Hoe de Syrische burgers te beschermen?

Ethiek

Observaties bij een tragedie

Hoe Obama fijngemalen lijkt te worden

Dos de Mayo van Goya, over wat opstand met
zich brengen kan. 

Gisteren nog vroeg een brave jongen zich af, op de radio, of Obama op zijn bek zou gaan? Ik wist noch weet wat ik hoorde? Hier spreekt iemand die zich er geen rekenschap van geeft dat Obama de erfenis torst van een natie die gedurende 70 jaar de wereld heeft gedacht te moeten of te mogen leiden, maar er vaak parmantig naast heeft geschoten. De gebeurtenissen na 11 september 2001 hebben een onvoorstelbaar warrige indruk nagelaten, vooral omdat de oorlog in Irak met leugenachtige verklaringen werd verantwoord. Dat was en dat blijft, ondanks een heel oude traditie van smoezen om een oorlog te voeren, een dieptepunt, zeker in de geschiedenis van de VS.

De oorlog (tegen Irak) was een vergissing en nu staan oorlogshandelingen om een burgeroorlog te beëindigen in de sterren geschreven. Maar moeten we dat willen? De economische en geopolitieke gevolgen zullen wel meevallen, lijken sommigen te denken. Nu, het feit dat sinds 2 en een half jaar een burgeroorlog woedt met 100.000 doden en miljoenen die het land ontvluchten, kan Syrië rekenen op steun uit Teheran, Moskou en Beijing. De UNO is machteloos. Tegelijk is de NATO via Turkije in vele opzichten betrokken bij het gebeuren.

Obama zal misschien gehoopt hebben dat Bashar Al-Assad de zaak niet op de spits zou drijven, maar ook dat kon men al langer zien aankomen, dit was een oorlog die met alle beschikbare middelen zou uitgevochten worden. Nog eens, mensen hebben recht op opstand en als een regime dan met zoveel geweld, disproportioneel dus, reageert, dan is het duidelijk dat er niet zomaar een einde zal komen aan het bloedvergieten. Evengoed weten we dat de vader van de huidige chef in 1982 ook al eens flink heeft huisgehouden en een halve stad , Hama uitmoordde in februari van dat jaar. Hoe erg de moordpartijen in de Palestijnse kampen in Libanon, Shabra en Shatilla, die door de Israëli werden gezuiverd van terroristen, ook waren, 18 september van datzelfde jaar, de operatie in Hama kreeg lang zoveel aandacht niet. Maar ook dat heeft met geopolitiek te maken. Ook de verdeeldheid onder de bevolking speelt voldoende mee in het verhaal, waarbij christenen, Allawieten en anderen hun veiligheid tegen de Soenieten zeggen te verdedigen. Kortom, het land was al langer een tijdbom en niemand wilde tijdens de Golfoorlogen en nadien dat het land zou desintegreren. Even speelde het land ook een regionale rol, maar die ambitie mag men nu vergeten. Maar, maar, maar, het land ligt nog altijd waar het ligt, in een gebied waar sinds het tweede millennium voor Christus culturen, keizer- en andere rijken zijn opgestaan en ondergegaan  en waaraan het gebied dat we nu kennen als Syrië altijd deel heeft gehad. We zijn dan geneigd, naar het voorbeeld van Herodotos in het land de bakermat te zien van despotisme, maar misschien ligt het eraan dat het bestuur van deze regio door het gebrek aan natuurlijke, verdedigbare grenzen altijd moeilijker is geweest dan in het meer versnipperde Europa.

Obama nu moet een humanitair drama beëindigen, maar mag geen volle oorlog voeren, want land en volk zijn oorlogsmoe. Maar welke doelstellingen zou hij dan voorop kunnen stellen en wie moet dat doen. Het inlichtingensysteem? Uiteraard, denkt iedereen, maar die hebben al eens de kluit belazerd. De militaire overheden? Die zijn verdeeld en per slot van rekening is het hun rol de belangen van het land te dienen onder het bevel van de president. Onder Busch was de greep van het militair-industrieel complex zeer prominent in beeld, wat ongetwijfeld tot enkele problematische storingen in het besluitvormingsproces moet hebben gezorgd. Het militair-industrieel complex is geen term van links, zoals men denkt, maar het was Dwight Eisenhower, de generaal en president die het in 1961, bij zijn afscheidsrede die de Amerikanen waarschuwde voor een te innige vervlechting van belangen tussen het leger, de militaire industrie en de politiek.

Als de president, Eisenhower het zelf aangekaart heeft, zal het wel niet staatsgevaarlijk blijken hierover verder na te denken. De rol van het leger in de VSA was al in de begindagen een heikel punt, want de founding fathers waren het niet eens over de omvang dat het leger mocht hebben en waartoe het dienen moest. Het zijn kwesties die nooit goed op te lossen vallen, maar telkens weer in hoofde van de rol van de president in gegeven omstandigheden opgelost dienen te worden. Het is mijn indruk dat Obama nu met deze kwestie te maken krijgt en dan wordt ingrijpen in Syrië ook een binnenlandse kwestie in de VS. Senator McCain, zo horen we telkens hij in beeld komt, heeft Vietnam-ervaring, maar die heeft John Kerry ook, al waren er bij de verkiezingen in 2004 veteranen te vinden die beweerden - in spotjes van de Busch-campagne - dat hij zijn Purple Rose niet verdiend zou hebben. En als Kerry in beeld komt, spreekt men terecht over zijn huidige functie, maar ook hij diende dus.

Het besluit moet dus luiden, denk ik, dat Obama met een paar kopbrekende problemen zit, die hij niet op stel en sprong kan oplossen. Mijn indruk is ook dat Europa hierbij nog maar eens nalaat mee te denken aan een oplossing. Europa is verdeeld? Jawel, maar minder dan ten tijde van de oorlogsopbouw voor Irak. Europa kan mee druk van de ketel halen, zegt men, maar, zoals Guy Verhofstadt vorige week nog met bravoure zegde dat we Lady Ashton nooit vinden of horen als we haar nodig hebben. Alleen, zij zal pas kunnen optreden als de verschillende tafels van de EU, die van de Commissie, die van Raad van Staatshoofden en Regeringsleiders een redelijk plan hebben. Nu ook in Egypte de verhoudingen verhard zijn, kan  tegelijk moeilijk aannemelijk gemaakt kan worden dat Turkije niet in last zal komen – alleen al het aantal vluchtelingen weegt op een land – zodat het mij blijft verbazen dat het debat niet gaat over wat we wensen moeten in de regio en hoe Europa met de VS oplossingen kan ontwikkelingen die onderweg niet vroegtijdig geblokkeerd worden.

Eenvoudig is dat niet. Onze parlementen discussiëren over militaire inzet of niet, niet over, hoe laattijdig ook, een remediëren aan de machteloosheid van de  de internationale instellingen. Het Vredespaleis in Den Haag bestaat 100 jaar – inderdaad, het vermocht weinig tijdens de 30-jarige oorlog 1914-1945 – maar ook dat was geen thema voor onze nieuwsredacties en nog veel minder voor een mooie documentaire, over Auguste Beernaert, ooit regeringsleider van dit land en vervolgens onvermoeibaar strijder voor vrede. De wereld is veranderd, daar kan men niet aan voorbij: nieuwe machten, nieuwe wapens, moderne en snelle communicatie, ook naar het publiek toe, maar de vraag blijft: kan men a) interveniëren in een land om de burgers te vrijwaren van onnodig bloedvergieten? er schijnt een VN-verdrag hierover te bestaan, sinds 2005; b) kan men met Moskou een overeenstemming bereiken om de chaos terug te schroeven en vrede te brengen in Syrië? Moskou vreest ook dat de chaos haar zuidflank verder zal doen afbrokkelen en dat Syrië in een of andere mate een nieuwe brandhaard wordt die overslaat naar en over de Oeral.

Obama zie ik tot slot liever niet op zijn bek gaan, want wij zullen het ook voelen. De redactie van Vandaag (Radio 1) moet zich dus bezinnen over het taalgebruik. Mag politiek soms een show zijn waarvan de gevolgen ver van ons bed te ondergaan zijn, dan is zeker de besluitvorming in deze die zich nu ontrolt van behoorlijk belang. En ja, Poetin is demandeur de rien Journalisten moeten niet altijd doodgravers spelen, maar in deze kan wat meer nadenken over de toon en het taalgebruik geen kwaad.

Misschien zou een oorlog tegen het Syrische regime een rechtmatige oorlog zijn, maar het blijft moeilijk aannemelijk te maken, zoals Ian Buruma schrijft dat de resultaten de inzet van troepen en de burgerdoden, de honderdduizend die er al gevallen zijn inbegrepen niet met afdoende zekerheid gehaald zullen worden – nog zo een thema in de krijgsgeschiedenis: hoe vaak hebben legerleiders zich niet vergist in de eigen slagkracht en de vermeende zwakheid van de tegenstanders? De rechtvaardige oorlog? Men kan er zich niet vanaf maken met een paar zinnen, maar voorlopig denk ik niet dat er veel over te zeggen valt, als het om Syrië gaat: de erfenis van Afghanistan, Pakistan, Irak en zoveel meer.

Bart Haers