Topdokter in moeilijke papieren

Dezer Dagen

Media & democratie

Kwaliteit is niet meetbaar

Johan van de Lanotte? De Keizer van Oostende?
dat mocht niet gezegd zijn op de openbare omroep/
Den Baard? Ook dat was slechts een running gag
van een columnist en dus wordt hij nu maar
burgemeester van Veurne, sorry, Oostende. 

MNM mag verkocht worden. Wie zou het merk overnemen? En als het zo is dat decretaal de openbare omroep de luisteraars van die zender moeten bedienen, dan valt er niet veel aan te veranderen. Nu luister ik vaak naar Klara, maar ook naar Radio 1 en dat blijken volgens de CIM-cijfers marginale zenders te zijn. Het probleem is natuurlijk dat hun aanbod met veel enthousiasme wordt gemaakt, maar dat het soms, zeker bij Radio 1 op zelfgenoegzaamheid kan gaan lijken. Waarom zou een informatiezender als Radio 1 niet, zoals op Franse radiozenders wel kan, radio-essays brengen of documentaire programma's. Maar Haers, hoor ik al, u moet toch weten dat het flitsend en sexy mag zijn. Geen gesprek van 10 minuten, maar elke drie minuten wat muziek. Spanningsbogen, weet u wel. En nog, iets, het mag ook niet te complex wezen, niet te diepgravend en vooral niet provocerend: geurloos, kleurloos en nog iets anders loos.

Toch is vrije toegang tot informatie een basisvoorwaarde voor het goede functioneren van de democratie, maar informatie laat zich niet zo gemakkelijk in een sluitende definitie vatten als men wel denkt, want nieuws is niet de enige informatie die waardevol kan zijn, om de eenvoudige reden dat nieuwswaarde vluchtig is en bovendien niet voor iedereen dezelfde betekenis heeft: de aankondiging door premier Medvedev in Moskou dat Rusland een boycot afkondigt van een hoop voedingsproducten waaronder peren, brengt vooral de producenten van de gekende peren, conference als ik het wel heb, in paniek, terwijl de stokers van wiskies voorlopig niet klagen, want alcohol blijven buiten schot. Maar vooral, wie het verhaal van sancties gevolgd heeft, begrijpt dat Rusland in deze met een gepaste reactie moest komen. Immers, het gaat om een conflict en dat is per definitie een omstandigheid waarbij partijen elkaar trachten aan te pakken om het eigen gelijk te halen, waardoor men de mogelijke en onmogelijke middelen hanteert. Wie er bij de bevolking slachtoffer van is, vergeten de strijdende partijen en dat lijkt voor de media nu eenmaal geen interessant thema.

Een jongen van 10 sterft aan een blindedarmontsteking als gevolg van een ongelukkige samenloop van omstandigheden, vooral de onveiligheid van de wijk waar de ouders wonen van dien aard is dat geen hulpdienst er bij nacht en ontij wil langsgaan. En de arts moet ook niet echt een goede anamnese hebben verricht, anders had hij toch symptomen van appendicitis, een ontstoken appendix dus moeten zien en men weet dat dit kan ontaarden.

Laten we wel wezen, zo een kleine Malinese jongen, wie zou daar nu geen medeleven mee hebben, maar het issue dat aan de orde moet komen is waarom ordediensten zo een wijk verder laten verrotten. Wellicht omdat het rondlopen met drugs en vlindermessen gewoon akkefietjes zijn. De overheid moet zorgen voor de openbare orde en neen, dit kan geen pleidooi zijn voor GAS (=Gemeentelijke administratieve sancties) want die raken kleine rakkers en wildplassers, maar hoe ergerlijk dat laatste ook kan zijn, het is nog niet van de orde als het zwaaien met een knipmes en een wijk terroriseren. Wie dus wil aangeven dat er een gebrek aan proportionaliteit is, als het gaat om het vrijwaren van de openbare orde, krijgt meestal een meewarige blik, terwijl de burgemeester van Brussel best wat meer spitsroeden had mogen lopen, toen hij vond dat jongemannen wel mogen rondlopen met AK47's en andere zware vuurwapens omdat het maar akkefietjes zijn. Die burgemeester verzaakte zijn ambt, maar is vooral om partijpolitieke redenen mogen opstappen. Wellicht wordt hij nog wel eens geëerd en krijgt hij wel ergens een lintje.

Over de feiten zelf is inderdaad gesproken, maar als Lucas Vander Taelen over Vorst spreekt, over de samenlevingsproblemen, dan krijgt hij van Kristien Hemmerechts  lik op stok, wordt hij, de liberale, vrijdenkende en open van geest opererende Lucas de dader van racisme, terwijl het in sommige delen van Brussel niet altijd een pretje is vlot te bewegen. Maar dat heet een taboe, dat is een schending van de politieke correctheid. Het is dus van belang, dat mevrouw Hemmerechts mag zeggen dat het allemaal niet zo erg is, terwijl ze lange tijd toch in Brussel aan de KUB heeft gedoceerd en daar dan ook wel eens met ongezellige omstandigheden zal geconfronteerd zijn, in de metro of aan het metrostation Simonis... Het is duidelijk, denk ik dat men de werkelijkheid niet mag ontkennen, omdat dit niet zou sporen met de ideale samenleving die men wil bereiken. Nu er een jongentje stierf, denk ik, is het van belang te begrijpen dat men proportioneel moet handelen en dan komen meer discussies aan de oppervlakte, die in de media wegens te lastig, te technisch niet aan de orde komen. Vooral en dus ook komen  ideologisch geïnspireerde inhibities om bepaalde zaken goed af te wegen in beeld. Theodore Dalrymple was de gebeten hond van weldenkend Vlaanderen, maar ik heb van die zijde nog geen begin van afdoende aandacht gezien voor het ongeziene leed in achterstandswijken, want zelfs criminologen weten dat de eerste slachtoffers van laksheid vanwege de overheid neerkomt op de mensen die er wonen, vrouwen en kinderen eerst.

Dalrymple bracht de ongemakkelijk stemmende boodschap dat een gebrek aan behoorlijk onderwijs gekoppeld aan het slordig omspringen met filosofisch goed overdachte inzichten mee de oorzaak vormen van de verloedering van hele en halve steden. Dalrymple dacht aan de onderzoeken van Foucault naar gekte en straffen, van criminaliteit dus, waarbij men de autoriteit van bijvoorbeeld de politie helemaal onderuit gehaald heeft. Foucault die er in San Francisco niet voor terugschrok in duistere wijken en in dark rooms contacten te leggen, was er zich wel van bewust, zeker in de tweede fase van zijn werkzame leven dat men die inzichten niet zomaar kon hanteren als werkbaar in de samenleving. Dat wil zeggen: er zijn mensen die nood hebben aan psychiatrische zorg, aan opvoeding ook, dus aan autoriteit en discipline, om precies zelf tot inzichten te komen. Dat nu nam men Dalrymple kwalijk, want hij gaf een beeld van de armoede en van het leven in achterstandswijken dat men dan maar voor het gemak "neoliberaal" ging noemen. Nu kan ik de redeneringen van Theodore Dalrymple wel niet altijd volgen, soms leken het wel karikaturen, maar in wezen kan men zijn observaties wel accepteren, over hoe mensen stukken en brokken van een groter filosofisch of politiek discours overnamen zonder er zich van bewust te zijn dat men op die manier zichzelf in problemen kon brengen. Levend aan de bodem van de samenleving is dus levensgevaarlijk gebleken en daar moeten we als samenleving over nadenken: hoe kunnen we verhinderen dat sommige delen van onze samenleving verstoken blijven van de nodige medische, maar ook sociale zorgen, onderwijs ook.

Onderwijshervormingen bepleiten zonder de reeds kwetsbare en zelfs uitzichtloze toestanden in die wijken in kaart te brengen en daarbij weigeren waarnemingen zoals die van Dalrymple af te toetsen, lijkt mij een vorm van plichtsverzuim. Maar zeer Cartesiaans berichte men over de dood van dat jongentje van 10, van de hulpeloosheid van zijn moeder en vervolgens, hoe kan het anders, van de consternatie. De "Garde des sceaux", de Franse minister van justitie en diens collega op Binnenlandse zaken hebben hier minstens evenveel te verklaren als de vrouw op Gezondheidzorgen, maar dat lijkt niet te stroken met de methode van de nieuwsmakers dat men problemen goed moet omschrijven en dus isoleren, om niet nodeloos tot complexe verhalen te komen. Maar hoe kan het dan dat die vrouw voor haar zoontje nergens hulp vond? Ah bon, een no go area? Pech gehad. Neen, hier faalt de overheid en daar zijn verklaringen voor, maar men moet er dan wel aan willen werken. En aangezien zo een jong leven maar een fait divers is, zal het gauw genoeg vergeten zijn.

Nu, onze kritiek op de cartesiaanse benadering van maatschappelijke feiten kan men de media wel vaker aanwrijven. Vooral de openbare omroep zou meer aandacht moeten besteden aan het durven brengen van informatie, gedegen, het mag zelfs saai, beste Kennedy uit Oostende, maar wel gericht op het openen van het debat. Dat hoeft niet in het nieuws, maar wel zijn er andere mogelijkheden, zoals het voormalige Panorama. Voormalig omdat het nu te zeer een format is, dus ook weer methodologisch goed uitgewerkt, maar die methode en vorm is te zeer en te vaak alibi voor een exposé dat burgers kan ontspannen zonder te informeren - infotainment? ah ja, 1993? Overigens, soms was een aflevering van Panorama dan wel weer raak: een portret van de protagonisten in de Politiezone Hazodi. 

Niet dat alles voorgekauwd hoort te zijn, want dat is nu net het probleem: klimaatveranderingen, bedreigde biodiversiteit en openbare orde, maar ook jongeren die nergens hun stek vinden en uit verveling en afgunst drugs gaan verhandelen, het wordt alles op een vermeend objectieve wijze gebracht en we krijgen experten gepresenteerd die een visie presenteren die hoogstens een doxa mag heten en zoals Lessing al wist, kan men er altijd wel een andere tegenover plaatsen.

Tappend uit een ander vaatje, vernam ik dat de Ringlanders, de mensen die de Antwerpse Ring - enfin, vooralsnog is het maar een halve Ring - zouden iedereen in Antwerpen oproepen bij het onderzoek de commodo et incommodo bezwaarschriften in te dienen, zodat de overkapping van de halve Ring er komen kan, zonder dat de verkeerscongestie opgelost zal geraken. Maar wie het algemeen belang nastreeft, zoals die brave actievoerders beweren te doen, zou er toch zich rekenschap van mogen geven dat er geen 5 oplossingen te bedenken vallen voor het stremmende en al te vaak stilstaande verkeer rond Antwerpen. Bovendien ontkennen deze mensen de gevolgen voor handel en nijverheid, zoals dat heet, of iets meer sexy gebracht, voor de banen in en rond de stad aan de Schelde. Maar goed, het is niet enkel een problemen van de "fair town" maar ook de rest van Vlaanderen heeft er om allerlei redenen, die men niet altijd meten kan, bepalen kan, belang bij dat de oplossing, waaraan sinds 1995 gewerkt is, zodat het vreemd is dat er in dat onderzoek alleen bezwaarschriften ingewacht worden, geen positief votum.

Klara heeft met Jean-Pierre Rondas gedurende een paar decennia zeer goede radio gemaakt, waar niets te moeilijk en te zwaar was, niets te technisch of te filosofisch, maar uiteindelijk heeft men niet gezocht voor opvolging, in de plaats kwam zielloos geneuzel, met af en toe eens een beter gesprek. Geluk blijft Werner Trio dan over. Zelfs de Kunstkaravaan moest verdwijnen en ook het dagelijkse programma rond kunst en literatuur, waar ook wel eens opvallende werken over geschiedenis, filosofie, economie aan de orde kwamen, verloor veel van haar pluimen: het moet toch maar sexy zijn. Maar goed, een item vond ik door Rondas niet zo gelukkig behandeld: de Oosterweelverbinding. Samen met prof. Dr. Georges Allaert spelde hij uit dat de nieuwe oeververbinding te dicht bij de stad zou komen, dat het stedelijke weefsel doormidden gesneden zou worden en nog wat bezwaren meer. Over de positieve zijde van de balans werd nauwelijks iets gezegd, meer nog, men betwijfelde dat het project de problemen zou oplossen. Zelf vond ik dat de politieke besluitvorming die in 2003 bezegeld was geworden met een dansje rond het gouden kalf best zo goed mogelijk werd uitgevoerd. Maar wat bleek, plots doken bezwaren op, maar ook een onvoorstelbare volte face van een paar partijen, die nu ook weer flirten met de activisten.

Het einde van het liedje is dat veel mensen zich aan die toestanden ergeren, verwijzen naar China waar zo een project zonder omhaal wordt gerealiseerd - maar dat schijnt niet direct wenselijk te zijn. Natuurlijk is inspraak goed, zeker als het over de publieke ruimte gaat, maar om het met Marli Huijer te zeggen, er spreekt een gebrek aan discipline uit de wijze waarop die activisten de boel ophouden. Maar goed, dat kan men ook vaststellen in de discussie over de vliegroutes rond Zaventem. Rondas heeft met talloze mensen gesproken over concrete problemen, over filosofische kwesties, toekomstbeelden, mens- en wereldbeelden en daar kan men hem en Klara, voorheen Radio 3 alleen maar dankbaar om wezen, zoals men nu ook Werner Trio dank verschuldigd is, want zo een programma's zijn nodig, noodzakelijk.

Het blijft mij een raadsel dat men van televisie alleen maar ontspanning zou verwachten, terwijl er zoveel mogelijk is: een gesprek over het activisme, over aalmoezeniers die de soldaten aan het front behalve over ons lieveneerken ook over gezondheid en zelfs over de toekomst die voor hen lag spraken, maar ook, honni soit qui mal y pense, over de Vlaamse zaak en daarvoor al eens naar de Orne werden gestuurd om er een strafkamp houthakken te volbrengen, zoals ene Emiel Lambrecht te beurt viel.

Het kan zijn dat we ons vergissen, maar de aandacht voor WO I is buiten proporties en vooral, nergens wordt het verhaal meer dan opsommen van feiten die de leegheid en zinloosheid moeten schragen, maar nooit wordt dan getracht aan te tonen wat Generaal De Ceuninck, de voorganger van Pieter de Crem of anderen die Belgische troepen wilden inzetten voor grote offensieven wel degelijk argumenten hadden maar ook hoe die werden afgewezen door koning Albert I... het mag dus ook eens gaan over de regering in Le Havre, maar ook over het bezette land. Hoe dat moet? Het lijkt mij dat er meerdere invalshoeken mogelijk zijn en dus zal men misschien verschillende benaderingen ook de kans moeten geven. Ooit, toen de Muur wankelde, had Radio 1 nog regelmatig langdurige reeksen waar over de veldtochten van Napoleon, de slag om Verdun en de gebeurtenissen bij Passendale werd gesproken. Roland van Opbroecke vertelde het allemaal rustig en met de nodige sereniteit, maar plots was het oubollig en niet meer van de tijd, terwijl informatie brengen wel degelijk ook op die manier kan.

Met de heer Bart Tommelein kan ik het dan wel niet oneens zijn, als hij meent dat de Openbare omroep zou moeten afgebouwd worden, mijn visie richt zich op andere kwesties. Tien jaar geleden schreef ik in De Tijd een stuk met de mededeling dat de Openbare omroep beter kon, nu moet ik vaststellen dat men nog altijd tapt uit dezelfde vaatjes, maar toch, zegt men, wil men een goed maatschappelijk debat mogelijk maken. Alleen, dat kan men niet meten, kijkcijfers wel. Men moet vaststellen dat het niet dondert dat de omroep openbaar is of in handen van ondernemers, maar het blijft natuurlijk wel zo, dat de omroepen zich kunnen richten op het kind van 12 dan wel proberen volwassen mensen de kans te geven relevante informatie op te doen. Goede informatie is en blijft onontbeerlijk voor de democratie, want zoals bij deze herdenking van het aftreden nu 40 jaar geleden van president Richard Nixon in herinnering gebracht wordt, was het aan de kwaliteitsbladen te danken dat de ongeregeldheden vanuit het Witte Huis niet zomaar voorbij gingen.

Maar informatie is meer dan alleen maar feiten brengen, de ruimte scheppen om die feiten een plaats te geven in een hooggeschoolde samenleving vergt, zeker van de Openbare omroep dat ze programma's mogen brengen als de Kampioenen of Witse, eindeloos crimi's van Deense en andere makelij, maar dat er daarnaast ruimte kan en moet zijn om bijvoorbeeld het betere boek te brengen. Marc Reynebeau mag nog duizend keer uitschreeuwen dat hij het niet kon, maar Wim Brandts doet dat goed met boeken op de Nederlandse televisie. En dan zijn er dus instructieve programma's, ooit afgevoerd werden wegens overbodig, maar er is geen vehikel, van papyrus tot de tablet dat niet een drager kon zijn van overdenkwaardige inzichten. De uitzending op donderdag 7 augustus over Nixon, Daniel Ellsberg, de Pentagon Papers en nog wat meer, was te zien op de Nederlandse televisie. Ik heb dus andere bronnen, maar ik meen dat de openbare omroep bij ons ook in staat moet zijn, naast goede uitzendingen als Econoshok 2.0 ook andere te brengen: geschiedenis van de Lage Landen, de politiek in Europa, zodat mensen er niet enkel de vermeende schandalen van zien, gedegen uitleg over religies, waarvoor Patrick Lobuyck best te porren zal zijn, dat alles mag er ook zijn, net omdat de democratie verschraald als er geen publiek debat meer is. Een verhaal over een acteur, schoonzoon van Thomas Mann, die toneel speelt in het Derde Rijk en door Jozef Goebels gefêteerd wordt, Grundchen heet hij in de roman van Klaus Mann, kan best instructief zijn en een portret brengen van het opportunisme van sommige acteurs, die willen overleven.

Kan een blogger dan iets zinvols vertellen? Sommige weldenkende lieden menen van niet, maar naast alle geschreeuw zijn er best wel blogs te vinden die iets willen vertellen over de zegeningen van deze tijd, maar ook kritiek van het dagelijkse leven brengen, niet per se kritiek op een eettentje op de zeedijk te den Haan. Soms eet men om de honger te stillen, dan weer droomt men van een lucullusmaal, maar de ene keer is het dan in zo een zaak op de digue prettig toeven, met in gedachten een gesprek met Stefan Zweig of met disgenoten een gesprek voerend over zijn roman "Ongeduld". Gesprekken om meningen te toetsen en te begrijpen dat meningen soms verrassen kunnen en dan weer slechts de sfeer willen verlichten, wat romantiek willen brengen. Ach, de zegeningen van zo eethuisje op de Haanse dijk, wie zal er een recensie over schrijven? Want tja, dan moet men tonen dat men het kan en beter weet, dan wordt zo een recensent een haantje. Nu, ook daar kan de openbare omroep soelaas bieden, door over kookkunst, bakkersambacht en de finesse van de charcutier te spreken, zonder uit te pakken met politici die in een paar dagen, goed dertig minuten op de buis, doen alsof ze zo een ambacht onder de knie hebben.

Ik was het niet oneens met Bart Tommelein, maar zijn boodschap verbergt er een andere, namelijk dat de overheid de omroep geheel aan de markt moet vrijgeven. Ik zou denken dat we toch geleerd zijn dat die vrije markt van de informatie niet altijd even goed werkt, evengoed tendentieus kan uitpakken en het politieke debat onmogelijk kan maken. Maar goed, wij zijn niet enkel consumenten van De Kampioenen, of helemaal niet zelfs, maar wensen wel eens een goede uitleg te krijgen over het essay van Tomas Sedlacek, "economie van goed en kwaad", want dan zou duidelijk worden dat het verhaal van de vrije markt in principe maar houdbaar is als mensen begrijpen dat die journalisten dan ook nog altijd ethisch moeten handelen.

Neen, laten we de kostenefficiëntie van de openbare omroep wel degelijk optimaliseren, laat de productiebedrijfjes maar eens experimenteren, maar finaal verwachten we goede informatie, over wetenschappen, samenleven, filosofie, literatuur en kunsten, maar daarnaast ook wat kolder, maar in de goede verhoudingen. Dat vergat Bart Tommelein te vertellen. En dan wordt de vraag legitiem waarom journalisten geen aandacht besteden aan de laksheid van lokale burgemeesters als het over de openbare orde gaat. Of waarom men bij de media voor de ingenieurs van de BAM geen greintje respect opbrengen kan. Maar goed, dat zal wel te technisch wezen.

Zal men mij proberen te overtuigen met kijkcijfers dat een boekenprogramma niet werkt, dan zal ik antwoorden dat bijdragen aan het culturele leven, aan de productie van en de kennisname van nieuwe wetenschappelijke en andere publicaties best ook aandacht besteed kan worden: hoe verhouden Israël en Palestina zich tot elkaar en waarom? Doch, dat zal wel te diepgravend worden. Maar kwaliteit zal wel voldoende geïnteresseerde kijkers vinden en als het werkelijk genoeg is, kan men ze misschien in de buurlanden aan de man brengen, niet? Eindelijk begrijpen waarom Vlaanderen zoveel mooie huizen heeft uit de achttiende eeuw en hoe de industrie in de negentiende eeuw in België zo snel een hoge vlucht kon nemen, niet zonder problemen voor de huisnijverheid natuurlijk. Want ook de nagelslagerij in Charleroi was lang huisarbeid, tot de industrie het van de thuiswerkers overnam. Oh ja, thuiswerk, dat is ook niet zo recent wel. usw, usw.

Bart Haers