Vele vormen van onveiligheid

Reflectie

Veiligheid en openbaarheid

De angst voor de CIA en

de vrijheid van opinie

Hoe aan de hand van de Bill of Rhghts
de keuze van de Amerikaanse regering
aangepakt kan worden de internetplatformen
overal ter zereld behalve in de VSA te
screenen. 

Laten we er geen doekjes om winden, de berichtgeving over Amerikaanse en Britse geheime diensten die de digitale activiteiten van 6 miljard mensen zouden volgen, om de veiligheid van de VS te optimaliseren, het klinkt niet alleen hallucinant, het is het ook. De Chinese overheid houdt tenminste de eigen burgers onder de knoet, de digitale knoet. De Amerikanen spelen een uitmatch, terwijl de daders van 9/11 onopgemerkt zijn gebleven, want ze wilden dat zo houden, onder de radar blijven.

In zijn roman “Het Kerkhof van Praag” beschrijft Umberto Eco hoe een spion voortdurend vriend en vijand om de tuin weet te leiden en op die manier haalt hij vooral profijt in andere domeinen dat die van de spionage. Zijn rol als spion wordt een dekmantel voor zijn geldzaken. Maar niemand kon hem ontmaskeren omdat hij om de een of andere reden aan hun echte aandacht ontsnapte. Nu, men weet het niet zo heel zeker of die spionnen ten tijde van de Italiaanse onafhankelijkheid echt iets zouden bijgedragen hebben aan een betere afwikkeling van de eenmaking, net omdat spionnen, aldus Eco, vooral die dingen melden die de bazen van de spionnen net willen horen. De spion grasduint wat in Vlaamse kranten en ontdekt dat er veel te doen is over vrijwilligers die naar Syrië gegaan zijn en geeft aan zijn baas van de CIA het consigne dat de Belgen niet te vertrouwen zijn, wat al lang het geval was, zoals bleek toen Verhofstadt de pralinetop opzette met Schröder, nu handelsreiziger voor de Russische gasbelangen – niet hetzelfde als gasboetes -, Chirac, nu rustend president in Saran, Corrèze en mijnheer Junker, nog altijd politiek actief. Oh ja, Verhofstadt kreeg deze week de prijs voor Europees Leiderschap, samen met Daniël Cohn-Bendit, maar zijn boek waarin hij een snelle verdere uitbouw van de EU bepleitte , leek niet echt aan te slaan. Het leest overigens niet als een trein, eerder wordt men overvallen door oproepen en statements en dat verdraagt een lezer niet zomaar (hopelijk haakt u niet af).

Dit alles heeft te maken met de kwestie die de Amerikaanse regering nu op de agenda heeft gezet, namelijk dat privacy van personen, individuen mag doorbroken worden om de publieke veiligheid te verzekeren. Dat de digitale revolutie van de afgelopen 30 jaar enorme mogelijkheden heeft gebracht voor iedereen die er zich mee heeft ingelaten, ligt voor de hand. Men kan ons voorspiegelen dat het gebruik van e-mails, fb en twitter a priori een spelletje is voor onnozelaars, voor idioten die zich graag laten opmerken. Men kent ze wel, de mensen die zeggen recht voor de raap te spreken. En dan krijgen we onsmakelijke zaken over het private leven van zogenaamde bekende medeburgers. Maar waarom zou men die vehikels niet gebruiken zoals onze voorhangers de brief hanteerden, of hun maximes in steen lieten beitelen, of in een tapijt lieten weven, zoals Erasmus deed voor Los Honores?

Maar de mensen die ooit begonnen met internet, Tim Berners-Lee en Robert Cailliau  wilden een vrije en open informatie-uitwisseling bevorderen omdat dit hun wetenschappelijke activiteit ten goede zou komen en ook anderen zou ondersteunen. Toen dagbladen en uitgevers van wetenschappelijke boeken  kozen voor een digitaal platform waren die zeer toegankelijk, maar inderdaad ontstond er een zekere spanning met het businessmodel, dat vooral op winstmaximalisatie gericht is. Nu kan een grote krant als NRC met zo een aantal redacteuren niet leven van de hemelse dauw en moet er geld binnenkomen. Niemand die deze logica zou negeren, maar toch, er is een probleem omdat de krant niet meer vlot toegankelijk blijkt en dus schiet het niet (meer) op met de informatie-uitwisseling, laat staan met de gedachtewisselingen. Bij De Standaard heeft men onlangs de internetfora gesloten, omdat die blijkbaar te veel over voor en tegen iets gingen, waarbij de N-VA en de Islam de grote publiekstrekkers waren, naast die over ethische problemen, c.q. de animositeit tegen de kerk. Hoewel het te betreuren valt, denk ik dat de aard van de discussies voor De Standaard geen andere optie open lieten dan inderdaad die vorm van interactiviteit af te sluiten.

Maar nu worden burgers nog maar eens bang gemaakt. Als ik schrijf dat de president van de VSA een fout maakt door elke persoon die geen burger is van de VSA als mogelijk gevaarlijk voor te stellen, bestaat natuurlijk de kans dat ik in het vizier kom. Maar misschien was dat al zo toen ik een aantal keren naar de activiteiten in  het kader van de Amerikaans public Diplomacy van de Ambassade in Brussel ging en omdat ik regelmatig mails krijg van het Witte Huis. Aan de andere kant kan men een president niet verbieden zijn ambtseed na te komen en dus de veiligheid van de Amerikaanse burgers te verzekeren. Alleen, de schietpartijen, ook nu weer, laten zien dat er echt wel een probleem is met de openbare veiligheid in de VSA, waar iedereen over een wapen kan beschikken en dan nog wapens waarmee snelvuren mogelijk is. Raak schieten? Niet zo moeilijk als je vijftig kogels per minuut kan afvuren toch?

Maar die veiligheid kan de president niet verzekeren omdat de NRA er alles aan doet om te doen geloven dat het bekende Second Amendment een recht is dat altijd en overal van tel is. Ten eerste zijn de oude kolonisatoren, de Britten ver van huis en nog verder af van de idee dat ze de oude 13 koloniën zouden kunnen heroveren. Maar de lieden van de NRA en andere organisaties cultiveren de idee dat een wapen bezitten een recht is en meteen ook de man maakt, terwijl ook veel vrouwen graag met wapens omgaan. Een andere lezing van die wet is voor het ogenblik niet mogelijk en dat hebben de families in Newtown geweten.

Voor wie het mocht ontgaan: hier staat het vermogen van mensen op het spel om teksten te lezen en er al dan niet gewenste betekenis aan te geven. Zoals men weet is het lezen van een tekst voor ieder ander dan de auteur altijd ook een oefening in begrijpen wat er staat en niet het hanteren van de tekst voor eigen gebruik. De religie van velen in de VSA die de bijbel lezen als was het allemaal door God zelf ingeblazen aan de vertalers van de oude teksten, die in het  Aramees en het Grieks waren geschreven, zodat zij er zeker van kunnen zijn dat de heilige schrift inderdaad ontegenzeggelijk de woorden van de heer weergeven. In die zin is de traditie van interpretaties van deze en andere teksten, bijvoorbeeld de redevoeringen van Cicero of het verhaal van het Ara Pacis in Roma, gebouwd op last van Augustus en gerenoveerd door Mussolini bijzonder belangrijk. Fout lezen kan altijd nog, bedenk ik me maar. Het is maar, kan men ook bedenken dat het lezen als vaardigheid, het interpreteren in het onderwijsproject niet helemaal bovenaan meer staat.

Maar het betekent ook dat de Amerikanen veel specialisten zullen nodig hebben om al die massa data door te komen. Wellicht zal men niet zo fijnmazige filters gebruiken, maar wat als iemand zich gaat afvragen waarom jonge Vlamingen overstappen naar de Islam en ook nog eens een uitermate radicale vorm ervan verkiezen, zal zo iemand dan niet zelf gevaar lopen wegens sympathie, terwijl er gewoon bezorgdheid als drijfveer aan te geven valt. Men kan natuurlijk ook nog eens op namen gaan selecteren en/of bepaalde geijkte termen. En eerlijk gezegd, als men het over Hadith heeft, de uitspraken van de profeet, zoals die twee eeuwen later, volgens Tom Holland alvast, werden genotuleerd, kan men dan het risico lopen in verdacht vaarwater te komen? Het is een cruciaal probleem, net omdat het schrijven van teksten, reflecties toch altijd weer een eigen karakter heeft. En wie zal de betekenis van het Eerste Amendement van de Bill Of Rights inperken? Recht op levensbeschouwing, geen staatsgodsdienst, geen censuur en vrijheid van vereniging, kortom de basisrechten die iedereen huldigt en die kan de president niet zomaar terzijde schuiven.

Maar goed, we het hebben niet over “La revolucion o la muerte” omdat we net de mening toegedaan zijn dat de revolutie op Cuba te veel nadelen had voor de burgers maar wel begrijpen we dat de revolutie maar mogelijk was omdat het regime in Cuba niet echt gedragen werd door de bevolking. De genuanceerde benadering dus, die in vele debatten dezer dagen echt wel ontbreekt. Zo ook over het wapenbezit, waarin niemand een farmer uit Montana of North Dakota zal verbieden een wapen te bezitten, gezien de schaarse bewoning en de soms gevaarlijke dieren in de omgeving, beren vooral. Dan is het wel zo nuttig om zich te kunnen verdedigen. Maar in een stad waar markten plaats hebben en waar mensen elkaar steevast ontmoeten wapenbezit goedpraten, lijkt mij ongewenst. Maar dat zal wel het gevolg zijn van het feit dat ik een Europeaan ben en andere daarmee correlerende fenomenen. De vraag is hoe men in drukke samenlevingen, met een dichte bevolking, een dicht wegennet zoals het Noordwest-Europa het dragen van een wapen zou kunnen verdragen. Kan hetzelfde dan niet gedacht over het oude New England, New-York en Virginia…? Het recht zich te verdedigen laten uitlopen op een wapenwedloop en zonder ernstige opvolging van de vorderingen van mensen inzake conflictbeheersing, lijkt niet zo een beste oplossing, behalve voor de wapenlobby – want zij menen dat wie een wapen heeft vanzelf goede intenties aan de dag legt. Maar zij hebben er niets op tegen dat Niet-burgers van de VS in hun ver afgelegen negorijen wel gevolgd worden. Nu we weten, onder meer vanwege mevrouw Madeleine Allbright dat de kennis van vreemde talen in de VSA wel heel erg ver is terug gevallen, nu we ook weten dat spionnen graag vertellen aan hun bazen wat deze al weten, lijkt het mij een weinig productieve oplossing.

Tot slot is het ook nog eens de vraag hoe men het wederzijdse vertrouwen op basis van deze houding kan herstellen. Niet enkel in de Atlantische Ruimte, tussen de VS en Europa, maar ook tussen burgers van de VS en die van Europa, want dat zal finaal wel meevallen. De grote kloof is die tussen de Atlantische ruimte en de andere blokken in de wereld. Men mag, denk ik, spionnen niet zelf hun speelterrein laten bepalen. Voor een agent kan dat geen kwaad, maar als spionnen van alles kunnen klaar maken in een deel van de wereld en de politieke overheid is – zoals doorgaans het geval is – niet afdoende op de hoogte – want politici verdragen de hitte van de keuken niet altijd – dan bestaat de kans dat het evidente wantrouwen van de zoekers gaat afstralen op wat ze politici gaan vertellen. Al jaren geleden werd mij verteld dat de Amerikaanse geheime diensten, zoals de CIA nog nauwelijks beroep konden doen op goede arabisten, omdat zij ook niet meer de universiteit gehaald werden. Het is alsof Harvard geen specialisten in statistiek meer zou uitnodigen of anders superintelligente rekenwonders om economische prognoses te maken. U begrijpt, nu duidelijk is geworden dat een paper van 2 professoren ontkracht werd omdat er fouten zaten in het programma, zal het IMF en zullen de leden van de EU-commissie minstens moeten aangeven dat ze zich niet op die paper hebben gebaseerd om hun rigoureuze beleid uit te zetten. Nederland leidt zwaarder door de crisis door de enorme besparingsdrift. Met andere woorden, ook zo een slordig stuk economisch evangelie kan veel gevolgen hebben, net weer omdat er niemand bij de hand blijkt om de politici en directeuren van grote banken erop te wijzen dat er rekenfouten in zitten. En rekenfouten, dat wil zeggen een methodologische vergissing werden begaan die grote gevolgen had voor de Grieken, maar dus ook, hoewel men het graag stil houdt, voor de Nederlanders, kan finaal ook de veiligheid van die mensen in het gedrang brengen.

Dus nee, ik vind de idee van het volgen van alle niet-VS-burgers een beetje gek, vervolgens zijn de data zo talrijk dat men alleen grove filters kan plaatsen en moet men ook nog mensen hebben die de talen kunnen lezen. Maar het belangrijkste is nog dat spionnen hun bazen doorgaans weinig nuttige informatie bijbrengen en dus de zo beoogde veiligheid niet kunnen realiseren. Over de betekenis van veiligheid wordt veel onzin verteld, want zelfs een paper van twee economen kan desastreus uitpakken als bewindvoerders de zo boeiende les van Karl Popper vergeten: onderzoek of het model gefalcifieerd kan worden. Het gevaar van autoritaire dictaten is dus een gevaar voor de veiligheid. Die dictaten komen nu van professoren die al lang blij zijn dat naar hun geluisterd wordt. Zouden ze er bewust een paar foute formules in gestopt hebben? Het was een student die de paper onderzocht en het model bestudeerde en de gebreken ervan vond. Hij kreeg het even hard te verduren maar kon uiteindelijk aantonen dat de fouten substantieel waren. Wie is, gegeven de uitkomst nu het gevaarlijkst gebleken voor het welzijn van mensen?

 Als een land de eigen staatsschuld gefinancierd kan krijgen tegen aanvaardbare voorwaarden, dan is de staatsschuld niet de kern van het probleem zelfs als die de 90 % van het BNP overschrijdt, maar het hele theater sinds 2010 heeft aanzienlijke schade bezorgd en ook dat kan een groot gevaar betekenen. Of men er in Nederland goed aan doet veel handen in de zorg weg te saneren? Als mensen van ellende zulle creperen, wegens niet volgende zorg bij het voeden, wie zal dan verantwoordelijk gesteld worden? Veiligheid is belangrijk, maar de onveiligheid kan vele vormen aannemen en ook nog eens een keer als het resultaat van TINA, there is no alternative. Wel, als er voor het programma van massale screenen van berichten via digitale platformen geen alternatief is, dan moet ik zeggen dat Obama bij zijn raadgevers moet vragen hoe ze dan wel die ene terrorist op 1 miljoen mensen zullen vangen, want als iemand onder de radar zal willen blijven, dan wel die mogelijke terrorist. Maar goed, wellicht is men de les van John Adams vergeten, die nog eens het idee van het habeas corpus in herinnering bracht. Men zal een burger namens de overheid niet verontrusten als er geen aanleiding toe is. Laten we eerlijk zijn, veiligheid garanderen behoort tot de taak van de staat, maar de wijze waarop blijkt beperkt door de beginselen die in de grondwet staan vermeld en die ook, als het onderwijs goed is, aan jongeren al vlug worden meegedeeld en door hen eigen gemaakt. Dus, goed onderwijs, goede vorming kan de veiligheid van iedereen bevorderen. Maar dat is nu net het probleem dezer dagen: vorming, zeker morele vorming kan men niet zomaar aanbieden. Maar goed, dan begeven we ons op andere sporen: de betekenis van reflectie is niet verdwenen in het blauwe zwerk, wel begrijpen wat er hier en nu gaande is én daarover met vrienden en anderen communiceren. Of hoe filosofie en een scheutje moraal echt de veiligheid kan bevorderen, afgezien van gevallen van mogelijke of aperte hypocrisie.

Bart Haers