De sloophamer van de criticus

 Lezersbrief

Beethoven en de pruikentijd

Graag wat zin voor finesse vanwege de citici

Origieenl? Hoeft niet, maar goed, het past in
visie op kunst die we willen presenteren. 

Waar zijn de tijden dat een Clemens Quatacker vanuit het PSK de finaleweek van de KEW (Koningin Elisabeth Wedstrijd)   voor viool via televisie van deskundige commentaar voorzag. Leerde de toehoorder veel over diverse aspecten van het vioolspel, de benadering van het vioolspel was zo celebraal dat het pijn deed aan de oren. Wie die finale bereikt, haalt ook op de avond van het optreden doorgaans een meer dan behoorlijk niveau. Vandaag zien we dat het muzikale meer naar voor gehaald wordt, al vinden we de amechtige pogingen de muziek uit de vermeende ivoren toren te halen, maar niets.

Deze week las ik naar aanleiding van het optreden van de heer Marc Bouchkov dat een criticus van de kwaliteitskrant De Standaard vond dat de man en de pianist de vioolsonate van Ludwig von Beethoven speelden alsof het in de pruikentijd was geschreven. Maar de heer criticus vergist zich wel degelijk wat die pruikentijd betreft. Haydn, Mozart en van Beethoven, maar ook anderen in Duitsland en Frankrijk hebben de muziek in die tijd wel zeer grondig veranderd, denk ik. Niet alleen de muziek verraadt dat de pruikentijd van een ongelovige dynamiek was. Jozef II, we kijken met de ogen van Diderot naar de verlichte vorst en vergeten dat hij met zijn voluntarisme niet moet onderdoen voor Guy Verhofstadt.

De pruikentijd? Louis XV, le Bien-aimé, was voor Diderot en co net zo min als voor de leden van het parlement van Parijs een gelukkige vorst, maar met Turgot en anderen heeft hij wel hemel en aarde verzet om de situatie in Frankrijk ten goede te keren. Zijn reputatie is belabberd, maar of dit op goede grond in stand gehouden wordt, onderzoekt men niet.

Bovendien heb ik die Beethoven ook gehoord en heb ik ervan genoten. Wellicht omdat ik niet zo doorgewinterd muziekkenner ben, maar eerder omdat ik de uitvoering aan de uitvoerder laat en hoop dat ik luisterend en toehorend even in een flow terecht mag komen. Het is dan ook wat mij verrast en verbaast, namelijk dat men kunstkritiek wil beoefenen alsof het een sport zou zijn. Hoe esthetisch sport soms kan zijn, een vioolconcerto of een strijkkwartet vertolken, blijft een zaak van meesterschap.

Zegden we daarnet ons ervan bewust van te zijn dat we de partituur van een vioolconcerto niet hebben gelezen, dan hebben we als regelmatig toehoorder van concerten en recitals wel degelijk een zekere vertrouwdheid opgebouwd met de muziek. Van een criticus, dat weten we ook wel, mag men meer verwachten. Wat we geenszins aanvaarden is dat de criticus zich volkomen in de plaats van de toehoorder zou stellen. Maar evenmin is het aangewezen dat de criticus zich gedraagt als een olifant in een porseleinenwinkel.

De lui die gaan luisteren of thuis de KEW volgen hebben een vertrouwdheid ontwikkeld met de wedstrijd maar veel meer nog met muziek, muziek van dode meesters. Deze week vertelde iemand op de televisie dat het toch te gek was dat zo een meisje van 10, zoals men het opvoerde, Mozart of Mendelsshon zou spelen. Lady Gaga op viool? Mijn broer die viool leerde, er waren er twee, maar de ene hield het dankzij de uitmuntende pedagogische kwaliteiten van de leraar al vlug bekeken,  maar hij de tweede moest behalve Mathieu Crickboom ook iets spelen als “Breng die rozen naar Sandra’’. Volks? Jazeker maar of die broer er meer vertrouwd mee was dan met de dode meesters, valt nog te bezien. Veel werd in het huis niet geluisterd naar de volksere muziek. Elitair? Of de vrijheid van de familie.

Ik denk daarom dat we weer eens getuige geweest zijn deze week van opvattingen over kunst die nergens de kunst en het genieten van de kunst ten goede komen. Schreef Walter de Buck “Mee maine vliegher, ai gaod omhoeghe” of zoiets – officeel “ ’t vliegerke” , dan speelde de eerste dat met veel plezier op kerstfeesten…

Maar wat van belang is, komt mij voor is dat de pruikentijd waarover die man in DS zo op af gaf, de tijd was die Jan Caeyers zo scherp beschreef in zijn Beethovenbiografie als de tijd waar een publiek bereid was nieuwe dingen te horen en journalisten in Leipzig onder anderen met veel aandachtig die werken onder de aandacht brachten. Seldon Edwards beschreef in “The Little Book” de voorwaarden voor hoogtepunten van cultuur. Een element daarbij is dat er een publiek moet zijn dat bereid is geëpateerd te worden en dat die verwondering, bewondering niet bij de eerste hond met een viool aan de orde is, maar als meesterschap blijkt, meesterschap over het instrument, meesterschap over de vertolking en schoonheid kan waarderen.

De kritiek heeft er veel bij gewonnen, aan geloofwaardigheid onder andere, als het publiek niet als een bende onnozele halzen bejegend wordt. Kan men geen filmkritiek meer lezen of de criticus valt in zwijm, dan blijkt wat de klassieke muziekcultuur betreft, een zeker snobisme opgeldt te doen dat men zich niet met de finesse die de taal toelaat over een uitvoering uitlaat, maar er met de sloophamer tegenaan gaat. Dit komt niemand ten goede en klinkt zelfs niet stoer, niet cool, alleen pathetisch en domweg vervelend voor het geïnteresseerde publiek.

Bart Haers