The City en sex

Brief

Aan de financieel ongeletterden

Over inzichten en verhalen van economen

Brugge, 19 september 2013

Dames en heren,

Still uit Opera Don Giovanni, waarin
Leporello de prestaties van de verleider
uitbazuint...

Men kon  het weer lezen in de gewaardeerde krant DS: wij zijn financiële analfabeten;  bankiers moeten meer naar hun klanten kijken als dokters naar een patiënt. De gedachte  blijkt te zijn dat banken zo een moeilijke producten verkopen dat mensen het niet snappen. Wie al wat langer op deze wereld mag rondlopen, zucht nu ook allicht: wat zou dat nieuws zijn? Een nieuw inzicht…”

Maar om mijn verhaal helder te maken moet ik eerst iets geheel anders aansnijden, al zal men zien dat er wel degelijk een verband bestaat. Gisteren kon men in De Morgen een hoop lezen over literatuur en erotiek en het was, voor zover ik het allemaal doorliep, nogal slaapverwekkend. Ik vond bijvoorbeeld geen verwijzing naar Lodewijk van Deyssel, die een mooie scène schreef waarin een vrouw geniet van de lauwe lentewind onder haar deshabillee, maar goed, misschien is het niet echt deel van het culturele patrimonium. Verwijzingen naar Histoire d’O waren al even grappig, want de auteur van het boek, Pauline Réan wilde haar lezeressen – ik vermoed dat het vooral voor dames die zich vervelen op de bank geschreven is  - vooral een fantasie voortoveren waarin ze even konden geloven. Althans, dat is wat sommige vrouwen mij vertelden. Haar succes was niet zozeer het ongehoorde, maar veeleer de gedachte dat ze zich onderwerpen wilde en dat moest volkomen zijn. Een vreugdevolle vernieling, of moet het zijn: een zoete vernieling? Maar het boek gaat niet over de erotische ervaring, wel over SM.

Erotische literatuur, zoals het Hooglied in de bijbel kan men vandaag niet goed meer lezen, omdat we doordrongen zijn geraakt door andere interpretaties. Maar tegelijk, Pietro Aretino en de evangelieën van den Spinrok of de Decamarone zijn dat ook en de reden is dat we van auteurs niet de omfloerste taal verwachten, maar de directe ervaring en dat gaat niet, want het is zoals een novelle waarvan ik de titel niet terug kan vinden, een novelle waarin Don Juan wordt voorgesteld als iemand die vooral met zijn verhalen vrouwen weet te verleiden zonder dat er altijd vleselijke lust aan te pas komt. Het geheim van de man was dat hij hen kon bekoren en betoveren alleen door zijn verhaal, terwijl we denken dat hij hen bij bosjes in bed kreeg of op andere plaatsen kon laten genieten. Het probleem is wellicht dat we vandaag de directe resultaten willen, terwijl goede erotische verhalen de suggestie brengen.

De Morgen bracht ons de boodschap dat de erotische roman vandaag eindelijk moeilijk te vinden is, maar vergat erop te wijzen dat wie naar  “Les Liaisons Dangereuses” verwijst doorgaans de  film voor ogen heeft, niet de brievenroman, want die vinden velen doorgaans saai. Het is dus een probleem van verbloemende taal die de heftige betrokkenheid mogelijk maakt.

Ik denk eerlijk gezegd dat het met het verhaal over bancair analfabetisme van hetzelfde laken een pak is: men zegt dat de mensen het niet weten, maar vergeet dat mensen niet vergeten zijn hoe vaak hun bank om de hoek hen spaar- en beleggingsproducten voorstelde waar ze niet veel van begrepen of niets aan hadden. Mensen kiezen inderdaad voor een mengeling van zekerheid  en bescheiden rendement omdat ze er niet wakker van willen liggen, terwijl in de  jaren 1980 en later kranten en bladen, films ons vertelden hoe spannend het kon zijn goede maar zeer gewaagde beleggingen te doen. Een aantal jaren geleden gingen mensen zelf short via hun pc en sommige  moesten op enig moment ondergaan dat ze een verkeerde keuze hadden gemaakt en soms was de schade even groot als wat een gokker te doorstaan heeft, of zijn, doorgaans zijn naastbestaanden. Maar ik denk dat die mensen en de krantenjongens een gevoel hadden dat het allemaal niet  zo erg kon zijn. De werkelijkheid is dat we gedurende decennia aangepraat werden dat we ons spaargeld zo rendabel zouden beleggen, maar dat pakte soms donker uit, omdat men vergat uit te leggen dat de lokale bank het ook niet wist. Juist, ja, Lehmann Brothers. Bankiers die met het geld van anderen speelden, hebben andere besognes dan bankiers die partner zijn in het verhaal, wat Joris Luyendijk dan weet te zeggen.

De zaak is, zowel wat de erotische literatuur betreft als wat de bancaire succesverhalen betreft, dat ze een deel buiten de werkelijkheid moeten staan, anders worden het harde vernielingen. De kwestie komt in een boek van Tomas Sedlacek uitgebreid aan bod. Geld, zo stelt hij is een middel. Het doel zo rijk mogelijk  te  worden is eerbaar, maar dan moet men de andere mogelijkheid onder ogen te zien. Het gaat hierbij om veel meer dan rationeel handelen, maar om wat Aristoteles stelde, dat we het zeer moeilijk te vinden juiste midden moeten opzoeken. Het bancaire analfabetisme suggereert evenwel dat de leek de risico’s noch de kansen ziet. Maar hoe vaker ik financiële bladzijden lees, hoe meer ik ervan overtuigd raak dat men ons een wereld voorspiegelt die voor ons algemene welbevinden niet de  beste der werelden kan zijn. De reden is dat hier het realiseren van iets niet meer in de eigen handen ligt, maar in systeem van financieel kapitalisme, dat met mensen geen rekening meer houdt. Toen Renault Vilvoorde zou sluiten, zag men niet hoezeer we zelf willen dat Renault kosten snijdt en de opbrengst maximaliseert om onzentwille, want via pensioenfondsen zijn we (ongeweten) aandeelhouders van al die bedrijven.

Ons, burgers, mensen financieel en bancair analfabetisme verwijten is een beetje gortig, want de producten zelf zijn, zo is gebleken zelfs voor bankbedienden al eens onbegrijpelijk. Maar het is maar de vraag hoezeer we met die zaken doende willen zijn. Het valt me op dat de auteurs vrezen dat we niet rationeel oordelen over wat we kunnen doen. Maar misschien zal u ook wel, zoals ik eens nadenken, zuiver hypothetisch waarom we niet  zouden investeren in een kunstenaar of film, waarvan we vooral verwachten dat het project lukt en de mensen er iets  mee aankunnen. De boekhandel en de uitgeverij staan, zo las ik deze week onder druk van Amazon.com, omdat die mensen bijna aan zich bindt. Maar  even verder kom ik iets tegen over onze onkunde als het  om online kopen zou gaan. Zonder excuses, maar ik wil wel dat onze uitgeverijen hun eigen beleid kunnen blijven voeren en niet vereerd worden als ze een bestseller zoals Vijftig Tinten Grijs in de portefeuille krijgen. Eerder kan men, zoals André Schiffrin schreef, het van belang dat een uitgeverij waarderen en hopen dat die autonoom kan blijven werken, want de zogenaamde grote huizen met megasellers, zoals een biografie van Clinton zijn al zoveel geld kwijt voor het boek komt, zodat de winstcijfers finaal niet altijd zo indrukwekkend zijn als de omzet laat vermoeden.

Men wil scoren en winsten maximaal opdrijven en de banken beloofden ons gouden bergen maar finaal zijn het de belastingbetalers geweest die banken dienden te redden. Het succes van een beleg kan leuk zijn, maar een investering, waarbij men zelf ook betrokken is, kan veel intenser genoegen opleveren.

Neen, mensen zijn niet ongewild bancair analfabeet, maar weten dat de banken hen soms als idioten beschouwen, stommelingen die niet weten waar het profijt te vinden is. Dan moet men zich toch wel afvragen waarom men leerlingen financieel mondig wil maken, maar geen vaardigheden meegeven wil om iets te realiseren, een bedrijf op te zetten of een gewaardeerde medewerker te worden van een bedrijf.

Overigens, men vergeet ook dat de overheid een en ander overhoop aan het halen is: men moet mensen aan het werk zetten, want het systeem moet gered. Wat men doet is van geen belang. Weg het discours  over waardig werk en weg ook de gedachte van ontplooiing. We worden meegezogen in het systeem waarvan we de zin wel zien: winst maximaliseren, maar verder zal men klagen over het aantal met een depressie. Collaterale schade en ongewenste neveneffecten.

Om terug te gaan naar de boekenbijdrage in de Morgen: erotische lectuur kan echt heerlijk zijn, maar dan is het om de suggestieve kracht, om het spel en de overdrijvingen, zoals bij Louis Paul Boon (Al op een zwoele zomeravond), maar het genoegen is er een van in taal beeldend uitgedrukte ervaringen of wensen, eventueel obsessies. Deze zomer kreeg ik nog eens Black Venus in handen, maar ik heb  niet doorgelezen, omdat de urgentie, maar ook de  zin van het boek, het exhibitionisme ook me al vlug tegenstond. Een boek “Bekentenissen van een veertigjarige vrouw” bracht me meer genoegen, al kreeg het  bij ons niet de faam die het boek verdient… als pornografisch experiment.

Laten we elkaar niets wijsmaken, banken, sex, kapitalisme, het is er maar iedereen doet  wat hem of haar het meest genoegen schept, niet per se de hoogste winst of score, toch?

Vale

Bart Haers