Topdokter in moeilijke papieren

 Kleinbeeld

De banken (onvoldoende) in actie

Waarom de crisis uitdiept

Mensen werken gedurende twintig jaar, dertig jaar om een zaak op te bouwen, dat wil zeggen ze doen er alles aan doen om bij hun klanten inde gunst te komen en vervolgens komen zij op enig ogenblik tot de vaststelling dat ze de gecreëerde meerwaarde niet kunnen verzilveren, waarbij de dagelijkse zorgen dus bezwaard worden. De reden is dat de bank de overnemer niet wil helpen met een lening.

Dit zou kunnen volstaan, maar we moeten ons toch afvragen wat er gaande is, want werden de banken niet gered met gemeenschapsmiddelen, om groter onheil te voorkomen, en moeten de banken in het kader van Basel III, waarmee men de soliditeit van banken wil verzekeren, het eigen kapitaal versterken. Ook daar kan men als burger op het oog alleen maar mee eens zijn. En toch, er valt nog wel een en ander op aan te merken, niet op de maatregelen maar vooral als het gaat om het verstrekken van financiële middelen voor het starten of voortzetten van ondernemingen.

De bank bezorgt, zegt men in de klassieke economie, het industriële en economische weefsel van voldoende smeerolie opdat productie en verkoop vlot kunnen verlopen. Het gaat om de lange termijn op het vlak van deposito’s en van kredieten, maar vaak lijken banken niet scheutig zich te engageren in kleine bedrijven en misschien moet daar toch over nagedacht worden. Toch is het ook zo dat de banken niet de enige partij zijn in het verhaal. Ook de eigenaren van panden in de stad, de stedelijke overheid en wellicht ook wij, de mensen die belang hebben bij goede winkels met kwaliteitsproducten hebben onze rol te vervullen. Natuurlijk, in een stad als Brugge, met een sterk toerisme kan men verwachten dat een tea-room annex broodjeszaak en verkoop van brood en banket best kan opbrengen, voldoende om een overname te wettigen. Toch is de bank niet bereid erop in te gaan.

Heeft het te maken met de grootbanken, die nog weinig antennes hebben in het lokale economische weefsel? Ik stel vast dat KBC en nu een andere bank proberen in te zetten op het ondersteunen van lokaal ondernemerschap, met een campagne over wat er in een dorp of stad nog gemist wordt. Vreemd, want als de bakkerij aan de Sint-Salvator sluit dan valt er een goede zaak weg in het centrum van de stad. Het is dus tijd na te denken over de economische logica. Nu, al jaren geleden zegden economisch historici dat het industrieel kapitalisme zou verkeren in financieel kapitalisme. Het verschil is dat in het oude model economische activiteit zorgde voor meerwaarde, terwijl in het nieuwe model de rekening gemaakt wordt op grond van financiële activiteiten, waaraan niet per se industriële of commerciële activiteiten gebonden zijn. En het moet gezegd, dat geldt niet enkel voor de grootbank, maar ook voor de rekeninghouders. Iedereen wil zekerheid en vooral rendement, liefst met double digits.

Het betekent ook dat bedrijven die geen voldoende winstmarge kennen meteen afgescheept worden. Als ons economie vandaag in woelig water verkeert, dan is het wel omdat we onze verwachtingen vooral op het besteden hebben gericht, niet meer op activiteit. Bovendien zal men ook merken dat in het hele economische handelen de zekerheid het overgenomen heeft van het handelen, omdat men iets maken wil of klanten iets te bieden heeft. De wijze waarop we omspringen met grote sterren in de restaurants, dat we alles gaan quoteren, voorzien van een cijfermatige waardering, zodat op den duur de reputatie de werkelijke verdienste kan verdringen, maakt het voor banken moeilijk, ten aanzien van de aandeelhouders, om in onzekere avonturen te stappen. Al is het wel duidelijk dat die bedrijven wel degelijk een betekenis hebben in het lokale weefsel.

Toch is het niet zo, denk ik, dat men het probleem in een handomdraai kan oplossen. Precies omdat de structuur van de grootbanken veranderd is en de vroegere lokale banken, zoals de Bank van Roeselare gewoon opgeslorpt zijn, heeft men ook spelers op de lokale (geld-)markt zien verdwijnen. Wie meent dat moderne technologie alleen voordeel brengt, zou er goed aan doen te begrijpen dat de snelle overdracht van informatie ertoe leiden kan een bank het beslissingsmoment wegnemen van de lokale agenten naar een hoger niveau. Het gevolg is wel dat grote projecten, gedragen door figuren die ook de top van de bank in hun netwerk hebben gemakkelijker groen licht krijgen dan kleinere projecten. Nog eens, KBC ondernam op dat vlak een verdienstelijke poging, maar het ging om nieuwe projecten, niet om de continuïteit van ondernemingen, om overnames.

De overheid moet dus het overnemen van een bestaand bedrijf nog meer begunstigen, zowel voor de overnemer of voor de overlater. Als het op liquideren van een bedrijf en een overlating is dus een maatschappelijk optimale vorm van liquidatie, moet men zien dat de overlater niet overdadig beboet wordt. De overheid moet voorzichtig zijn met het maximaliseren van de fiscale inkomsten. Anders wordt het proces van liquideren een zware last om dragen. Het hele gedoe rond fiscale fraude, waar men de fraude kan beperken door een beter fiscaal klimaat, i.e. een groter wederzijds vertrouwen creëren door eenvoudiger fiscale regels aan te bieden, zorgt voor een onnodige afkeer van het kleinbedrijf. Maar we weten het, de stakeholders van de bakkerij zullen er wel hun bedenkingen bij hebben als die een zekere winst maken, maar iedereen wil, zoals gezegd zekerheid. Ons systeem is ongemerkt veranderd en dat heeft gevolgen voor de arbeidsmarkt, maar ook voor de kapitaalmarkt, waar, zoals ook gezegd, de grote spelers gemakkelijker aan de bak komen.

De vraag blijft dus, hoe merkwaardig ook, of de overheid de banken tot een andere attitude kan bewegen. Misschien moeten we inderdaad meer naar alternatieve vormen van financiering, waarbij de Vlaamse regering producten van familiale ondersteuning aanbiedt of derden die zo een project kunnen steunen. Verder is er voor artistieke projecten en film ook nog eens een tax shelter. Misschien zou men een tax shelter ook kunnen uitbreiden naar de kleinschalige economie. Overigens is daar al sprake van geweest. Maar waarom zou de bank het oliemannetje niet kunnen zijn? Lange termijn deposito’s om projecten over langere termijn te financieren. Het kan geen kwaad in de brede media deze kwestie aanhangig te maken, maar ook bij de regering. De dame van de bakkerij vertelde mij dat het haar tegen de borst stuit dat de grootbanken veel steun hebben gekregen maar nu niet in de dans springen om overnames te financieren. Het stuit haar nog meer tegen de borst omdat ze weet heeft van mensen die zichzelf van het leven beroofd hebben, toen het mis ging met Fortis.

De kloof tussen bankpresidenten en hun hofhouding enerzijds en de reële economie is altijd wel groot geweest en de winst van banken lijkt soms wel eens abstract, onwezenlijk zelfs, tot we begrijpen dat de banken ook genesteld zijn in zogenaamde belastingparadijzen. Maar goed, men dient de klant goed te bedienen, heet het. De transfers van sommen tussen verschillende productiecentra, ook wel kostencentra genoemd en de financiële hoofdkwartieren, draagt ertoe bij dat de economische activiteit, het kernbedrijf soms in de marge gedrongen kan raken ten koste van financiële activiteiten. Zo vernam ik in 1989 dat Siemens op zo een grote berg geld zat, dat het niet goed wist wat er mee aan te vangen. Hoe het nu is met Siemens? Er zijn wel een paar mislukte avonturen geweest, maar de bank Siemens, zoals iemand het toen noemde, kon de tegenslagjes wel goed opvangen.

Een ander verhaal is het gebruiken van auteursrechten, zoals grote koffiezaken doen. Eerlijk gezegd, toen ik het systeem doorhad ging ik de lokale koffiehuizen te verkiezen, wat niet in alle stations in dit land nog goed mogelijk is. Anders gezegd, we weten dat er een probleem is met de wijze waarop de grote spelers ons geduld misbruiken. Bovendien, maar ook dat is een kwestie van smaak, willen spelers in de media ons graag naar bepaalde zaken, zoals die ene koffiezaak als het nec plus ultra voor te stellen. Waarom? Omdat die uit New York komt? Of omdat die verbonden is met Friends? Met Seinfeld? Alleszins zal men het product vaak genoeg in films en op televisie zien, via product placement gepromoot.

Het zal dus zaak zijn, zonder te menen dat zo een bedrijf geen bestaansreden heeft te zien hoe we eigen activiteiten, ook de kleinschalige naar waarde weten te schatten en te ondersteunen. Eenvoudige oplossingen zijn er niet, maar wel is het nuttig te vatten dat de oplossing bestaat uit verschillende kleine stappen. Voor politici is dat lastig, want het klinkt niet zo stoer, maar is wel efficiënt. Voorwaarde is dan wel dat men de luiheid van de bureaucratie weet te omzeilen, want goede maatregelen kunnen via de uitrol door de administratie nog altijd onderuit worden gehaald. Het is aan de Kamer of het Vlaams Parlement om beter na te gaan of wetten die gestemd zijn ook als zodanig uitwerking krijgen. De duivel zit in de details en dat blijkt, als men de evolutie van de arbeidsmarkt en de financiering van bedrijven vandaag bekijkt, de bedrijfslogica te zijn die zowel voor grote als kleine bedrijven op gelijke wijze wordt bekeken, althans dat is de indruk die de banken ons geven. Oplettendheid na de beslissing? Dat is ook deel van het parlementaire werk, van het journalistieke werk ook. Maar ja, journalisten willen graag hip uit de hoek komen. Scherpzinnigheid wil dan wel eens wat wegdeemsteren.

Vandaag vernamen we uit de krant De Morgen dat de zelfstandige boekhandel in Vlaanderen in gevaar komen, ondermeer omdat de boekhandels verstoken raken van grote stromen van boeken, naar scholen en bibliotheken, terwijl uitgevers aan grote ketens zoals Fnack en Standaard Boekhandel maar ook de klassieke grootwarenhuizen, zodat de megasellers al eens aan de boekhandel voorbij gaan. Ook hier moeten wij als gebruikers onze voorkeuren afstemmen op de toekomstig.

Bart Haers