De charme van grootscheepse infrastructuur

Reflectie

Publieke werken

Waarom het allemaal spaak lijkt te lopen

Het Oosterwelproject was nodig, maar er waren kosten aan. Nog steeds
begrijp ik niet dat burgers niet gevraagd hebben aan Manu Claeys alle
redenen een plaats te geven. Dat er evidente nadelen zouden zijn, wist men
maar dat men de voordelen gewoon wegvlakt, is intellectueel oneerlijk. Wie
maakte van dit dossier een puinhoop? 

Het viel te verwachten dat eenmaal Europa zou gesproken hebben over de aanbestedingen om de oeververbinding, het zogenaamde Oosterweelproject, te realiseren de pleitbezorgers van het grote alternatief hun bijdrage zouden leveren in de kranten. Nu hebben ze het recht daartoe, maar blijkbaar vind de krant dat die opinie ertoe doet, want het zijn tenslotte burgeractivisten. Al vaker heb ik mij afgevraagd of men op die manier het publieke debat wel begunstigt. De kwestie is dat er een tweedeling ontstaat, een oppositie waardoor een helder en transparant debat onmogelijk wordt.

In 1995 werd, als ik het wel heb, de verkeerscongestie rond Antwerpen beter bekeken en werd besloten tot een nieuwe verbinding onder de Schelde. In 2003 werd een plan opgeleverd, waarvan de maquette de zichtbare en tastbare uitdrukking vormde. Er werd ook een filmpje gemaakt om het hele project te visualiseren in de ruimte. Alle partijen in de Vlaamse regering steunden dit project. Na de verkiezingen van 2004 leek men op hetzelfde spoor verder te kunnen gaan, maar dat was buiten de waard gerekend en in 2009 bleek het dossier helemaal onmogelijk te zijn geworden. Een gemeentelijk referendum was een van de nieuwe hinderpalen, maar ook een nieuw voorstel, met tangenten, of met bretellen, waarbij men weet dat elk afzonderlijk onderdeel door burgers kan bestreden worden. NIMBY als geheim wapen. Want graag had ik eens geweten van St®aten-Generaal of ze wel een oplossing voor de verkeerscongestie willen. En Ademloos zegt met de gezondheid van de mensen in te zitten, maar door het verkeer te spreiden zou men de file-overlast kunnen beperken en dat zou iedereen ten goede komen. Men heeft die oeververbinding – waar ook de havengemeenschap om vroeg, zeer dringend zelfs als ik het wel heb – voorgesteld als een stedelijk gegeven, terwijl het een project is dat net zo belangrijk is als de Kennedy-tunnel bijna een halve eeuw geleden.

Onze bedenkingen gaan hierover: kan men vandaag nog tot grote, noodzakelijke projecten komen en wat zijn de voorwaarden daartoe. Natuurlijk hoort men Manu Claeys al denken dat de noodzaak van die oeververbinding niet te bewijzen valt. Het is, denk ik, het verschil tussen de tijd van toen, toen P.W. Seghers en anderen met een pennentrek een brug, een weg konden aanleggen, met soms vreemde bochten, maar de wegen kwamen er. Vervolgens kwamen de groene fietsers, vaak voorgesteld als romantische zielen, geitenwollen sokken. Kom, laten we eerlijk wezen, die reactie was niet geheel onterecht, in die zin dat men de aanleg van wegen niet altijd even planmatig had georganiseerd. Vervolgens kwamen er crises en vooral toenemende inspraak van burgers. Vandaag leven we dus met de erfenis van ondoelmatig geachte wildgroei van wegen, wat niet altijd aan te tonen valt en een erfenis van burgeractivisme, waarbij de geitenwollen sokken van weleer eigenaren van rustieke villa’s in het groen zijn geworden. Dat is hen gegund, maar wel hebben zij hun assertiviteit en de argumenten meegenomen, maar misschien niet het idealisme van weleer.

Vandaag blijkt het voor bedrijven en de overheid niet goed meer mogelijk grootschalige initiatieven te nemen, omdat er altijd wel ergens iemand rechten kan doen gelden. Om hieraan tegemoet te komen wil men de toegang tot de Raad van State wijzigen en ook de mogelijkheid bieden dat de RvS genuanceerder uitspraken doet dan “Ja” of “Neen”, omdat nu een bezwaarschrift kan volstaan. Maar onze economie kreunt onder de regelgeving, loonkosten en dure energie, waardoor het niet altijd gemakkelijk is te concurreren met de concurrentie. Snel projecten kunnen realiseren zou dus al wat helpen.

Maar het grote struikelblok lijkt te zijn dat we er niet in slagen te begrijpen dat er gemeenschappelijke belangen zijn, die persoonlijke belangen enigszins in de weg lijken te zitten, dan kan die persoon terecht de eigen rechten laten gelden. Maar het lijkt erop dat heel vaak die persoonlijke belangen door de rechter zonder meer worden ingevolgd en dan valt het moeilijk projecten vlot van stapel te laten lopen. Het lijkt er niets mee te maken te hebben, maar het feit dat een door stad georganiseerde kinderopvang in Brugge moest sluiten omdat buren de zaak overlast vonden bezorgen – terwijl die buren voorheen zelf gebruik hadden gemaakt van die dienst (zo is mij voor waar verteld) – dan zorgt dat ervoor dat wonen in de Brugse binnenstad voor gezinnen met kinderen weer wat moeilijker werd. Maar het ontbreken van ruimte voor kinderen en jongeren om te spelen, behalve als de straat tot speelstraat wordt verklaard, draagt er ook toe bij. Nu, als er ergens al een sportpleintje is, dan blijken buren zich te ergeren.

Juist, we zitten bij de boze burger, maar die boze burger op weg naar de Efteling zal zich blauw ergeren dat hij of zij vanaf Beveren moet aanschuiven tenzij men zo slim is vijf eurootjes te betalen voor de Liefkenshoektunnel.

De vraag die we stellen betreft de mogelijkheid dat we iets als algemeen van belang achten er ons dan ook voor trachten in te zetten. Ruth Andreas-Friedrich, liet weten dat ze na haar tijd in het verzet in Berlijn, tijdens WO II opmerkte dat verzet tegen iets mensen kan verenigen, maar dat solidair iets opbouwen moeilijk leek te op te brengen. Het is vandaag niet anders, want mensen die tegen de parkeergarage waren in Gent op het Braunplein, in de schaduw van het Belfort konden gemakkelijk een referendum afdwingen, waarna de parkeergarage van de tafel verdween.

Hoe kan men mensen zover krijgen zich voor iets in te zetten? En wie komt het toe dit te regisseren? In een liberale democratie zijn dit geen eenvoudige vragen en voor zover ik Manu Claeys kan volgen, moet ik zeggen dat hij een en ander goed weet te aan te pakken, onder meer als hij Christian Leysen weet te betrekken bij zijn project voor een alternatief. Maar mensen overtuigt men, heet het niet met azijn, wel met zeem., honing dus.  Echter, als de overheid tot een besluit komt, dan wordt dit ambtelijk aan het publiek bekend gemaakt, met veel droge taal tot gevolg. Nu zegt men dat de BAM een communicatiespecialist bij de arm had genomen om het project goed te laten overkomen bij het publiek. Hoe dat moet? Iets verkopen, presenteren waar mensen direct het voordeel en belang van zien, gaat makkelijk genoeg, al zag men in Brugge, tijdens en na de bouw van het Concertgebouw dat mensen er geen vrede mee hadden, laat staan dat ze gebouw konden waarderen.

Publieke werken promoten? Het lijkt maar niet te lukken, maar de verklaring waarom dat zo is, kan men niet zo gemakkelijk geven behalve dan dat de voordelen vaak abstract lijken. Wie vandaag op de E40 naar de kust in de file staat, zal misschien de indruk hebben dat de weg  goed te stade is gelegd, maar uiteindelijk was het toch maar de overheid die gronden heeft onteigend en het hele netwerk ten behoeve van handel en toerisme heeft aangelegd. Het onderhoud van de wegen was niet altijd even goed bijgehouden, maar de laatste jaren is het gelukkig wat beter.

De weg naar de zon? Die gaat door prachtige landschappen, dat wel, maar daarmee worden die vaak verdeeld. Of de toegang tot de wintersportgebieden? Ook dezelfde fraaie wegen, maar het ongemak voor de omgeving, voor gemzen en marmotten dus, rekenen we niet mee. We tellen onze zegeningen dat we er voorspoedig geraken, maar vergeten wat voor een ballast dat alles vormt voor de omgeving. Ben ik dan tegen wintersport of een bezoek aan een zomerse bergweide? Helemaal niet, maar het valt me wel op dat we in onze haast al met beton volgestorte omgeving kritischer staan tegenover die publieke werken dan als het om de weg door de Peloponnesos naar Arcadië gaat. De schaarse ruimte? Net wat u zegt, maar dan is het net van belang dat we, eens er een besluit genomen is, zoals rond Antwerpen het geval was, misschien de afweging maken en beseffen dat er geen uitstekende oplossing is en zeker geen werkbare. Of zou een menswetenschapper het werk van ingenieurs echt kunnen beoordelen? Maar het is waar, wie kijkt er om zich heen als men zo een verkeersknooppunt met wegen onder en over elkaar en beseft hoeveel vakkennis daar niet achter zit.

Publieke werken in onze leefomgeving, het kan niet anders of het roept emoties op en dat valt te begrijpen, maar de lasten en lusten moeten goed verdeeld en schadeloosstellingen goed geregeld, daarover kan geen discussie bestaan – maar de rechtbanken weten beter. Om al deze redenen vind ik de gang van zaken rond het Oosterweeldossier schadelijk voor het algemeen belang, dus ook de toekenning van het gemeentelijk referendum terwijl de wegeniswerken en de resultaten ervan voor veel meer mensen van belang zijn, wat mij tot deze reactie brengt. Mag een burger, hoe bescheiden ook, zo een plan als Oosterweel genegen zijn? Of is het ons dan geraden te zwijgen? Mogen alleen tegenstanders van hun toren hun ontstemdheid uitschreeuwen? Hierover horen we zelden politici, journalisten, sociologen en filosofen spreken.

Bart Haers