Leren leren, maar nog wat meer

Onderwijs

Lang leve de kennis

Hoe leren zelf meer is dan fun

Men kon die landkaarten en ander didactisch materiaal
best wel bewonderen en blijven bekijken. Aan je scherm
kan je ontkomen, een tijdlijn of een tabel van Mendeljew
kan je het best regelmatig bekijken. Geleidelijk wordt het
patroon duidelijk en als je het moet leren... gaat het niet
vanzelf maar toch vlot. 

Met Deng Xiao Ping ben ik het volkomen eens: het doet er niet of de kat ros of wit is, als ze maar muizen vangt. Maar de vraag is of we kennis zomaar kunnen vangen. Als je naar Wikipedia kijkt en iets denkt af te weten van het vakgebied of het lemma, dan krijg je bevestigd wat Prof. Dr. Balthasar ons uitlegde aan de hand van een oefening, c.q. bekijk in algemene en vakencyclopedieën een lemma na en geef verslag van de lectuur. Uiteraard is een algemene encyclopedie geen leerboek en toch, het leren is lezen is iets wat elkeen onder de knie dient te krijgen. Wat bedoelt de auteur? Klopt wat hij of zij zegt? Kan men ermee aan de slag?

Die kennis kan je opdoen met ouderwetse boeken en met een labtop, maar Guy Tegenbosch vergist zich als de aankoop van het instrument alles oplost, want men dient dan nog de leerstof per e-book aan te kopen. En voor leerkrachten is het soms nodig zelf een beknopte syllabus te kopen en die moet ook nog eens geuploaded worden. Dus de school dient de juiste ict-tools te hebben.

30 jaar geleden werd de pc een item van gesprek en vrij snel ook een nieuw meubel in de huizen van velen onder ons. Ik denk dat de markt van de PC een zeldzaam succes is geweest, waarbij we allerminst klagen over die nieuwe evolutie en mogelijkheden. De beschikbare informatie groeit razendsnel en men kan met enig speurwerk soms zeer exotische werken vinden.

Maar de vraag moet wel bij de gebruiker liggen en daar lijkt de kwaliteit van het onderwijs onontbeerlijk te zijn. Vele mensen, zegt men, zoeken aan de hand van internet uit  wat de symptomen zijn die ze menen te bespeuren. Tot op zekere hoogte is het boeiend genoeg, maar pas in het kabinet van de arts zal die kunnen vaststellen of die symptomen inderdaad iets te betekenen hebben. Maar ook als het om het economie  of wetenschappen gaat, om beschikbare literatuur gaat, kan men via internet veel, overdadig veel vinden. Vraag is dan hoe men de zaak waardeert en wat men er mee kan aanvangen.

Neem nu dat epitheton ornans dat we telkens weer in de mond bestorven hebben als het over de middeleeuwen hebben: Duistere middeleeuwen. Maar er zijn er andere ook, zoals de barbaarse middeleeuwen en uiteraard kan achterlijk ook. Men kan dat maar blijven herhalen als men nooit met de middeleeuwse cultuur en samenleving in contact geweest is.  Nu, de Herfsttij der Middeleeuwen van Johan Huizinga is al bijna een eeuw oud en hoewel men op enkele aspecten wel iets kan afdingen blijft het beeld van de hoge middeleeuwen dat hij schetste best staan. Zo ook de evolutie die Henri Pirenne zag in de ontwikkelingen in de Nederlanden en toch noemt iemand als Guy Tegenbosch die kennis obsoleet en niet meer van deze tijd. Enfin, we weten het eindelijk niet, maar hij zegt dat het via de ebookbenadering wel allemaal anders zal zijn. De methode om dingen over te dragen, daar gaat het om en de kwestie blijft of dat kan zonder leerkracht die bevlogen kennis en inzichten, maar ook enthousiasme kan overdragen.

Uiteraard zijn er de afgelopen honderd jaar andere historici geweest die de inzichten van Pirenne ernstig onderzocht hebben en zijn er ook nieuwe syntheses gekomen. Voor leerlingen denk ik is alleen al dat besef van goudwaarde. De ontwikkelingen van inzichten kan men het beste ervaren door er mee geconfronteerd te worden. Maar dan moet men wel lezen en of dat op papier is of op een scherm, doet er geenszins toe.

Anders denk ik is het waar drill en oefening aan de orde zijn. De kennis van woordsoorten, van zinsdelen en van vervoegingen vraagt toch oefening en dan kan het handiger zijn goed te leren schrijven. Of men dat intikt of schrijft blijft hetzelfde. Misschien zou men cognitief onderzoek moeten doen om te weten of iemand die de oefeningen schrijft dan wel tikt de zaak onder de knie krijgt. Uiteraard zal men dat wel zien als die persoon zelf aan de bak moet.

Voor rekenen lijkt het nog veel belangrijker dat de leerling het handwerk goed onder de  knie krijgt om snel te kunnen hoofdrekenen en bij berekeningen een gevoel voor cijfers te krijgen. Maar dan is er nog de meetkunde en het uitwerken van vergelijkingen, beschrijven van functies en wat al niet meer. Men kan dat ongetwijfeld doen op de pc of op een tablet. Maar  dan heeft men ook eens oplossingsstrategieën bij de hand. De vraag is of dat een goede zaak is. Bovendien zijn de werkinstrumenten zo dat de gebruiker vanzelf met een werkblad aan de slag kan. De eigen inbreng hoeft niet beperkt te zijn, maar toch lijkt het erop dat we die informatie zelf best ook eigen maken.

Het komt me wel de strot uit, dat men kennis van voorheen sowieso als obsoleet en niet meer van deze tijd beschouwt. Precies op wezenlijke domeinen, de werking van de democratie, de rechtsstaat, de media is het nodig dat leerlingen niet enkel weten dat men het ontstaan van het heelal beschrijven kan als een singulariteit, een expansie van een deeltje dat over 13 miljard jaar tot het huidige heelal is ontwikkeld. Ook de geschiedenis van de soorten, de verandering van de soorten en hun  onbedoelde veranderingen kan men leerlingen het best goed bijbrengen. Tegelijk is het wel zo nuttig de vele aspecten van taal, de wijze waarop men met taal anderen kan manipuleren of gemanipuleerd, geïndoctrineerd kan worden, die zaken kan men best met grote zorg aan de studenten bijbrengen.

Het gaat daarbij niet enkel om kennis, maar om wat volgt na het ontvangen van de kennis, namelijk de verwerking en de reflectie, waarbij het onderwijs tools aanreikt, die voor de persoon van belang zijn. De heer Tegenbosch, zelf een journalist met een lange staat van dienst, lijkt zich van deze aspecten van het onderwijs niet of nauwelijks bewust. Te vrezen valt dat deze benadering voor de leerlingen van vandaag weinig zoden aan de dijk zet. Hoe kan dezelfde krant erover klagen dat teveel mensen, jonge mensen niet geloven aan de wetenschappelijke betekenis van de Big Bang, de Evolutieleer en intussen de voorwaarden ondergraven opdat jongeren die inzichten werkelijk leren te begrijpen?

Noch het lager noch het middelbaar onderwijs scheppen een  voor de leerling en latere volwassene onwrikbare kist met beschikbare weetjes, wel scheppen die onderwijsvormen de basis voor het omgaan met nieuwe informatie en de verwerking ervan. Het tertiair onderwijs, hoger en universitair onderwijs, inclusief de Masters na masters blijven belangrijker voor de persoon maar net ook daar zal kennis opgedaan als jonge twintiger geleidelijk aan verder mee moeten gaan en inderdaad, zoals Frank Vandenbroucke het stelde, blijkt levenslang leren aangewezen. Maar velen zijn daar wel mee bezig, gewoon omdat hun studiegebied of vakgebied hen voldoende interesseert.

Het blijft opvallend dat men van het onderwijs iets zeer mechanisch maakt. Waarom zou men er dan niet voor pleiten het subject, de leerling, ineens aan de machine linken en de informatie met een deep brain sonde inbrengen? Alles wat hij of zij moet weten? Gewoon downloaden. Alleen zal men zich afvragen of dit de menselijke interactie, het gebeuren dus dat men onderwijzen noemt, bevordert en wel voldoet aan de criteria die onder andere Martha Nussbaum verwacht van een menswaardig leerproces. Technische fiches? Okay, maar die lezen en er eventueel valstrikken uit halen? Het blijft maar de vraag.

Bart Haers