Amazing grace

Dezer Dagen

Natuurlijke affiniteiten

Waarheid en verontwaardiging

Obama zint "Amazing grace" in 2015 tijdens
dienst voor slachtoffers van schietpartij
in Charleston. Ongebruikelijk, dat wel,
maar wel ontroerend. 

Het kerstdiner is altijd weer een bijzonder moment, zeker als je met bijna dertig mensen aan tafel zit, allemaal verbonden met de oude moeder, maar elk volgt eigen paden en dus is er een stevige vleug Europa aan tafel en komen er vele discussies te berde, zonder gekibbel. Ook over de eigenaardige evolutie dat mensen de geschiedenis niet langer aanvaarden en gepassioneerd gedenkstenen en zo willen afbreken, verwijderd zien, komt dan ter tafel. Nu zijn er ook in België, Oostende vooral lieden die afwillen van Leopold II en wat aan hem herinnert,  - half Oostende dus -, terwijl men van de structuur, de plattegrond en de organisatie weinig kan begrijpen, zonder iets af te weten van de rol van de koning-urbanisator.

Over geschiedenis spreken is altijd weer een heikel punt, want velen menen te weten hoe onze geschiedenis eruit ziet, maar soms loopt men dan het risico anachronismen te verkopen, zaken die niet op dat moment konden, zoals bijvoorbeeld de ontwikkeling van de Nederlanden tussen de twaalfde en de zeventiende eeuw, waar men wel kan spreken over de rol van de Kleine ijstijd, maar bedenken moet dat die vooral ten tijde van Brueghel een aanvang zou gekend hebben. De geschiedenis van het klimaat kan evenwel alleen indirect gereconstrueerd worden en dan nog is het de vraag of andere factoren, direct of indirect verbonden met klimaatdata ook niet hun eigen invloed hadden. Het feit dat we van een Middeleeuws hoog kunnen spreken, tussen 950 en 1250 is dan ook eerder benaderend dan absoluut zeker te aanvaarden. In 1124- 1127 kende Vlaanderen enkele hongersnoden, maar hoe heftig die waren valt niet zomaar onmiddellijk vast te stellen. In 1317 en vooral rond 1340 -1350 zouden er nog meer misoogsten hebben plaatsgevonden, maar of het om schaarste te maken had omwille van klimatologische veranderingen dan wel omwille van demografische ontwikkelingen, valt niet onmiddellijk uit de literatuur op te maken. Feit is wel dat in gebieden waar de landbouw sneller ontwikkelde zoals de Zuidelijke Nederlanden tegelijk ook de steden het snelst in omgang toenamen en tegelijk dat de landbouw uit het feodale harnas brak, zodat boeren zelf hun opbrengsten te gelde konden maken. Picardië werd de graanschuur van Vlaanderen, in de zeventiende eeuw zou Holland graan aanvoeren uit Litouwen en omgeving, met Riga als handelspost.

Dit is al meteen vrij gedetailleerde informatie die je niet in een handomdraai te berde brengt. De verschillende discussies, over Trump en Obama, over de Belgische politieke situatie, lees: blokkeringen en taboes die het beleid bemoeilijken, liepen voortdurend over en weer, waarbij de ene meende dat Obama een goed tot zeer behoorlijk presidentschap achter de rug heeft, ook buitenlands en anderen vonden dat Obama fouten maakte. Na G. W. Busch is dat niet verwonderlijk en bovendien was het Congres ook wel zeer geneigd Obama stokken in de wielen te steken. Nu goed, ik stelde vast dat we zoveel informatie krijgen, die niet altijd goed gefilterd is of net te zeer een benadering bevoordelen, dat een goede afweging niet wel mogelijk blijkt. Of Busch dan niet gelogen heeft over massa's massavernietigingswapens? Of de oorlogen in Afghanistan en Irak niet slecht voorbereid waren?

Maar als het over economisch beleid gaat, ligt ook alles nog in de weegschaal, dan vooral de vraag of we niet stilaan het element schaarste zouden moeten afwegen tegen het element overvloed, want het economische paradigma blijft tot nader order dat men schaarste moet overwinnen terwijl we zouden kunnen overwegen dat we op aantal fundamentele domeinen net met een overvloed te maken hebben die het handelen gaat bepalen. In een discussie over optimisme, stelde iemand vast dat energie als een schaarste werd gepresenteerd, maar dat onder meer nieuwe batterijen, zoals Musk die ontwikkeld heeft, wellicht een veel groter bereik zullen kennen voor electrische auto's, zodat ook daar het element schaarste overwonnen lijkt. Intussen werken bedrijven als BMW en Mercedes volop aan eigen oplossingen, zodat ze hun kennis van autobouw meer kunnen inbrengen als het om nieuwe aandrijfsystemen gaat. En toch blijft Musk, Tesla voor velen een nieuw paradigma. Hoe we daarmee in de toekomst zullen omgaan, gezien het probleem van de zeldzame aardmetalen voor bepaalde elektronische toepassingen zal nog moeten blijken. Hoe die rekenmodellen eruit zullen zien als we het element schaarste vervangen door overvloed, vind ik nog altijd een boeiende en voor de samenleving belangwekkende kwestie. Gevestigde economen blijven hun klassieke modellen draaien, maar er is dit jaar helaas maar niet verwonderlijk gebleken dat ze niet altijd even goed aan de werkelijkheid beantwoorden als men zou wensen, vooral dan nodig is om er beleid op te grondvesten. In 1982 publiceerde Louis Van Bladel, hoogleraar filosofie en marxist, jezuïet ook nog, een boekje waarin hij onder de titel "Christelijk geloof en Maatschappijkritiek" opstellen bij elkaar bracht over Marx, Marcuse, Baudrillard en Girard tegen het licht houdt. Ik had het boekje een paar weken geleden in een van de boekenkasten gevonden, terug gevonden, want ik had het vroeger al eens bekeken. Louis Van Bladel betoogt onder meer dat men Marx niet altijd goed gelezen heeft, dat hij het determinisme van economische wetenschappen - zoals hij, bekeken ex post, zelf mee aangejaagd heeft - niet als onontkoombaar zag en bijvoorbeeld ook vond dat men mensen niet tot hun rol als arbeidskracht kan herleiden. In onze tijd zou men kunnen onderzoeken in welke mate we meer zijn dan consumenten, dan prosumenten.

Ik bracht de kwestie niet ter sprake omdat een familiebijeenkomst wel aangenaam moet blijven, maar toch denk ik dat we te gemakkelijk uitgaan van het blinde geloof dat Marx begrijpen te herleiden valt tot enkele slogans, enfin, er zijn weinig denkers die tot een slogan te reduceren vallen. Marx is door Lenin gehanteerd met eigen oogmerken en ook later hebben anderen dan weer Lenin en Marx voor hun totalitaire kar gespannen. Let wel, in weerwil van de soms slaafse houding die men tegenover "Marx" aanneemt, kan, zoals Van Bladel liet zien een kritische lezing wel degelijk voor deze tijd best nieuwe denkbeelden opleveren. Het punt is dat we niet meer leven in een tijd dat men een boek grondig lezen wil, volstaan wil met een 30'' om het verhaal verteld te krijgen.

Het valt op dat vrijwel iedereen wel begrijpt dat een complexe boodschap niet enkel nuance vergt, maar dat de nuance volgt uit het nauwgezet samenbrengen van informatie en vervolgens die informatie ook nog eens toetsen en afwegen. In een gesprek over Alexander von Humboldt, vertelde ik over het feit dat de ontdekkingsreiziger in 1800 of daaromtrent tot de bevinding kwam dat een ecosysteem vaak rond een bepaalde soort of zelfs exemplaar ontstaat en zich stabiel in stand weet te houden in symbiose met die centrale boom of plant. Aangezien de naam von Humboldt bij velen niet meer zoveel belletjes doet rinkelen, had ik nog wel een en ander uit te leggen, onder meer ook over de situatie van Pruisen onder Frederik II en zijn opvolgers, over de ontwikkeling van wetenschappelijke en filosofische inzichten, wat leidde tot interessante gesprekken.

Neem nu de vraag hoe Europa zal omgaan met Trump, waarbij verschillende stemmen vonden dat Europa nu maar eens moet investeren in een gemeenschappelijke defensie, maar anderen vonden dat we geen Europees leger nodig hebben, maar braaf in de NATO blijven. Wat als... Trump de Nato minder aandacht wil geven - iets waar Obama ook aan toe was - dan zal er van die paraplu weinig overblijven. Echter, Frankrijk wil graag een atoommacht blijven, terwijl Zweden niet in een wapenwedloop betrokken wil raken of zelfs maar in een nucleaire alliantie wil stappen, afgezien van het feit dat Zweden zoekt naar een aanvaardbaar compromis tussen neutraliteit en veiligheid en daarom toetreden tot de NAVO onderzoekt.

Het zijn boeiende en soms verwarrende tijden, maar intussen komen er nieuwe kindjes in de familie en voelen we dat het leven niet ophoudt. Gemakkelijk gaan die dingen en toch blijft dat moederen ontroeren van die jonge vrouwen, die we zelf, wij groot-..., zelf zagen van bij hun geboorte af, al zijn er ook die pas recent de familie vervoegden en nu ons verblijden met goed nieuws. Als het maar allemaal goed gaat?

Dezer dagen merk ik vaak tot mijn verwondering dat mensen de wereld niet meer aanvaarden kunnen zoals die is, maar elke onvolkomenheid en elk niet voldoen aan eisen uit de wereld willen helpen. Er is niet alleen het feit dat studenten geen gedenksteen voor Leopold II in een Londense universiteitsbibliotheek willen, ook vinden ze dat toiletten niet meer verdeeld mogen worden over mannen en vrouwen. Er is niet enkel transgender, er is nu dus ook een fluïde gender-aanhorigheid, waarmee mensen uitdrukken dat ze niet per se man of vrouw zijn, maar gewoon nu eens als vrouw gezien willen worden en dan weer als man. Ook jonge mensen vinden die extravaganties een beetje overdreven en zelfs een uiting van hysterie. Maar in de gesprekken bleek dat we allemaal tegelijk optimistisch naar de toekomst keken, maar, omdat zoveel mensen de onvolkomenheid der dingen niet meer aanvaarden, bezorgd zijn omdat er een koorts in de Westerse Wereld rond waart waarbij het rustig nadenken niet meer aan de orde is.

Hoe moet het zijn? Inclusief onderwijs betekent dat mensen met een beperking niet meer afgezonderd mogen naar school, maar met de grote hoop. Het valt op dat men niet of nauwelijks een onderscheid maakt tussen een mentale beperking en een fysische beperking, want in het laatste geval zou het moeten kunnen, inclusief onderwijs, terwijl in het geval van mentale beperking de kwestie echt wel veel delicater ligt. Het buitengewoon onderwijs opgeven voor een waandenkbeeld, leek ons, vertrouwd met het probleem geen goede zaak. Het gaat erom dat men wel affiniteiten heeft met hoe de wereld zou moeten zijn, terwijl het moeilijk denkbaar is dat een hockeyteam keer op keer de nederlaag moet aanvaarden omdat er een paar mensen met een beperking moeten meespelen - voor de persoon met een beperking blijft het ook niet geestig, zo de kneus te zijn. Anderzijds, er zijn mensen in de jeugdbewegingen die het op zich nemen mensen met een handicap te laten genieten, wekelijks of om de veertien dagen en bewust en zelf gekozen aan inclusie doen.

Het blijft dan ook merkwaardig dat we zo worstelen om de omstandigheden naar onze hand te zetten, mensen lijden aan burn out of erger en begrijpen voor zichzelf niet dat ze zich onmogelijke standaarden voorhouden, die hen beletten te genieten van wat ze doen. Mensen die een borst willen verkleinen, om werkelijke redenen of om andere, beseffen niet dat ze hoe dan ook niet altijd zeker zijn dat de operatie gaat slagen, want er kunnen zich complicaties voordoen, die lang niet altijd aan de chirurg te wijten zijn. We leven in tijden van maakbaarheid, maar als ik aan vrede denk, dan ook aan de gedachte dat men tot op zekere hoogte vrede kan hebben met omstandigheden, waar men zelf geen greep op heeft. Alleen, het accepteren van de onvolkomenheden dezer wereld zonder daarom te versagen, dat blijft een kwestie van overleg en afwegen, van leven. Natuurlijke affiniteiten kunnen daarbij gidsen, maar soms moeten we dan ook aanvaarden dat er van alles op ons pad komen zal, waar we geen affiniteiten mee hebben of gewoon afwijzen.

Vrede willen, inclusie willen, de ideale wereld willen, het is mooi, maar het lukt niet als we onze eigen voorwaarden in het geding brengen en die van anderen straal negeren.

Bart Haers