processen zo lang dat niemand na verloop van tijd nog weet waar het om begonnen is.

-         Maar je hebt toch OLAF, dat Europese bureau dat fraudepraktijken onderzoekt?

-         Jawel, maar ook zij kampen vaak met gespecialiseerde juristen die een bedrijf of instantie goed  gebrieft hebben over wat kan en vooral hoe wat niet kan toch mogelijk is. Europa staat in een kwade geur wegens te  veel administratie, maar dat klopt niet, want Europese instellingen zijn niet overmatig bevolkt, behalve misschien met tolken en vertalers maar daar kan men in wezen niet over discussiëren. Het punt is dat Europa op zeker moment de pedalen is kwijt geraakt en vanwege het feit dat lobbyisten vaak mee regelgeving suggereerden die goed verdedigbaar lijken kan maar vaak ertoe leiden moet dat de burgers die ermee geconfronteerd worden zich zacht gezegd geviseerd voelen of zelfs als idioten behandeld weten. Zo een wet- en regelgeving kan men niet ernstig nemen.

-         Maar is er niet een initiatief geweest van Barosso om een aantal van die regeltjes te schrappen?

-         Jawel, maar er blijven er genoeg over om er zich als burger aan te ergeren. Er zou in het Europese hof een Kamer moeten komen, waar wetgeving gefilterd wordt in de aanvangsfase en waar te betuttelende zaken worden verboden.

-         Zoals:

-         Het feit dat wie paarden heeft bij de geboorte van een veulen moet aangeven of het oude paard naar het vilbeluik moet of het slachthuis?

-         Tja, wat zijn de argumenten daarvoor? Volksgezondheid, werkzekerheid of de gedachte dat eigenaren niet voor hun paarden zorgen…

-         Precies en dat klopt domweg niet, maar hier zie je hoe subtiel men de paardenfokkers als gevaarlijk beschouwd. Dat gebeurt wel vaker, dat wetgevende initiatieven voortkomen uit goed bedoelde fijnregeling van bestaande regels, maar in wezen de autonomie van de persoon kunnen aantasten.

-         Zoiets als de idee van Martha Nussbaum, waarbij zij meent dat consequentionalisten menen dat het volstaat dat de bedoeling goed is, opdat de regels ook aanvaardbaar kunnen zijn. Maar men maakt vaak geen onderscheid tussen het publieke en het persoonlijke, de privesfeer. Men heeft dan wel een toetsingscommissie voor de bescherming van de levenssfeer, maar …

-         Juist daar zitten precies mensen in die de wetgeving zo ruim mogelijk willen oprekken en menen dat mensen niet weten wat veilig rijden is, of veilig vrijen. Mensen ook die er mee van overtuigd zijn dat mensen geen foute keuzes mogen maken, niet op school, niet in hun leefgewoonten en ook niet in hun beroepsleven. Het zijn helaas vaak stropers die mee over de privacy waken.

-         U klinkt bitter

-         Kijk, ik ben advocaat, maar ook burger, vader, levensgenieter en nog wat zaken meer die maken dat ik de gevolgen van de goedbedoelende wet- en regelgeving ook als persoon onderga. Men kan nu tot op enkele hm/h na meten hoe snel een auto rijdt, maar in feite is dat een toepassing van techniek die voor de chauffeur, zelfs als de eigen teller exact zou afgesteld kunnen worden, zonder absolute of relatieve foutmeting, niet haalbaar en niet nodig is. Men heeft me geflitst op een bijna lege autoweg, geen snelweg, te Nukerke. Er was geen kat op de baan en het was droog weer. Er was een bord voor zeventig maar ik zag geen verkeer van links komen en dus vertraagde ik te weinig. Een bon dus. Men kan de politierechter niet verwijten dat hij zero tolerantie hanteert, zegt men mij, maar dat klopt niet. De verkeersveiligheid is belangrijk, maar men mag daarom de burger niet van zijn eigen discretionaire mogelijkheden beroven. De hele discussie over veiligheid is zeker een van de belangrijkste elementen van het debat. Maar men vergeet dat mensen hoog geschoold zijn en dat men het aantal ongelukken niet absoluut kan stellen. Aan de andere kant, als advocaat heb ik al een paar keer een lastige klant gehad die vond dat ik zijn of een enkele keer haar wangedrag moest zien goed te praten en ik moet eerlijk zijn, vroeger was ik daar gemakkelijker voor te porren, maar nu laat ik de verzekeringsmaatschappij bijna altijd weten, na kennisname van het dossier dat ik de cliënt wel zal verdedigen maar niet zal afkomen dat de betrokkene zich niet bewust was van de foute manoeuvres of overdreven snelheid. Dat weet iedereen, die zichzelf noch anderen in gevaar wil brengen.

De advocaat en ik hadden onze lunch afgewerkt en gingen terug aan het werk. De zaak is duidelijk niet uitgepraat, maar het is fijn te merken dat je niet alleen staat met je kritiek op je de wijze waarop wetgeving tot stand komt en hoe die gehandhaafd wordt. De wet- en regelgeving maakt gebruik van technieken, in het verkeer, waar de betrokkene niet over beschikt, maar maakt ook de kapitale fout dat burgers als onmondige en vooral niet zelf oordelende subjecten worden beschouwd. Men zal hierover toch een hartig woordje moeten spreken. Overigens gaat dit wel zeer wel, als een burgemeester, van New York nog wel meent het verkopen van reuzengrote bekers cola of andere zoete dranken meent te mogen verbieden. Obesitas terugdringen is een goed doel, maar men mag noch kan zover gaan persoonlijke afwegingen helemaal onmogelijk te maken.

Bart Haers