Een normaal mens? Hoe bestaat het?

Reflectie

“Un homme Normal”

omissies in het debat

Gustaf Grünchens, Duits acteur en gehuwd met Erika Mann,
geldt als een voorbeeld, niet van een normaal man, maar
misschien eerder als de opportunist. In de roman Mephisto
schildert Klaus Mann de acteur Hendrik Höfgen. De roman
werd in de BRD verboden op vraag van de adoptiefzoon
op grond van het feit dat de roman geen twijfel liet wie de
hoofdrolspeler was. Een normaal man? 

Franςois Hollande is het dus geworden. Sarkozy, die vijf jaar geleden nog zoveel enthousiasme wekte, behalve bij links, was men, zegt eenieder, moe. Want men wilde een normale mens, een normaal man aan het hoofd van de staat. Kan dat wel? Wordt men wel president als men niet ergens een zekere onderscheidende persoonlijkheid heeft ontwikkeld? En kan men normaal zijn na een parcours, zoals de heer Hollande dat doorworsteld heeft?

Nu goed, wie zegt wat normaal is, bepaalt ook wat niet normaal is. Het is overigens eens iets anders dan te menen dat een politicus geniaal zou zijn, of minstens tja, geniale trekken heeft. Alleen, het is de toeschouwer die dat moet uitvinden natuurlijk. Echter, was Sarkozy een Neoliberaal, onversneden nog wel? Ik zou het niet weten, omdat hij, de aftredende president, wel degelijk de belasting op patrimonia heeft ingevoerd en inderdaad een belangrijk stuk van de gaullistische agenda voorzichtig heeft terzijde geschoven. Het punt is dat men van Nicolas Sarkozy veel mag zeggen, veel kritiek aan zijn adres kan formuleren maar niet mag zeggen dat hij in Parijs en Brussel, zelfs in Lybië geen daden zou hebben gesteld, zodat men wel moet accepteren dat Nicolas wel degelijk bestuurd heeft, overigens leek links meer een inspiratiebron dan men zou denken.

Maar de hele discussie over de normale man die men nu naar het Elysée zou sturen, blijkt een poging de pijnpunten in de Franse en bij uitbreiding zelfs de Europese samenleving(en) te negeren. Een interessante case is de wijze waarop de heer Elio di Rupo openlijk zijn steun verleent en nadien zijn vreugde demonstreert bij de winst van François Hollande en op 8 mei dan naar Auschwitz vliegt om de zaak  van de democratie te redden. Intussen hebben een 1000 jongeren de reis per trein naar het kamp aan de rand van de stad Oswiciem gemaakt. Stuurt men die jongeren niet in groepjes eens naar de kleine synagoge in het stadje? Spreekt men hen niet over de vraag waarom mensen ooit, zoals Wibke Bruhns schrijft ooit “Sieg Heil, Heil Hitler!” hebben gezegd, of geschreeuwd. Heeft men hen gesproken over de Witte Roos, over de vraag waarom Duitsers dachten dat de NSDAP een oplossing zou brengen voor de aperte problemen waarin Duitsland rond 1930 verzeild was geraakt als gevolg van de financiële crisis op Wall Street? Jawel, de Eerste Minister sprak over de vrees die kan uitgaan van een diepgaande systeemcrisis en de eraan verbonden neiging voor extreme oplossingen. Dat de regering zich uitspreekt over de gevolgen die een hevige crisis kan meebrengen, kan men waarderen, toch denk ik dat men opletten moet dat men niet bij de oplossingen van het verleden blijft staan. Overigens, het mag duidelijk zijn dat de oplossingen die John Meynard Keynes aandroeg door de Nazi’s én door Roosevelt zijn opgenomen en dat pas later in België Hendrik de Man met zijn bekende Plan De Man voor dezelfde uitweg uit de crisis heeft gezorgd. Vergeten we niet dat sociale zekerheid toen nog in opbouw was en dat de voorzieningen voor werkeloosheid wel ontoereikend mochten heten.

De wel zeer korte verbindingen tussen een en ander die ook Guy Verhofstadt zo gemakkelijk legt, zouden het voordeel van de twijfel hebben, de werkelijkheid is, voor wie met John Lukacs in “The Hitler of History” (uitgegeven 1997) de zaken bekijkt,  dat er heel wat bij komt kijken, bij het verklaren van Hitler als persoon en van zijn opgang in de tijd van de Weimarrepubliek. Bovendien, van de Moorsoldaten hoort men niet zo vaak iets en als een paar weken geleden HVV een pleidooi houdt voor euthanasie bij mentaal gehandicapten, dan is er geen kik te horen, bij al die mensen die zeggen zo met de gevaren van extreem rechts bezig te zijn. Nu is het wel zo dat ook mensen met het syndroom van Down erg kunnen lijden, aan hun handicap en aan ziektes, tumoren, kankers, zoals andere mensen. Ook hun leed moet men zoveel mogelijk verzachten en doen ophouden. Alleen Herman Nys heeft gereageerd en op de wettelijke bezwaren gewezen, voor het overige bleef het verdacht stil.

Een normaal mens zou in deze toch moeten bedenken dat het riskant is te geloven dat de oplossing voor ondragelijk lijden van verstandelijk gehandicapten via euthanasie wel degelijk op misbruiken kan stuiten. Zelf hoorde ik van een vrouw van 56 of zo die enige tijd geleden in een home voor verstandelijke gehandicapten is gestorven. Zij had onvoorstelbaar veel angst en pijn. Men heeft aan het tweede kunnen verhelpen, maar de angst, de onzekerheid en het existentiële aanvoelen van het einde waren voor die vrouw met een syndroom van Down heel zwaar. Wat te doen? Ik denk dat hier door de artsen en de omgeving met veel zorg is omgegaan en dat de pijn voor de familie groter was dan men zich kan inbeelden. Maar het helpt niet dit of ander leven van mensen met een verstandelijke handicap als een wrongful life af te doen. Men stelt dat het goed is dat ouders die weet hebben dat hun kind dit of een ander syndroom hebben dat een normaal leven onmogelijk maakt moeten besluiten tot vruchtafdrijving. En wat als de artsen met de bestaande onderzoeksmethodes niet hebben kunnen zien dat er iets mis was met de baby? En omgekeerd, zou men het aandurven te pleiten voor alleen maar perfecte baby’s? De discussies over eugenese worden niet meer gevoerd op het publieke forum, heb ik de indruk, maar het blijft een heikele kwestie, want ook eugenese stond op de agenda van de nazi’s, maar ook in de VSA en in Zweden hebben onderzoekers hieromtrent gewerkt.

In de afwijzing van Sarkozy, die geen “Enarque” was, niet behoorde tot de promotion Voltaire, zoals Hollande, of tot enige andere, ligt meer verborgen dan we vandaag wensen te expliciteren. Juist de idee dat Franςois Hollande een normaal man zou zijn, anders dus ook dan zijn ex-vriendin, Ségolène Royal ligt de idee verborgen dat het in de politiek wel degelijk om goed of juist versus slecht en fout zou gaan. Die polarisering en demonisering, net dat duaal denken lag in de jaren twintig en dertig aan de grondslag van de machtsgreep van de NSDAP en aan de heilloze afwijzing van het Joodse element in de Duitse en Europese cultuur. Heilloos omdat men mensen het leven niet gunde, omdat men schuldeloos mensen hun menselijkheid kon ontnemen. De rassenwetten van Nürnberg die de Joden helemaal isoleerde en ontmenselijkte, werden naderhand veroordeeld en de daders werden vervolgd, tot in de afgelopen jaren toe. Die vervolging is zeker wenselijk, maar Hannah Arendt heeft terecht vragen gesteld bij de wijze waarop men van die processen pedagogische colleges wilde maken. Zij kreeg geen gehoor dat het hele proces van de uitroeiing van Joden in Europa niet enkel een bloedig besogne was, maar ook een ambtelijk-industrieel proces, waaraan mensen werkten die met zelfde ijver landbouwtellingen hadden gehouden als ze daarvoor ingehuurd waren geworden. De banaliteit van kwaad? In verband met Auschwitz, Treblinka, Sobibor – waarover Vasily Grosman heeft geschreven – kan men dat toch niet hard maken? Natuurlijk was er intentie en nog geen klein beetje, alleen werd het werk optimaal georganiseerd en konden veel mensen, Adolf Eichman op kop na de oorlog vertellen dat hij enkel de treinen liet rijden. Victor Klemperer schreef onder andere, de hele tijd dat hij van de universiteit was verdreven aan een boek over de vervuiling en verandering van de taal, de Lingua tertii imperii. De uitspraak van journalisten en anderen dat Frankrijk een normaal mens nodig had, heeft overigens ook nog dit angeltje mee, dat de heer Nicolas Sarkozy volgens de terecht veroordeelde rassenwetten van Nürnberg niet voldaan had aan de vereisten voor een Ariërverklaring. Wie onder meer de dagboeken van Hélène Berr onder ogen neemt, kan zich gewoon niet inbeelden dat mensen zo naar andere mensen aankijkt.

Een normaal man? En een normale vrouw? Kom op, dit moet men als kiezer toch niet willen, want er is geen politicus die zomaar door het leven gaat. Wie die ambitie heeft laat het wel anderen over een normaal man te zijn, gaat doelmatig te werk, kiest de juiste partij en de juiste route door de instellingen om misschien uit te komen bij de top - het presidentschap is voor de Fransen zeker de absolute top. Maar we weten dat Jacques Chirac in de weg naar de top vergeten is waarom hij de weg is opgegaan en eens president kon hij zich wel verheugen in het ambt, maar kon de bevolking zich niet vermeien in ’s mans ambtsvervulling. Of moeten we het hebben over die boeiende verfilming met Jean Gabin, Le Président, van het boek van Georges Simenon, over de wijze waarop politici elkaar voortdurend in de klem lijken te houden?

En van Hollande weten we, uit artikelen in de krant Le Monde hoe die in de aanloop naar de verkiezingen van 2007 dat hij alle moeite had om binnen zijn partij orde op zaken te stellen, de richtingenstrijd binnen de partij tot zwijgen te brengen en toch de dynamiek van de partij niet te fnuiken. Hij heeft die opdracht met enig resultaat uitgevoerd. Wie kan de man die Aubry, Royal, DSK en anderen op een lijn moet krijgen, een normaal man noemen? Met verweet hem eerst kleurloosheid, enfin, noemde hem een grijze muis en besloot vervolgens dat hij een normaal man was en de beste kandidaat voor het presidentschap. Hij is verkozen en daarmee is voorlopig veel gezegd, maar nog niet of hij over een sterke aanhang in de Kamer zal beschikken, noch over de  vraag hoe hij Europees zal functioneren want een staatshoofd of regeringsleider moet sinds 1950, 9 mei 1950 steeds meer naar boven kijken. Maar zo een regeringsleider heeft ook wel invloed in de besluitvorming natuurlijk, kan de consensus doorbreken of bevorderen. Kan nieuwe richtingen via de Raad van Staatshoofden en Regeringsleiders aandragen en er steun voor verwerven.

Een normaal man? We weten dat gedurende een paar decennia de normale blogger, tooghanger en ander gewoon volk, de kleine luiden, voor wie Hollande zegt op te komen al te vaak in columns en andere media te kijk worden gezet. Nu wil ik niet pretenderen dat ik een normaal mens ben, maar de neerbuigende houding tegenover mensen die evenzeer goed geschoold zijn, die evenzeer iets van hun leven maken, rustig in de verborgenheid van de anonimiteit, daar moet een normaal mens en zij die een normaal mens als president willen, zoals vele journalisten doen, niet op neerkijken.

Het gaat erom dat mensen die op het  politieke forum, zoals mensen die met conferences en als stand-up comedians hun bestaan betekenis geven, geen zin hebben in een adagio “Vivons heureux, vivons cachés” dus kan men hen maar moeilijk normaal noemen. In de politiek speelt mee dat men erkend dient te worden als bijzonder, wil men tot de bijzondere ambten gekozen worden. Het komt er dus op aan te kijken voorbij dat scherm van de “Homme normal” en ons af te vragen wat hij wil bereiken. Men doet graag beroep op de bereidheid van burgers de eigen instelling, mentaliteit te wijzigen. Soms voor goede doelen, maar als de heer Hollande iets wil doen rond onderwijs, met name 60.000 nieuwe leerkrachten aantrekken, dan zegt dat niet zoveel over de besparingen van Sarkozy, wel over het beleid dat gedurende decaden is gevoerd en het onderwijs helemaal onderuit gehaald heeft. Nog eens, wie Enarque kon worden, afstuderen dus aan de Ecole Nationale d’Administration, wie de beste scholen in Frankrijk mocht frequenteren moet toch niet zeuren en beweren een normaal mens te zijn. Pierre Bérégovoy, uit een bescheiden milieu, dat wil zeggen, zijn vader was gevlucht voor de bolsjewieken als officier in het witte leger. In Rouen of in de omgeving had de familie een groentewinkel. En toch werd Pierre Bérëgovoy een belangrijk minister. Waarom pleegde hij zelfmoord? Men heeft er enkele aanwijzingen voor, maar een kwestie blijft wel onopgelost, namelijk waarom men de nagedachtenis van deze man zoveel minder aandacht schenkt dan aan de president, Mitterand. Het komt mij voor dat er van de mens die vanuit een moeilijker situatie aan de top kwam en gefrustreerd is geworden door berichten over chantage en fraude met meer recht gezegd kan worden een normaal man te zijn.

Een gewoon man was Pierre Bérégoy allerminst, een normaal man ook niet. Omdat beide termen denigrerend zijn voor mensen, mannen en vrouwen, die zich uit welke situatie dan ook weten te ontplooien. Alweer past het te verwijzen naar een vrolijke oplichter als Giacomo Casanova of naar Thomas Platter die in zijn jeugd als zwerver door Zwitserland en Noordelijk Europa, tot in Polen toe heeft rond getrokken en uiteindelijk burgemeester van Bazel is geworden. Maar zijn zwerven eindigde, aldus Boris Cyrulnik toen hij schooljongens in Bazel in rijen door de stad en over de Rijnbrug zag lopen. Hij benijdde hen, de geitenhoeder uit Wallis en ging op eigen kracht en gemotiveerd door – wat? – om door te gaan. Studeren als levensvervulling, lang geleden dat we dat in onze tijd hoorden.

Daarom kan ik niet anders dan vaststellen dat de heer Hollande alles behalve een normaal mens is, maar misschien wel normaal in zijn beroepsgroep, want een bestuurder, regent is ie natuurlijk wel. En dus vertelt hij dingen die de mensen willen horen, maar of het echt het beste is, zelfs in het licht van wat de sociaaldemocraten voor ogen staat, valt te betwijfelen of ze er wel uitkomen. Rechtvaardig beleid voeren is niet erg eenvoudig en vaak nog minder af te toetsen. De Grieken betalen nu voor het lakse beleid, het ontbreken van administratieve rigueur. En dat is iets waar ook Hollande niet over spreekt. Gaat het om “Lex, dura lex sed lex”? Het valt te vrezen dat ook andere aspecten van het politieke leven, zoals de bereidheid verantwoording af te leggen, in het gebeuren van belang zijn en een verklaring kunnen bieden voor de collaps van het systeem, alvast in Griekenland. Wie geeft politici kwijting, wanneer? Juist, bij verkiezingen. Maar we weten dat dit niet altijd eenvoudig is. Vandaar dat politici zich wel eens als… normale mensen gedragen, zich geen rekenschap geven, laat staan verantwoording geven

Wie zal de normale mens vinden? Wat voor eer valt er mee te halen? Een judotrainer die in zijn jeugd en jonge jaren al vroeg aan de slag moest en met 14 jaar in het fabriek stond. Meisjes die na de lagere school 2 jaar “familiale” deden en dan ergens gingen dienen. Vaak, zo blijkt, ontplooien die jongens en meisjes zich en gaan ze zich zonder kapsones onderscheiden. De pogingen in deze tijd om via het onderwijs ongelijkheid weg te werken, gaat voorbij aan de mogelijkheid van personen om buiten het riguliere systeem eigen wegen te vinden en een gelukkig leven uitbouwen, ook al komen ze wel tegenslagen tegen. Intussen zitten onze enarques veilig in hun kantoren rondstruinen of in achtergebleven gebieden als de Corrèze burgemeester en later président du conseil départemental, voorzitter van de deputatie dus. En dan… wat we vooral geleerd hebben en in de komende maanden nog zullen leren is de wendbaarheid van deze normale man. Ach, politici kunnen niet anders dan bij verkiezingen dingen zeggen die waarvan we later niet heel veel meer horen, al kan men dat ook nuanceren: sommige politici proberen de eigen lijn zo te formuleren dat het zonder vaagheid toch niet leidt tot concrete promessen die later betwist kunnen worden.

Kan men blijven accepteren dat journalisten, zoals sinds 2007 het geval geweest is de burger aan te spreken met uitermate denigrerende uitlatingen over de verkozen president om vervolgens, nieuwe bezems vegen beter, de lofzang te zingen nog voor de normale man aan de slag gaat. Is het dan omdat hij sociaaldemocraat is, dat we ons ergeren? Wellicht ook, maar vooral omdat de houding van deze president weinig laat zien dat past in de traditie van de betere sociaaldemocratie, waar bijvoorbeeld een Willy Brandt of Helmut Schmidt wel blijk hebben van gegeven. Lang geleden? Allicht, maar goed, politiek is geen dirty job, verontwaardiging om het lot van de mensen, het wordt vaak genoemd als inspiratiebronnen en motivatie voor een politieke loopbaan. Ik twijfel eraan of dit wel terecht is. Er zijn betere redenen om aan politiek doen, misschien wel bewondering voor de mensen in deze samenlevingen in Europa, waardering voor kennis en kunde van de ambachtslui en wetenschappers, zorg om de bestendiging van wat goed gaat en oprecht mededogen voor wie het lastig heeft en zich toch weet te handhaven. Van welwillendheid tegenover de burger, heb ik de indruk, was er ook bij deze verkiezingen weinig sprake. Waarom?  Een normaal man went natuurlijk niet, maar een normaal man, een normaal mens kan wel waardering opbrengen voor anderen. Dat ontbeert op het oog de Enarque Franςois Hollande. Een normaal man? Kom nou.

Bart Haers