Lasagne en gesprekken

Kleinbeeld

Lasagne en gesprekken

Twee piano’s en de gezelligheid

Ik dacht uitgenodigd te zijn voor een koffie en een stuk uitstekende taart, maar het werd een avondje dat me wel heugen zal. Ach, dramatisch noch tragisch, opzienbarend noch exuberant en ook van een orgie was er geen sprake daar in het huis in Mariakerke-lez-Gand.

Het werd dus een lasagne, mensen houden nu eenmaal van eten. Maar het geval wilde dat er een muzikant te gast was bij mijn zus, die zelf ook pianiste is en dat het hen behaagd had eens een stuk voor pianovierhandig te spelen en nog iets voor twee piano’s. Door tragische gebeurtenissen in Brussel, een man die werkte voor de vervoersmaatschappij werd gewoon in elkaar geslagen na een banaal ongeval, had een andere gaste verstek moeten geven. Ons leven kan soms door kleine details, doch groot geweld, beïnvloed worden. De kwestie is immers dat we dat geweld niet kunnen plaatsen. Maar goed, desondanks was iedereen van goede wil om er een gezellige maaltijd van te maken, een gezellige avond, wat dan ook best meeviel.

Een goed gesprek, zo heet het, begint bij algemene vaststellingen en aangezien de muzikant een Spaanse pianist is en les geeft aan het conservatorium van Granada, lag het voor de hand dat we de situatie in Europa zouden bespreken. Vooral het feit dat de man de beleidskeuze van de regering prees 17 % op alle uitgaven van de ministeries te korten en zodoende de financieringsbehoeften van de overheid onder controle te krijgen, bracht het gesprek over de moeizame communicatie van dit beleid bij het publiek. Ik vertelde van die Italiaanse politica, minister van Pensioenen die moest aankondigen dat ook daar gekort zou worden en hoe zij in tranen losbarste. Men leek in hoofde van de pers niet bij machte aan te geven dat die dame misschien niet huilde omdat ze geen goed nieuws kon vertellen, maar omdat ze begreep hoe zij en anderen de afgelopen jaren, er niet in geslaagd waren authentiek te spreken over de situatie van het land en wat het beleid werkelijk zou kunnen doen. Men dacht er niet aan dat de dame aan familie kon denken, aan bekenden die vertrouwd hadden op de staat en die nu vast moesten stellen dat het allemaal niet kon. Het was een kwestie, voor de media dat die minister niet bij machte was zich te beheersen, wat men haar ten goede duidde of net niet. De kwestie, zo bedacht ik al enkele keren afgelopen week, was en is dat men over de zelfmoord van de Griekse apotheker op het Syntagmaplein in Athene, niet alle facetten die relevant zijn, boven spitte. Een gewezen correspondente in Athene voor de NOS vertelde dat ze de brief had gelezen en dat ze onderzoek had gedaan, waaruit bleek dat de apotheker uitgesproken politieke inzichten koesterde en daar nu naar handelde. Goed, hij was links, maar hij was apotheker en hij het beleefd, aan den lijve dat de overheid niet meer bij machte was de verplichting na te komen 75 % van de prijs voor medicijnen aan de apotheker te betalen, terwijl de patiënt 25 % bij te dragen heeft.

Er is in Vlaanderen in de brede media niet zo heel veel over dit facet gesproken, zoals men wel de ellende in Malaga of Valencia als gevolg van de crisis toont, maar niet dat de staat, de federale alvast wel ernstig moet korten, bijna een vijfde, op de overheidsuitgaven om minstens het budget in evenwicht te krijgen. Vooral, aldus Juan, vader van drie kinderen, omdat de overheid wel eens helemaal zou kunnen falen. De ellende? Schuld van de banken, van de politici? Maar hebben die Spanjaarden niet Zapaterro gekozen of in Griekenland steeds weer Papadopoulos en diens opponent… altijd weer dezelfde namen. En in een democratie, denk ik, is de burger verantwoordelijk voor de politici die het heft in handen krijgen.

Die discussie komt mij wel belangrijk voor want we gaan ervan uit, worden daartoe uitgenodigd dat ons economisch handelen herleid kan worden tot statistiek, dat we voorspelbaar economisch zouden handelen, maar dat we daar geen echte inbreng in hebben, maar de aannames van de economische benadering als zouden we perfect calculerende wezens zijn, elk op zich een homo economicus, leidt elke dag meer schipbreuk. Maar we kunnen eraan toevoegen, dat de inzet van computers die volkomen autonoom handelen op de beurzen voor gevolg kan hebben, dat er een grotere gelijkmatigheid in de handel ontstaat. De diversiteit van menselijk optreden komt daarbij op de helling te staan. In een tafelgesprek, waar het voortdurend over allerlei gaat, valt toch op dat de voertaal, in dit geval het Frans kan men die thema’s niet uitwerken, maar toch, het is boeiend om te zien hoe er kiemen worden gelegd voor latere gedachten.

Het debat over de ideologische verblinding rond bijvoorbeeld het teloor gaan van een beschaafde taal, standaardtaal, zo men wil, leidt tot een analoge discussie als die over de ontwikkelingen in het onderwijs. De ideologie van de rechtvaardige politiek leidt tot “L’injustice des justes”. Ook in Spanje blijkt men jongeren, net uit die milieus die er echt belang bij hebben goed de taal te beheersen, te vertellen dat ze er geen moeite voor hoeven te doen. Men vergeet dat een cultuurtaal geen minimum- noch maximumgrens kan aangeven. Standaardtaal is het vermogen een taal te beheersen en te cultiveren. Het verhaal van de taal en het meesterschap over de taal, dat is wat men leert of minstens hoort te leren. “Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan”? Het klopt wel natuurlijk, dat van het mooi leren spreken. Men heeft wel een gevoel voor de omgangstaal, maar moet men dat niet veeleer zien als een register binnen het algemene patroon. Want het gaat niet enkel om dialect versus standaardtaal, ook de keuze voor het juiste taalregister speelt jongeren en niet enkel hen, parten waardoor er conflicten ontstaan en niet zelden ook frustraties.

L’injustice des justes? Het mag naar klinken, maar als ik zie hoe in Nederland wel en hier niet gesproken wordt, behalve op Klara over de Mattheuspassie en er ook eens heel wat van gehoord, wat mensen toelaat zelf te kiezen. Want wat men niet aangeboden krijgt, hoe elitair ook, zoals een pianostuk van Lutoslawski, variaties on a theme by Paginini. For 2 pianos, want eens men luistert ontstaat er een bijzondere chemie. Men kan dat niet benoemen, maar elitair is het laatste dat van toepassing mag heten.

Alleen is het nuttig en zelfs nodig om een introductie te hebben in de muziek van Lutoslawski? Niet echt, want de muziek spreekt voor zich, zit aardig in elkaar en geleidelijk ontdek je voorbij de toegankelijkheid van de melodie en het ritme ook de grotere lijnen van het werk. Het aardige van goede muziek is dat je tegelijk van het moment geniet en toch, als het goed is, ook het grotere geheel in het hoofd kunt hebben. Dat geldt niet enkel voor wat men klassieke muziek noemt, maar ook voor meer menselijke activiteiten. Een goede roman leidt je algauw naar een pad van wedervaren, gedachten, inzichten, fenomenen, die men niet altijd verwacht en eenmaal aan het einde kan het best prettig zijn het afgelegde pad nog eens te overzien. Net zo kan het bijzonder boeiend zijn een muzikaal pad te volgen, zoals ik het ook deed, vanzelf, die zaterdagavond, stille zaterdag.

Het heet dat muziek de zeden zou verzachten, maar dat hangt er maar vanaf, want als je hoort hoe eigenzinnig en nukkig sommige musici door het leven gaan. En toch, wellicht gaat het om de overdreven lof, die men musici soms toezwaait. De uitvoering van Debussy noch van Lutoslawski zal perfect geweest zijn, maar het was zo dat ik beide stukken nog niet life had gehoord en nog maar eens een keertje tot de vaststelling kwam dat die huisconcerten, hoezeer geïmproviseerd ook, best wel gezellig zijn, maar ook de kans geven voor musici om te spelen, voor het publiek om te beluisteren. De interactie drukt zich niet enkel uit in applaus, maar vooral in rust die uitgaat van het gebeuren.

Niet zonder de gastheer en gastvrouw nog eens te danken, was het onmiskenbaar een genoegen ook afscheid te nemen, tot weerziens natuurlijk van de gasten uit Granada. Ik denk dat we die Europese betrokkenheid niet werkelijk kunnen maken zonder gesprekken met mensen uit alle hoeken van Europa, maar ook niet zonder ons met de cultuur, de gemeenschappelijke cultuur in te laten en tegelijk het specifieke van die onderscheiden gemeenschappen te verkennen. Albeniz en dan? Dat is het boeiende, maar ook het belangwekkende. In die zin is het verzet tegen het elitaire van de kunst nogal zinloos, maar dient men zich juist erop toe te leggen dat mensen zich met die vele kunsten vertrouwd maken. Niet iedereen heeft talent, maar het is niet elitair van “El sombrero de tres picos” te houden of te denken aan een nacht op de kale berg.

Thuis gekomen, zocht ik het stuk nog eens op, wat dankzij internet een koud kunstje is. Je kan het herbeluisteren en op zondag konden we nog eens kijken naar de beide uitvoeringen. Zo kunnen we het eenmalige verlengen en de herinnering blijven ondersteunen met een digitaal geheugen. En toch, de avond blijft vanzelf wel hangen, al is er niets bijzonders gebeurd, enfin, als we de gebruikelijke notie van bijzondere gebeurtenissen hanteren.

En toch, die discussie over hoe het beleid, dat zegt op rechtvaardigheid gericht te zijn, kan wel eens anders aanpakken. Net  omdat rechtvaardigheid niet in de doelstellingen alleen zit, maar meer nog aan de orde komt als men naar de uitvoering kijkt. Het komt me voor dat dit op vele terreinen vandaag uit het oog verloren is geraakt. Neem nu het evidente verbod op discriminatie. Maar soms lijkt het erop dat men dit zeer formeel gaat benaderen en dat voor een tribunaal sterke partijen staan die zich beroepen op dat verbod om hun eigen positie versterken. Die benadering is juridisch blijkbaar volkomen in orde, maar roept bij de betrokkenen wel eens vaker een zekere afkeer op, omdat ze apert onrechtvaardig uitpakt. De zaak goed onderzoeken en ervoor zorgen dat het wegwerken van het ene onrecht niet zorgt voor groter onrecht.

Het komt me voor dat het niet volstaat rechtvaardigheid na te streven, maar dat ook rechtvaardigheid aan de uitwerking daarvan ten grondslag hoort te liggen. L’injustice des justes. Het lijkt mij alvast een paradox die onze aandacht verdient.

Bart