Als de cultuurpaus spreekt, moet het gepeupel zwijgen

Reflectie

Liefde voor de kunst

Het leven invullen en nog iets meer

Paus Johannes XXIII? Hij bracht dingen in beweging,
Gerard Mortier, cultuurpaus was innoverend, maar geeft
nu bij voorkeur bullen uit om het ongehoorzame volk
te kastijden. 

In Knack deze week een gesprek met de heer Gerard Mortier, die het weer niet kan laten te schieten op de Vlamingen en de Vlaamse politici. Hij pleit voor kunst en vergeet dat er best wat interesse is voor kunsten. Peter Benoit, Edgard Tinel… ze zijn wel gekend, maar ja, in de brede media is de interesse beperkt. En de Vlaamse schrijvers, van Isidoor Teirlink tot Annelies Verbeke, om niet nog eens uit te komen bij Ivo Victoria of Leonard Nolens hebben ook wel iets te vertellen. Het valt op dat wie de literaire kroniek van de brede media volgt, niet aan de vaststelling voorbij kan dat er over belangwekkende boeken, die net voor onze tijd van enig belang zijn, nauwelijks gesproken wordt. Het punt is dat dit ook geldt voor de schone kunsten, voor de muziek. De aandacht besteed aan pop en rock, R&B etc. al mogen we dat volgens de kenners niet op een hoopje gooien, namelijk dat de werkelijke interesse voor de kunsten steeds minder aangewakkerd wordt. De commerciële film en de ontspanningslectuur, het zogenaamde spannende boek, daar ontbreekt het  niet aan interesse, maar wil je weten welke recente kennis over de achttiende eeuw beschikbaar is, over de opstand, oftewel de 80-jarige oorlog… dan moet je ver zoeken. U zegt? Boeken over WO I en WO II? Tja, die ontbreken niet in de boekhandel, maar een zoveelste verhaal over Adolf Hitler, dat weinig nieuws brengt, krijgt heel wat meer aandacht dan een poging – in een roman – van Irvin D. Yalom iets over Alfred Rosenberg te zeggen, of van Hans Enzensbergens roman “Hammerstein oder der Eigensinn” en er is wel meer dat onder de radar beweegt, waar in de brede media weinig gesproken wordt. Mogen we het ook hebben over Vaclav Havel? Over Joachim Gauck? Ook in Knack ontbreekt het dezer dagen aan interessante artikelen over literatuur, essay en wetenschappen.

Het is van belang te beseffen dat het om keuzes gaat van culturele elites die graag eigen voorkeuren aan de man brengt en daar zonder scrupules heel wat andere waardevolle zaken voor naar het verdomhoekje duwt. Als men ziet hoeveel belangwekkende boeken, essays en reflecties niet onder de aandacht komen, dan zal men zich toch afvragen waar het fout loopt.

Maar het komt me voor dat Gerard Mortier hier volkomen redeloos de N-VA aanpakt, alsof anti-elitisme een privilegie is van die partij. Grondiger onderzoek van de voormalige Volksunie leerde al dat de Vlaamse beweging altijd bij de dezelfde mensen op steun kon rekenen, die ook bij bekende galerijen in Antwerpen of Gent kunst kochten, naar het theater gingen en gaan en hun kinderen aansporen naar het DKO te gaan. Maar ook daar waren politici van VLD en SP-a tegen, want het zou de kloof tussen de welgestelden en de armen versterken. Nu, jongeren met talent volgen bij voorkeur private les om al de last van het vigerende programma niet te hoeven torsen. Wie kamermuziek wil spelen, kan daar ook toe uitgenodigd worden, toch? Het is gewoon merkwaardig hoe ook hier het betere de vijand van het goede is gebleken. En ja, de armen dromen van het Eurosong Festival, de beter gesitueerden van de Koningin Elisabeth Wedstrijd, van Pleitwedstrijden in Harvard en wat al niet meer.

Men is de gelijkheid gaan betrachten toen de democratisering op volle kracht de samenleving veranderde. Als ik de heer Mortier lees, dan vergeet hij gewoon hoe in Gent de Zondagmiddag matinee in de Franse theater – ik zal de Gentse uitspraak niet citeren -, de opera dus, voor velen een echte uitstap was waar ze naar uitkeken. En dat in de jaren 1960 Frans van Mechelen en Johan Fleerackers  reeds een pak inspanningen deden om cultuurtempels aan den volke te schenken, maar ook vele andere vormen van cultuurbeleving te stimuleren, blijkt volkomen uit de herinnering verdreven.

En dus begrijp ik niet dat een blad met een zekere reputatie die man laat vertellen dat er in Vlaanderen weinig van kunst te merken valt. Als ik merk hoe in huiskamers inderdaad wel eens kamermuziek klinkt of anderen een avondje poëzie  en wat voor kunstwerken hangen er niet in de Vlaamse huiskamers? Daarover zal de bezoeker van het Prado of Reina Sofia wellicht wel weten te smaken dat mensen zelf kunst verzamelen.

Het kan toch niet zo doorgaan dat leden van een zogenaamde culturele elite, uit de Muide van Gent, plots menen dat het hier allemaal niets voorstelt. Men vraagt zich inderdaad af of werkelijk zoveel miljoenen naar FC de Kampioenen blijven kijken, maar in de brede media… ach, ons verhaal is eentonig.

Het is van belang dat mensen die dingen roepen over Vlaanderen en de Vlamingen dat met de nodige kennis van zaken doen. Men hoeft het niet eens te zijn met andere ideologieën – en ik heb het dan niet over wat het Vlaams Belang doet met vreemdelingen of Geert Wilders – want het gevolg van het verheerlijken van de vaderlandsloze gezel door de SPD heeft er mee voor gezorgd dat de Duitse arbeiders volgens Jacques Van Doorn, dat de NSDAP voor die arbeiders nu net wel interessant was. Overigens, volgens een biografie was Joop den Uyl best ook gesteld op de eigen soevereiniteit, om zijn sociaaldemocratische model mogelijk te maken. Nationalisme komt voor in vele vormen. Kritiek is nodig, maar de veralgemening die Gerard Mortier weer eens ten beste geeft, kan mij niet bekoren. Men kan kritiek hebben op de media, die wel eens en te vaak, mijn verhaal blijft eentonig, eigen mensen promoten en geen echt beeld geven van wat er echt gaande is. Nu, men kan zeggen dat bijvoorbeeld de muziekbladen in Leipzig en zo in de late 18^de en 19^de eeuw ook hun voorkeuren hadden, maar anders dan soms gezegd, bleek Beethoven wel degelijk bezig met Bach en was Mendelsohn echt wel bezig de grote barokcomponist opnieuw voor het brede publiek onder de aandacht te brengen.

Het valt me op dat het politieke cultuurdebat anemisch oogt en vooral een kwestie geworden is van schieten op de anderen en in hoge mate op het klootjesvolk, precies, de kiezer. Men waagt zich aan veralgemeningen en merkt niet dat er een zekere steriliteit optreedt. Als bladen recenseren wat ze zelf financieel ondersteunen, dan kan er toch geen sprake zijn van een eerlijke benadering. Als bladen gevestigde waarden niet beter tegen het licht houden en van tijd tot tijd een nieuwkomer in de etalage zetten, ook al zonder veel kritiek, dan wordt de literaire kritiek onbetrouwbaar.

Maar de kern van de discussie blijft toch dat mensen die over hun eigen land gemakkelijk verleid worden tot het versterken van het negatieve zelfbeeld. Het hoeft geen (Frans) chauvinisme te zijn, maar waar Nederlandse televisiemakers om de haverklap aan de gang zijn met hun schilders,  Vermeer, Rembrandt, Van Ruisdael en recentere kunstenaars, hier wordt dat ver van de brede programmering gehouden. Als Gustave van de Woestijne in Gent een interessante oeuvretentoontstelling krijgt, waar werken te zien zijn uit particuliere verzamelingen die al lang niet meer te zien waren geweest, dan krijgt die tentoonstelling wel enige aandacht, maar een uitgebreide documentaire over de man en zijn werk? Wel mag Marcel Vanthilt een muziekje maken bij zijn werk, op de radio. Het gaat vervelen, dat eigenaardige afbreuk doen aan het patrimonium, het negeren van veelzijdige en interessante talenten en vervolgens in een moeite aan te geven dat hier allemaal niet het gewenste niveau heeft. Wordt de Munt niet geleid door een Vlaming? Of het PSK, sorry, Bozar? Inderdaad, de vele verdienstelijke kunstenaars, van Sigiswald Kuycken tot Jan Michiels, van Paul en Erik van Nevel et j’en passe want teveel namen, alleen al in de muziek. En behalve Tuymans zijn er nog veel anderen die meer dan een blik waard zijn en toch, men heeft liever een god dan vele mindere goden. En maar uithalen naar het monotheïsme..

We worden deze riedel zelf wel moe, maar als er voortdurend op deze manier de vloer wordt aangeveegd met deze stadstaat en de inwoners, die zelf het concept burger in de vergeethoek hebben laten liggen, dan moet dat toch weerlegd worden. U zegt, Gerard Mortier doet er niet meer toe? Hoeveel meer prominent kan men opgevoerd worden? En dan is er nog het artikel met Bas Heijne en Marc Reugebrink, over de kwijnende leescultuur, terwijl er over het betere boek wel gesproken wordt in het programma Babel, op Klare, bij Trio ook, en soms bij Joos, maar goed, het kan zijn dat ik niet voldoende naar Interne keuken luister, maar pogingen om op een boeiende manier over boeken te spreken, zonder toeters en bellen, vooral dat, zien we steeds minder. Het boek was in de 18^de eeuw een modern medium, althans het literaire boek en het ontspanningsboek. Goethe speelde daar een vrolijk spel mee in “Wilhelm Meisters Lehrjahre” dat best paste in de grote hoeveelheid boekskes van die tijd, een queeste dus en een geheim genootschap. Maar, het is er wel iets meer op geworden, net omdat het een spel speelt met die bekende topoi. Helaas, hoe lang is het geleden dat nog iemand op een aanvaardbare manier over dat boek heeft kunnen schrijven in de media? Maar ja, ook over Georges Rodenbach, Le Carilloneur de Bruges – ik weet het, mijn verhaal is eentonig – spreekt men nooit. In wezen komt de amnesie, de culturele amnesie niet vanwege de lezers, de tentoonstellingsbezoekers en wat al niet, maar, het komt van die culturele elite, die dan de mensen wel de les zal spellen, telkens weer. En daar hebben nu helemaal genoeg van. Bij deze.

Alles wel beschouwd, waarom laten deze cultuurpaus en zijn acolieten de brave mensen in de steek? Handelen ze niet als de financiële en andere elites? 

Bart Haers  

26 april 2012