So very Britisch

Reflectie

Waarom de Britten wel willen en niet kunnen

Of omgekeerd natuurlijk

Koning Willem III die stadhouder was in de
Republiek en Koning werd van Engeland, zelfs
mee de Ieren verder onderwierp, Zou hij symbool
kunnen staan voor een meer Europees UK?

Toen ik de gedachte kreeg dat David Cameron wel aan de EU wil meewerken maar politiek niet veel manoeuvreerruimte heeft, zelfs een referendum wil, wist ik nog niet dat Luuk van Middelaar een onderscheiding kreeg voor zijn boek over Europa, De passage naar Europa; geschiedenis van een begin. Het staat me niet voor dat de Vlaamse media bij het verschijnen van het boek enthousiast waren. Het waren de moeilijkheden van de EU en de houding van de hoofdsteden die in het centrum van de belangstelling stonden, een poging de verschillende tafels te beschrijven en de verhouding van de burgers tot die tafels in kaart te brengen, was niet aan de orde. Het boek verdient aanvulling en verdere reflectie, denk ik, maar ook daarvan hebben we weinig terug gevonden.

Een van de punten die men toch onderzoeken moet is de hybride houding van de Britten ten aanzien van Europa. Charles de Gaulle was tegen hun toetreding, de Britten zelf aarzelden ook. Enfin, de regering en het parlement stemden voor, maar de bevolking was er niet van overtuigd. De landbouwers wel natuurlijk, of toch minstens de grondbezitters mogen niet klagen over de subsidiestroom, maar goed de Queen en de Prince of Wales zijn natuurlijk geen doorsnee burgers. Het blijkt vandaag nog altijd te leven, het verleden van het Empire en de rol die Londen in de wereld speelde, van de pure machtspolitiek met sabelslepers als Lord Kitchener, maar ook de Baptist Church die campagne voerde tegen de slavenhandel en de slavernij zelf bepaalden de Britse politiek. Het Groot-Brittannië van de Commonwealth meent dat die verbondenheid met Canada, Australië, India en al die andere, samen 54 landen, haar nog steeds of opnieuw de ruimte geeft te kiezen voor Splendid Isolation. Het valt moeilijk hen daarvan af te brengen, hoe vaak ze ook naar bloody Flanders komen.

Het zoeken naar een verklaring hiervoor, houdt me al langer bezig, maar nu de Liberal Democrats er niet in slagen een andere wending te geven aan de Britse houding, lijkt het me moeilijk te vatten waarom die in de regering blijven, tenzij de vrees veel stemmen te verliezen. En toch vergaat het Londen momenteel niet zo goed, hebben ze een vrolijk prinsesje, of liever een kwijnend prinsesje nodig om de zaken op afstand te houden. Het is natuurlijk wel zo dat ze voor alles de city op hoog niveau willen zien functioneren en dan is een hogere belasting op beursverrichtingen geen goed idee. Maar de industrie? Eindelijk hoor je nog zelden iets over de Britse economie. Men zou denken dat die intussen opgedoekt is. De economie zou dit jaar weer niet groeien en een krimp kennen van 0,1 % terwijl de groei voor het afgelopen jaar en het volgende jaar veel te hoog was ingeschat. De economie zou zich herstellen, maar het neemt zijn tijd. Nu, als er nog weinig productiebedrijven zijn, waar goederen geproduceerd worden voor de uitvoer, als de banken de regering bezweren toch zeker niet in het Europese scenario te stappen waarbij een grotere controle op de banken wordt uitgeoefend, door de ECB, zoals het er nu naar uitziet, dan kan men zich afvragen of de economie veel kan groeien. Natuurlijk zal er wel eens iemand denken dat we die groei niet hoeven, maar dat is ook moeilijk hard te maken, want het is juist de samenstelling van de meetbare deelgegevens die wel degelijk aangeven hoe destructief groei ook kan zijn. Het verlies van jobs werkt op zich geen groei in de hand, het inroepen van de diensten van outplacement is een ander paar mouwen. Toch moet men zich afvragen of hier nog sprake is van werkelijke economische activiteit. Het is een mooie dienst, maar of het veel zoden aan de dijk zet…

Voor het UK speelt nog eens mee dat men het onderwijs danig aan de ondergang heeft overgelaten, waarbij de politiek van desinteresse en ideologische paradigma’s er elkaar versterkend voor gezorgd hebben dat het onderwijs niet meer bijdroeg tot de versterking van personen, maar de elitisering van het onderwijs een stevige duw in de rug gaf. Opvallend is dat men in Vlaanderen het onderwijs ook elitair noemt, maar dat veel mensen uit allerlei deelgroepen echt wel aan bod kunnen komen, als de leerlingen het willen. Maar het is natuurlijk zoveel gemakkelijker beleid te voeren als men zich kan beroepen op niet bewezen stellingen die zo ideologisch geformuleerd zijn dat mensen er zelfs niet aan durven te denken ertegen in te gaan. Het gevolg is wel dat rechts dus inzake onderwijs een links beleid gevoerd heeft en Links onder Blair met de verhoging van de inschrijvingsgelden voor de universiteit een rechts beleid. Voor de Engelse economie is het een bijkomende ramp dat jongeren dan wel wiskunde willen studeren, wat dus een pro is, maar die kennis vooral in de City willen aanwenden en niet als ingenieur.

Het UK heeft meer dan enig ander land in Europa last gehad van het neoliberalisme, wat tot een afbouwen van de staat heeft geleid, ook op punten waar de staat, zeker de democratie nu net wel een functie heeft. Tatcher en in zwakkere vorm Major riepen luid dat ze het niet als een rol van de regering zagen dat mensen hun leven autonoom konden inrichten. Wie het  kon, was goed en de anderen zouden vooral gepamperd willen worden. Als ik lees wat Nigel Williams schreef in mei 2010 naar aanleiding van de verkiezingen in het UK en hoe hij de buurt waar hij opgroeide zag verpauperen, omdat de overheid haar rol niet opnam, dan is het gemakkelijk dit ongenoegen, van de Britten – en in Brugge zie je ze vaak opduiken – te begrijpen. De desinteresse voor de samenleving en de burgers, ook als ze hard wil werken, is schrijnend.

Heeft dat iets met de positie ten aanzien van de EU te maken? Ik vrees dat dit wel degelijk geval is, maar ook hier speelt de dubbelhartigheid van de overheid een grote rol en kan men niet voorbij aan de media.

Nu Rupert Murdoch onder vuur ligt wegens de illegale en onaanvaardbare praktijken van zijn kranten, zou men verwachten dat er ook over de EU anders gesproken wordt, maar dat lijkt nog steeds niet het geval. De Britten zeggen nu blijkbaar dat ze gedacht hadden de EVA, De Europese Vrijhandelsassociatie te hebben uitgebreid naar de zes van toen, maar het is wel duidelijk dat de Britten hier de waarheid geweld aandoen. Hoewel de economische verknoping op het continent het eerste agendapunt was, had men duidelijk hoogst politieke doelstellingen. Alleen kon men, omwille van WO II niet zomaar tot een politieke samenwerking komen, zoals bleek uit het lot van de Europese Defensie gemeenschap, van 1952 dat nooit werd geratificeerd, maar dat nu wel eens interessante perspectieven zou kunnen bieden. Uiteraard, dan moeten er  details worden opgelost rond de Franse Force de Frappe, de nucleaire macht van Frankrijk, maar ook de Britten hebben hun nucleaire wapen, maar of ze dat per se buiten de Europese defensie-inspanningen willen houden, is lang niet zo duidelijk. Feit is wel dat de Britten van voormalige koloniale mogendheid op het Amerikaanse continent nu militair haast een kolonie is geworden van de Amerikaanse supermacht.

Wat het UK doet, moet het zelf beslissen, maar die voortdurende dubbelzinnigheid, ook en vooral vanwege de regering brengt niemand iets bij. Discussies over het landbouwbeleid, het toelaten van genetisch gewijzigde gewassen en de noodzaak eraan om meer ongerepte natuur veilig te houden, zijn meer dan nodig. Maar in Europa is er een groene lobby die alles doet om de GGO-producten buiten te houden, maar daardoor ook boeren van hier in de problemen brengt, als die zelf proteïnerijke voedergewassen willen kweken. Dat zijn de discussies die gevoerd horen te worden, enfin, als het over landbouw gaat, want duidelijk is dat er veel meer aan de orde is.

Bijvoorbeeld kan men zich afvragen of men dat verbod van genetisch gewijzigde producten moet aanhouden, als blijkt dat de balans voor de gezondheid en voor de biodiversiteit niet per se negatief uitpakt. Nu laten we Argentinië en andere derde partijen de rol opnemen, die we zelf afwijzen. Want er mag toch gezegd worden dat we op enig ogenblik de greep zullen verliezen op de handelingen van grote spelers als Monsanto. Zijn bedrijven een vijand? Niet in het minst, maar blind vertrouwen is ook geen goede zaak. Natuurlijk is de Britse regering niet te goed van vertrouwen, alvast niet tegenover de burgers, maar hoe ze belangen van bedrijven ter harte nemen, komt zelden ter sprake. Ook hier krijgen bedrijven soms stevige faveurs, maar hoe dat uitpakt, weten we intussen.

England en het UK hebben een rol in Europa en de EU en dat is er niet langer een van afstandelijkheid en manipuleren van de machtsverhoudingen, want die ligt wel vast nu. Londen probeerde al vaker de Frans-Duitse as uit elkaar te halen, maar negeerde daarbij de Lage Landen, maar ook andere kandidaten. Die As Parijs – Berlijn bepaalt zeer veel, maar kan zorgen voor inertie, wat in de mediadebatten niet zo vermeld wordt.

De positie van het UK blijft dubbelzinnig en dat verstoort de werking van de instellingen en bovendien maakt het vaak meer noodzakelijke discussie onmogelijk. Ze mogen erbij blijven, die Britten, maar ze moeten dan wel inzien dat steeds een opting out vragen geen optie kan blijven. Want als ze telkens zelf een opting out voor bepaalde maatregelen vragen, hoe  kunnen ze dan zinvol mee het debat voeren. Want zij kunnen toch de regels oftewel de modaliteiten niet opleggen als ze er zelf niet de gevolgen van zullen dragen. Maar de opting out wordt pas aan het einde van de rit gevraagd.

Nog eens, geografisch behoort het UK tot Europa, maar de vraag is of ze er wel toe behoren willen, tot de politieke instantie die de EU is. Blijkbaar geven de media graag mee dat Europa gevaarlijk is, socialistisch is – terwijl socialisten de EU verwijten al te neo-liberaal te acteren – en te duur is, terwijl de EU draait op slechts 1 % van het BNP van elk land. Dat komt neer op 0,73 % van het BNP als betaling, aldus de website van de EU, naast de opbrengsten uit invoerrechten op producten die van buiten de EU komen en een percentage van de BTW-inkomsten van elk land. Dit gebeurt naar draagkracht en vermogen zodat iedereen solidair heeft bij te dragen. Draait een land in de soep, dan kan die bijdrage beperkt worden. Ik weet niet of Griekenland die gunst verkregen heeft, toen bleek dat er met de boekhouding was geprutst en dat soms mensen uitkeringen kregen waar ze er geen recht op hadden, zoals die blinde taxichauffeur. Dat stond in kranten en was te zien op de buis, maar hoe werkelijk was het? Er is naderhand geen groot journalistiek onderzoek geweest, toch?

Het Griekse verhaal maakt duidelijk dat de betrokken regering en administratie niet enkel zichzelf heeft voorgelogen, maar ook anderen een rad voor de ogen heeft laten draaien, want het land was lid van de club natuurlijk. Men krijgt aan de andere kant in London telkens het bericht dat de EU een mastodont, een loodzware bureaucratie en nog veel meer dat een ware liberaal niet wil. Maar het gaat om het concept van de staat en zelfs van de democratie. In feite zijn landen als het UK niet (meer) goed toegerust om een behoorlijke democratie te vormen. Het tweepartijensysteem – nu in beperkte mate doorbroken – laat immers de regeringspartij toe veel beleid van de voorgangers op te heffen en zelf nieuw beleid te voeren. Elke regeringsleiders is een geplebiciteerde alleenheerser – tot het politieke fortuin hem of haar verlaat – wat ook lady Tatcher overkwam. Toch werd de verminderde bijdrage niet opnieuw bijgesteld, toen de Labourpartij aan de macht kwam in 1997 onder Mondeo-man, Tony Blair. Die slaagde er niet in tot een  referendum te besluiten over toetreding tot de Euro, wellicht omdat ook Labour allergisch is voor het continent.

Nu dus zal David Cameron besluiten tot een referendum over het lidmaatschap tot de EU. Maar zal hij het ook waarmaken? Als hij de nee licht voorkeur geeft en dat referendum gaat vooral over hem, tja, dan is de kans dat het resultaat verrassend oogt, niet gering. Het is waar dat de EU is opgericht door regeringen, maar in de jaren zestig en zeventig waren er vele burgers die zich dat project aantrokken. Merkwaardig genoeg is het sinds Jacques Delors anders gegaan, want toen werd de hand van de meester in Europa duidelijk en werd Brussel echt een oord om rekening mee te houden.

Veel Belgen zeggen dat ze niet gevraagd zijn over Europa, maar dat was tot 1979 geen punt en nadien kwamen er Europese verkiezingen. Maar van vele parlementsleden hoort men weinig, tenzij van iemand als Jacques Vandemeulebroucke die van het hormonenvlees een punt maakte. En recent hebben we met Daniël Cohn-Bendit en zijn spitsbroeder Guy Verhofstadt, MEP’s die durven uit te komen voor hun gedachte. Ze pleiten voor een versnelde integratie en meer Europa. Dat laatste wil ik ook wel graag zien gebeuren, maar de werkelijkheid is dat beide heren dat Europa zo willen vorm geven dat het publiek van burgers er nog minder over te vertellen heeft, want zeker Verhofstadt, die ooit de mond vol had van burgers hier en burgers daar, blijkt een zekere vrees te koesteren als zou het werkelijk zo zijn dat burgers hun belang niet zien. Voorwaar, wie eerst paternalisme bestreed, wordt nu een voorbeeld van verongelijkt paternalisme.

Tot slot is de vraag dan ook of Europa het UK voor een besluit moet plaatsen: of nog meer opting outs of gewoon mee de goede beslissingen vorm geven en er finaal ook mee voor gaan. Give me my sovereignty back! Natuurlijk hebben staten er veel van afgestaan, maar mochten de verhoudingen duidelijker zijn, Tokyo of Rusland zouden anders tegen de zaak aankijken. Nu, uit de soms moeizame onderhandelingen over handel – leveringen van gas – blijkt dat Europa zich niet zo zwak gedraagt als sommigen het voorstellen. Integendeel, op die domeinen waar de Commissie kracht heeft ontwikkeld, kunnen tegenspelers, andere staten of supergrote bedrijven die kracht wel voelen, maar net op het vlak van internationale politiek blijkt Europa geen eigen divisies te hebben en zo komt lady Ashton vaak over als een krachteloos minister. De soevereine zaken van oorlog en vrede, dus van verdragsrecht en oorlogsverklaringen kan men nog niet geheel aan Europa overlaten, terwijl we nauwelijks iets kunnen zeggen tegen Rwanda of Khartoum, als die te flagrant het volkerenrecht met voeten treden. Vandaar onze gedachte dat onder anderen de Britten nog steeds niet overtuigd zijn van de rol van de EU. Alleen is het zo dat zijzelf voortdurend de discussies over gezamenlijke defensie en diplomatie opbreken en onbespreekbaar noemen.

Het is niet ons inzicht dat het UK geen plaats heeft in de EU, wel integendeel, maar het is wel zo nuttig voor de EU als die rare jongens ertoe besluiten de EU volmondig te accepteren, want dan houdt het politieke debat niet op, wel integendeel, dan zal men eindelijk over een communautaire relancepolitiek kunnen discussiëren en vooral de antwoorden ook in uitvoer brengen.

Het besluit mag dus alleen maar luiden dat Europa het eiland voor de kust van Vlaanderen en Frankrijk voordeel kan brengen, als het UK ook aan weet te geven hoe ze voortaan met de gemaakte afspraken zullen omspringen. Als Kroatië eerlang lid wordt, zal het een massa verdragsartikelen moeten onderschrijven, terwijl Londen nog steeds de oude gewoonte niet kan afleggen op elk van die punten te blijven vitten. Zo kan men niet komen tot besluiten, maar tot een Sint-vitusdans.

Bart Haers